İdari Reformdan Akademik Kuruma TODAİE’nin Dönüşümünün Tarihsel Dinamikleri

Yıl 2025, Cilt: 43 Sayı: 2, 276 - 298, 25.06.2025

Vefa Can Kaya

https://doi.org/10.17065/huniibf.1498963

Öz

Bu çalışma Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nün (TODAİE) dönüşümünü ele almaktadır. Kuruluşundaki rapor ve çalışmalara bakıldığında TODAİE’nin idari reform ortamının oluşmasına zemin hazırlamak ve üniversite ile idare arasında köprü kurmak amacına matuf olarak kurulduğu görülmektedir. Bu bağlamda çalışmada öncelikle İkinci Dünya Savaşı sonrası bürokrasinin reform gündemi ele alınmaktadır. İdari reform sürecinin ardında nasıl bir kuramsal temelin söz konusu olduğu ve ilgili paradigmanın bürokrasinin yeniden yapılandırılmasında nasıl bir rol oynadığı tartışılmaktadır. İdari reform bağlamında TODAİE’nin sürecin hem yürütücü aktörü hem de sürecin nesnesi olarak nasıl bir konumda yer aldığı tarihsel bağlamda ele alınmaktadır. Nihayetinde TODAİE’nin kuruluş misyonunu niçin gerçekleştiremediği yasal ve örgütsel, sahip olduğu paradigma ve bilimsel yaklaşımlar ile bürokrasi-siyaset ilişkileri açılarından tartışılmaktadır. Nihayetinde ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik olarak krize girdiği 1970’li yıllarda idari reform tasarılarının gündemden düşmesi, TODAİE’nin kuruluş misyonundan uzaklaşarak akademik bir kuruma dönüşmesine zemin hazırlamıştır. Bu çalışmanın, TODAİE’nin dönüşüm dinamiklerini anlamaya ve açıklamaya çalışarak Türk kamu yönetimi tarihine ilişkin eleştirel bir sorgulamayı mümkün kılmayı hedeflediği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

İdari Reform , TODAİE , Türk Bürokrasisi , Türk Kamu Yönetimi Tarihi

The Historical Dynamics of TODAIE’s Transformation from Administrative Reform To Academic Institution

Öz

This study examines the transformation of the Public Administration Institute for Turkey and the Middle East (PAITME). When the reports and studies at its establishment are examined, it is seen that PAITME was established with the aim of preparing the ground for the establishment of an administrative reform environment and building a bridge between the university and the administration. In this context, the study first examines the reform agenda of the bureaucracy after the Second World War. It discusses the theoretical basis behind the administrative reform process and the role that the relevant paradigm played in the restructuring of the bureaucracy. In the context of administrative reform, the historical context in which PAITME was positioned as both the executive actor and the object of the process is discussed. Finally, the reason why PAITME could not realize its founding mission is discussed in terms of legal and organizational aspects, its paradigm and scientific approaches, and bureaucracy-politics relations. Ultimately, when the country entered a political, social and economic crisis in the 1970s, the administrative reform proposals fell off the agenda, paving the way for PAITME to move away from its founding mission and transform into an academic institution. It can be said that this study aims to enable a critical inquiry into the history of Turkish public administration by trying to understand and explain the transformation dynamics of PAITME.

Anahtar Kelimeler

Administrative Reform , PAITME , Turkish Bureaucracy , Turkish Public Administration History

