İŞ-YAŞAM ÇATIŞMASININ ÇALIŞANIN DAVRANIŞSAL SONUÇLARINA ETKİSİ VE İŞ STRESİNİN ARACILIK ROLÜ

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 1, 67 - 90, 01.01.2019

Ercan Ergün , Ayça Yüksel

Öz

Bu çalışmanın amacı, çalışanların iş-yaşam çatışmalarının davranışsal
sonuçları üzerindeki etkisinin ve bu etkide iş stresinin aracılık rolünün
incelenmesidir. Araştırmanın örneklemini İstanbul Anadolu yakasında bulunan
10 resmi ortaöğretim okulunda görev yapan 201 öğretmen oluşturmaktadır. Bu
çalışanlardan anket tekniği ile toplanan veriler, araştırma çerçevesinde analiz
edilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre iş-yaşam çatışması boyutlarından iş-aile
çatışması ile iş stresi ve işten ayrılma niyeti arasında pozitif, iş-aile çatışması ile
örgütsel bağlılık ve iş tatmini arasında ise negatif bir ilişki olduğu saptanmıştır.
Ayrıca iş stresinin iş-aile çatışması ile örgütsel bağlılık ve işten ayrılma niyeti
arasındaki ilişkide kısmi aracılık etkisi; iş tatmini ile arasındaki ilişkide ise tam
aracılık etkisi bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İş-Yaşam Çatışması, İş Stresi, Örgütsel Bağlılık, İş Tatmini, İşten Ayrılma Niyeti

