İlkokul Programlarında Yer Alan Düşünme Becerilerinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 24 - 42, 30.01.2022

Kader Arkan Sezgin , Seda Çarıkçı , Turgay Öntaş

Öz

Düşünme belirli bir amaç doğrultusunda gerçekleşen ve süreç gerektiren zihinsel bir beceridir. Eğitimin nihai hedeflerinden biri ise düşünme yetisi gelişmiş, yeniliklere açık, yaratıcı ve çağın gerekliliklerine sahip bireyler yetiştirmektir. Düşünme becerileri ise düşünmeyi öğrenmek amacıyla edinilmesi gereken temel becerilerdir. Başlıca düşünme becerileri yaratıcı düşünme, problem çözme, karar verme ve eleştirel düşünme olarak kabul edilebilir. Yaratıcı, araştıran ve sorgulayan, işbirlikli çalışabilen, problem çözebilen ve doğru karar verebilen bireyler yetiştirebilmek için öğretim programlarının bu becerilerle donanmış olması gerekmektedir. Buradan hareketle bu araştırmanın amacı, ilkokul programlarında yer alan düşünme becerileri bütüncül bir bakış açısıyla incelemektir. Bu amaçla Hayat Bilgisi, Türkçe, Matematik, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri dersi öğretim programları kapsama alınmıştır. Nitel araştırma yöntemiyle yürütülen çalışmada doküman incelemesi yönteminden yararlanılarak betimsel analiz yapılmıştır. Bulgular incelendiğinde öğretim programlarında yer alan düşünme becerilerinin birçok farklı kavram ile ifade edildiği, Hayat Bilgisi Öğretim Programı’nda temel yaşam becerileri listesine yer verildiği, Türkçe Öğretim Programı’nda kazanım-düşünme becerisi eşleştirmelerine yer verilmediği, Matematik Öğretim Programı’nda kazanım-düşünme becerisi eşleştirmelerinin bulunduğu ve problem çözme, üst bilişsel beceriler, tahmin, araştırma ve analiz gibi düşünme becerilerine yer verildiği, Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda öğrenme alanları ile düşünme becerileri eşleştirmesi yapıldığı ve öğretim programında eleştirel düşünme, sorgulama, bilimsel düşünme ve sorun çözme becerilerine yer verildiği, Fen Bilimleri Öğretim Programı’nda ise dersin düşünme becerilerinin pek çoğuna yer verildiği görülmüştür. Bulgular ışığında öğretim programlarında düşünme becerilerine daha çok yer verilmesi ve kazanımlarla doğrudan ilişki kurulması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Düşünme Becerileri, Düşünme Becerileri Eğitimi, İlkokul Öğretim Programı