Kaynakça

• Bener, E. (1998-a). Bürokratlar I: Gezgin bürokratlar, kalem efendileri, bürokrat yurt dışında. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Bener, E. (1998-b). Bürokratlar II: Masanın öteki yanında. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Bent, F. T. (1969). The Turkish bureaucracy as an agent of change. Journal of Comparative Administration, 1(1), 47-64. https://doi.org/10.1177/009539976900100104
• Bozkurt, Ö. (2001). TODAİE tarihine katkı: Uluslararası Yönetim Bilimleri Enstitüsü – Türkiye ilişkileri. Amme İdaresi Dergisi, 34(3), 23-36.
• Bozkurt, Ö. Kamu yönetimi sözlü tarih-8. Kamu Yönetimi Akademisi. 01.05.2022 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v =FadglhxoBlc adresinden alınmıştır.
• Caldwell, L. K. (1957). Turkish administration and the politics of expediency. Toward the comparative study of public administration içinde (117-144), ed. Siffin, W.J. Indiana University: Bloomington.
• Demirel, T. (2017). Adalet partisi: İdeoloji ve politika. İstanbul: İletişim.
• Devlet Personel Dairesi (1963). Hükümete sunulan yabancı uzman raporları (1949-1959 yılları arasında). Ankara: Yay. No:7.
• Dodd, C. H. (1965-a). The social and educational background of Turkish officials. Middle Eastern Studies, 1 (3),268-276. https://doi.org/10.1080/00263206508700016
• Dodd, C. H. (1965-b). Administrative reform in Turkey. Public Administration, 43(1), 71-84. https://doi.org/10.1111/j.1467-9299.1965.tb01644.x
• Dreyfus, F. (2014). Bürokrasinin icadı: Fransa, Büyük Britanya ve ABD’de devlete hizmet etmek (18-20. Yüzyıl). İstanbul: İletişim.
• Ergun, T. (1976). TODAİE ve akademik gelişme olanakları. Amme İdaresi Dergisi, 9(4), 3-7.
• Ergun, T. (1991). Yönetimin yeniden düzenlenmesi gereksinmesi ve kamu yönetimi araştırma projesi. Amme İdaresi Dergisi, 24(4), 11-23.
• Ergun, T. (1996). Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü: bir örgütsel gelişme örnekolayı. Amme İdaresi Dergisi, 29(2), 3-18.
• Erkin, V. (1967). Hizmet içi eğitim kurumları ve üniversite. Kamu personelinin eğitimi konferansı: raporlar ve tartışmalar içinde (411-438), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Fisher, J. (1963). Türk hükümeti personel idaresinin ana hatlarına taalluk eden politika ve tatbikatına dair rapor. Hükümete sunulan yabancı uzman raporları (1949-1959 yılları arasında) içinde, Ankara: Başbakanlık Devlet Personel Dairesi.
• Güler, B. A. (1996). Yeni sağ ve devletin değişimi: yapısal uyarlama politikaları. Ankara: TODAİE Yayınları. Heper, M., Berkman Ü.A. (1979). Türkiye’de kamu yönetimi araştırma ve eğitiminde kavramsal kuram ve yönetim sorunları. Amme İdaresi Dergisi, 12, 3-18.
• Heper, M., Berkman Ü.A. (1980). Development administration in Turkey: Conceptual theory and methodology. Istanbul: Boğaziçi University Press.
• Kalkandelen, H. (1967). Devlet memurlarının eğitimi, hizmet-içi eğitim kuruluşları ve üniversite. Kamu personelinin eğitimi konferansı: raporlar ve tartışmalar içinde (373-409), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi (1967). Kamu personelinin eğitimi konferansı: raporlar ve tartışmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Kaya, V. C. (2022). İkinci Dünya Savaşı sonrası Türk bürokrasisi ve TODAİE ilişkisi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Kingsbury, J. & Aktan, T. (1955). The public service in Turkey: Organization, recruitment and training. Brussel: International Institute of Administrative Sciences.
• Keskin, N. (2017). Altmışlı yıllarda kamu yönetimi. Türkiye’nin 1960’lı yılları içinde (865-893), ed. Kaynar, M. K. İstanbul: İletişim.
• Mıhçıoğlu, C. (1986). Bir yönetim deneyi – idari danışma merkezi kırtasiyecilikle savaş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Yayınları.
• Mıhçıoğlu, C. (1987). Devlet Personel Dairesinin kuruluş yılları: Anımsamalar, düşünceler. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 42 (1), 75-114.
• Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (1951). Türkiye ekonomisi kalkınma programı için tahlil ve tavsiyeler – Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankasının Türkiye Hükûmetile biliştirak finanse ettiği hey’etin raporu. Ankara: Akın Matbaası.
• Mook, V. (1962). Türkiye’de memuriyet rejimi alanında reform. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Personel Dairesi.
• Mook, V. (1962). Türkiye’de personel idaresinde yapılacak reformun prensipleri ve gayeleri. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Personel Dairesi.
• Mook, V. (1962). OECD uzmanı Mr. Van Mook’un teknik yardım programı hakkında Devlet Personel Dairesi Başkanına verdiği muhtıra. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Personel Dairesi.
• Mook, V. (1962). İdareci sınıf için memur alma ve yetiştirme. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Personel Dairesi.
• Özbudun, E. (1995). Türkiye’de devlet seçkinleri ve demokratik siyasal kültür. Türkiye’de demokratik siyasal kültür içinde (1-42). Ankara: Türk Demokrasi Vakfı.
• Özcan, F. C. (2017). Altmışlı yıllarda Türkiye ekonomisi. Türkiye’nin 1960’lı yılları içinde (179-204), ed. Kaynar, M. K. İstanbul: İletişim.
• Presthus, R. V. (1959). The social bases of bureaucractic organization. Social Forces, 38 (2) 2, 103-109. https://doi.org/10.2307/2573927
• Presthus, R. V. (1961). Weberian v. welfare bureaucracy in traditional society. Administrative Science Quarterly,6(1), 1-24.
• Roos, L. L. & Roos, N. P. (1968). Changing patterns of Turkish public administration. Middle Eastern Studies, 4 (3), 270-295. https://doi.org/10.1080/00263206808700104
• Sencer, M. (1981). Kamu görevlilerinin eğitimi ve TODAİE. Milliyet Gazetesi, 18 Mayıs 1981.
• Sürgit, K., Dinçer, N. ve Köksal, Ü. (1968). Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü mezunları hakkında bir araştırma. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Sürgit, K. (1972). Türkiye’de idari reform. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Sürgit, K. (1979). Kuruluşundan günümüze dek (1952-1974) Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsünün organizasyon ve metot etkinlikleri. Amme İdaresi Dergisi, 12 (1), 27-53.
• Şaylan, G. (1983). Cumhuriyet bürokrasisi. Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi içinde (c.2, 298-308). İstanbul: İletişim Yayınları.
• T.C. Resmî Gazete (1958). 7163 sayılı Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Teşkilât Kanunu. Sayı: 9947.
• T.C. Resmî Gazete. (2018). Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Sayı: 703.
• Thornburg, M. W. (1950). Türkiye’nin bugünkü ekonomik durumunun tenkidi. Ankara: T.C. Ziraat Bankası Matbaası.
• TODAİE (1959). Türkiye’de Devlet personeli hakkında bir araştırma (3 cilt). Ankara: TODAİE Yayınları. TODAİE (1961). Devlet personel teşkilatı incelemeleri. Ankara: TODAİE Yayınları.
• TODAİE (1961). İdari reform ve reorganizasyon hakkında ön rapor. Ankara: TODAİE Yayınları.
• TODAİE (1966). Merkezi hükümet teşkilâtı araştırma projesi yönetim kurulu raporu (MEHTAP). Ankara: TODAİE Yayınları.
• Tortop, N. (2005). İşte benim hayatım ve anılarım. Ankara: Yargı Yayınları.
• Tural, E. (2014). Türkiye’de kamu yönetimi eğitiminin TODAİE tarihi 1940-1990. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Türkcan, E. (2010). Devlet Planlama Teşkilatı’nın kuruluş süreci. Attila Sönmez’e armağan: Türkiye’de planlamanın yükselişi ve çöküşü 1960-1980 içinde (245-259), ed. Türkcan, E. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tutum, C. (1976). Yönetimin siyasallaşması ve partizanlık. Amme İdaresi Dergisi, 9(4), 9-32.
• Yayman, H. (2005). Türkiye’nin idari reform politiği. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Yılmaz, A. (1990). Türk kamu yönetiminde Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (kuruluş ve işleyişi).[Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.