Kaynakça

• Alkın-Şahin, S., ve Tunca, N. (2013). Düşünme becerileri, düşünmeyi destekleyen sınıf ortamı ve öğretmen davranışları. G. Ekici ve M. Guven (Edt.) Öğrenme-öğretme yaklaşımları ve uygulama örnekleri. Ankara: PegemA.
• Baysal Z. N., Çarıkçı, S., ve Yaşar, E. B. (2016). Sınıf öğretmenlerinin düşünme becerileri öğretimine yönelik farkındalıkları. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi - Journal of Qualitative Research in Education, 5(1), 7-28. [Online] www.enadonline.com DOI: 10.14689/issn.2148-2624.1.5c1s1m.
• Bowell, T. ve Kemp, G. (2018). Eleştirel Düşünme Kılavuzu. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları.
• Cüceloğlu, D. (1995). İyi düşün doğru karar ver, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Cotton, K. (1991). Teaching thinking skills. Northwest Regional Educational Laboratory's School Improvement Research Series. http://www.nwrel.orghttp://educationnorthwest.org/6/cu11.html adresinden 02.08.2017 edinilmiştir.
• Creswell, J. W. (2013). Araştırma deseni: nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. Ed: S. B. Demir). İstanbul: Eğiten Kitap.
• Çubukçu, Z. (2011). Düşünme becerileri. S. B. Filiz (Ed.), Öğrenme öğretme kuram ve yaklaşımları içinde (ss. 281-331). Ankara: Pegem Akademi.
• Dilekli, Y., Tezci, E. (2015). Öğretmenlerin düşünme becerisi öğretimine yönelik özyeterlik algısı ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışmas.ı International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3056, 38 , 135-153.
• Erdoğan, N. G. (2021). İlkokul Türkçe çalışma kitaplarında yer alan etkinliklerin yaratıcı düşünme becerileri açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erktin, E. (2002). İlköğretimde düşünme becerilerinin geliştirilmesi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 16, 61-70.
• Ersoy, E. ve Başer, N. (2016). Matematiksel düşünme ölçeğinin geliştirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21 (4) , 1471-1486.
• Gelen, İ. (2011). Sosyal bilgiler programındaki düşünme ile ilgili bazı ortak becerilerin kazanılma düzeyinin belirlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30 (1), 83-106.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları , (32) , 127-146.
• Güzel Yüce, S. & Koç, Y. (2019). Fen öğretiminde düşünme kültürünün geliştirilmesi: Kuramdan uygulamaya ilişkin öneriler, Anadolu Öğretmen Dergisi, 3(2), 142-159, DOI: 10.35346/aod.651977.
• Hançerlioğlu, O. (2007). Düşünce tarihi; dört bin yıllık düşünce, sanat ve bilim tarihinin klasik yapıtları üzerine eleştirel inceleme, (3. Baskı). Ankara: Eriş Yayınları.
• Hashim, H. (2003). Malisain Teachers’ Attitudes, Competancy and Practices in Teaching Thinking. Intellectual Discourse, 11(1), 27- 50.
• Hatay Polat, R. ve Tümkaya, S. (2010). Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Düşünme İhtiyacına Göre Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi. İlköğretim Online, 9(1), 346-360.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi, (17. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Karsantık, Y. (2016). Öğretmen adaylarının düşünme becerilerine ve düşünme becerilerinin öğretimine ilişkin görüşleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Miles, M. B. & Huberman, M. (1994). Qualitative data analysis: An Expanded sourcebook (2nd ed.). Thousand Oaks, California: Sage Publications.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2007). İlköğretim düşünme eğitimi dersi (6, 7 ve 8. sınıf) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1,2 ve 3.sınıflar) http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx (07.05.2018).
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Fen Bilimleri Dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx (07.05.2018).
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Matematik Dersi Öğretim Programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx (07.05.2018). . Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx (07.05.2018).
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (ilkokul ve ortaokul 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx (03.16.2020).
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2016). Düşünme eğitimi dersi eğitim programı (7. ve 8. sınıflar). https://reyhanli.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_05/13031301_dusunme_egitimi_dersi.pdf. (07.05.2018).
• Nickerson, R. S. (1988). On improving thinking through instruction. Review Of Research İn Education, 15, 3-57.
• Özdemir, O. (2020). Türkçe Eğitiminde Geliştirilmesi Gereken Bir Üst Düzey Düşünme Becerisi: Analitik Düşünme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8 (3) , 950-971.
• Özden, Y. (2010). Öğrenme ve öğretme. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Patton, M, Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (M.Bütün, & S. B. Demir, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Serin, M. K. & Korkmaz, İ. (2018). İşbirliğine dayalı ortamlarda gerçekleştirilen üstbilişsel sorgulama temelli öğretimin ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin matematiksel problem çözme becerilerine etkisi. İlköğretim Online, 17(2). 510-531.
• Söylemez, Y. (2018). 2018 Türkçe dersi öğretim programındaki kazanımların üst düzey düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi , (63) , 345-384. DOI: 10.14222/Turkiyat3991
• Synder, L.G., & Synder M.J. (2008). Teaching critical thinking and problem solving skills. The DeltaPi Epsilon Journal, 2, 90-99.
• Tebbs, J. (2000). Assesing Teachers’ SelfEfficacy Towards Teaching Thinking. (Yayımlanmamış Doktora tezi). University of Connecticut University, Connecticut.
• TDK (2021), www.sozluk.gov.tr. (10.09.2021).
• Tok, E. (2008). Düşünme becerileri eğitim programının okul öncesi öğretmen adaylarının eleştirel, yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tok, Ş. (2008). Yansıtıcı düşünmeyi geliştirici etkinliklerin öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarına, performanslarına ve yansıtmalarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 33, 104-117.
• Toluk, Z. ve Olkun, S. (2002). Türkiye’de matematik eğitiminde problem çözme: İlköğretim 1.-5. sınıf ders kitapları. Kuramda ve Uygulamada: Eğitim Bilimleri. 2. 563-581.
• TTKB. (2017). Millî eğitim bakanlığı ilköğretim ve ortaöğretim öğretim programlarının Güncellenmesi, https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_01/13152934_basın_acıklaması_ 13012017.pdf (04.08.2021).
• Uysal, R. ve İncikabı, L. (2018). Son dönem matematik dersi öğretim programlarının genel amaçları üzerine bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(1), 223-247.
• Ünveren Kapanadze, D. (2019). 2018 Türkçe öğretim programındaki kazanımların üst düzey düşünme becerileri bağlamında incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 48. (223) , 83-112.
• Yaman, S. ve Yalçın, N. (2005). Fen eğitiminde probleme dayalı öğrenme yaklaşımlarının problem çözme ve öz- yeterlik inanç düzeylerinin gelişimine etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakül¬tesi Dergisi, 29, 229-236.
• Yanpar-Yelken, T. (2009). Öğretmen adaylarının portfolyoları üzerinde grup olarak yaratıcılık temelli materyal geliştirmenin etkileri. Eğitim ve Bilim, 34(153), 83-98.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara:Seçkin Yayıncılık.