Kaynakça

• Adams, G. A., King, L. A. & King, D. W. (1996). Relationships of job and family involvement, family social support, and work–family conflict with job and life satisfaction. Journal of applied psychology, 81(4), 411-420. Akbolat, M., Kahraman, G. & Öztürk, T. (2016). Sağlık Çalışanlarının İş Yaşamında Karşılaştıkları İş-Aile Çatışması Örgütsel Bağlılıklarını Etkiler mi?: Sakarya İli Örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(2), 153-169. Alipour, F. & Kamaee Monfared, M. (2015). Examining the relationship between job stress and organizational commitment among nurses of hospitals. Journal of Patient Safety & Quality Improvement, 3(4), 277-280. Allen, T. D., Herst, D. E., Bruck, C. S. & Sutton, M. (2000). Consequences associated with work-family conflict: a review and agenda for future research. journal of occupational health psychology, 5(2), 278-308. Applebaum, D., Fowler, S., Fiedler, N., Osinubi, O. & Robson, M. (2010). The impact of environmental factors on nursing stress, job satisfaction, and turnover intention. The Journal of nursing administration, 40, 323-328. Arasli, H., & Tumer, M. (2008). Nepotism, Favoritism and Cronyism: A study of their effects on job stress and job satisfaction in the banking industry of north Cyprus. Social Behavior and Personality: an international journal, 36(9), 1237- 1250. Arshadi, N., & Damiri, H. (2013). The relationship of job stress with turnover intention and job performance: Moderating role of OBSE. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 84, 706-710. Arslan, M. (2012). İş-Aile ve Aile-İş Çatışmalarının Kadın Çalışanların İş Doyumları Üzerindeki Etkisi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 99- 114. Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of personality and social psychology, 51(6), 1173-1182. Bayar, H. T., & Öztürk, M. (2017). İş Stresinin İş Tatmini Üzerindeki Etkisi: Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Araştırma. Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 22(2), 525-546. Beehr, T. A., & Newman, J. E. (1978). Job stress, employee health, and organizational effectiveness: A facet analysis, model, and literature review 1. Personnel psychology, 31(4), 665-699. Boz Semerci, A. (2016). Sosyal Destek ve Cinsiyete Yönelik Kalıp Yargıların Stres ve İş-Aile Arasındaki Çatışmalara Etkisi: Kadın ve Erkek Arasındaki Farkılıklar. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bradshaw, R. (1991). Stress Management for Teachers: A Practical Approach. The Clearing House, 65(1), 43-47. Braham, B. J. (2004). Stres Yönetimi. (V. G. Diker, Çev.) İstanbul: Hayat Yayınları. Brewer, E., & McMaha-Landers, J. (2003). The Relationship Between Job Stress and Job Satisfaction of Industrial and Technical Teacher Educators. Journal of Career and Technical Education, 20(1), 37-50. Büte, M. (2015). Nepotizm ve İş Tatmini İlişkisinde İş Stresinin Aracı Rolü Var Mıdır? Dumlupınar Üniversitesi Sosyal bilimler Dergisi, 29. Cam, E. (2006). Çalışma yaşamında stres ve kamu kesiminde kadın çalışanlar. Journal of Human Sciences, 1(1), 1-10. Carlson, D. S., Kacmar, K. M., & Williams, L. J. (2000). Construction and Initial Validation of a Multidimensional Measure of Work–Family Conflict. Journal of Vocational Behavior, 56, 249-276. Çınar, O., Karcıoğlu, F., & Akdaş, K. (2016). İş Yaşamında İş Tatmini, Örgütsel Özdeşleme ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisi: Erzurum’da Bir Kamu Kurumu Örneği. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(3), 121-136. Demircan, P., & Turunç, Ö. (2017). Demircan, Pelin, and Ömer Turunç. “İş-Aile Çatışması-Duygusal Emek İlişkisinde Lider Desteğinin Rolü: Eğitim Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 41-76. Doğruöz, E., & Özdemir, M. (2018). Eğitim Örgütlerinde Üretim Karşıtı İş Davranışları ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi. İlköğretim Online, 17(1), 396-413. doi: 10.17051/ilkonline.2018.413790 Erdamar, G., & Demirel, H. (2014). Investigation of work-family, family-work conflict of the teachers. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 4919- 4924. Erdilek Karabay, M. (2015). Sağlık personelinin iş stresi, iş-aile çatışması ve iş-aile-hayat tatminlerine yönelik algılarının işten ayrılma niyeti üzerindeki etkilerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(26), 113-134. Eren, E. (2016). Yönetim ve Organizasyon (Çağdaş ve Küresel Yaklaşımlar) (12. b.). İstanbul: Beta Baım Yayım Dağıtım. Ergün, E., Çelik, S. (2015). Yöneticilerin Görev ve Çalışan Odaklı Liderlik Davranışları ve Hemşirelerin İş Tatmini, Örgütsel Bağlılık Ve İş Stresi Arasındaki İlişki. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 23(3), 203-214. Eskridge, D. H., & Coker, D. R. (1985). Teacher Stress: Symptoms, Causes, and Management Techniques. The Clearing House, 58(9), 387-390. http://www.jstor. org/stable/30186436 adresinden alındı Fimian, M. J. (1982). What Is Teacher Stress? The Clearing House, 56(3), 101- 105. http://www.jstor.org/stable/30185531 adresinden alındı Giray, M. Deniz. ve Ergin, Canan. (2006). Çift Kariyerli Ailelerde Bireylerin Yaşadıkları İş-Aile ve Aile-İş Çatışmasının Kendini Kurgulama Davranışı ve Yaşam Olayları İle İlişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 21 (57), 83-101. Good, L. K., Sisler, G. F., & Getry, J. W. (1988). Antecedents of turnover intentions among retail managemet personnel. Journal of Retailing, 64, 295-314. Göksoy, S., & Argon, T. (2014). Okullarda Öğretmenleri Engelleyici ve Destekleyici Stres Kaynakları. Journal of Teacher Education and Educators, 3(2), 245-271. Greenhaus, J. H., & Beutell, N. J. (1985). Sources of conflict between work and family roles. Academy of management review, 10(1), 76-88. Griffin, M. L., Hogan, N. L., Lambert, E. G., Tucker-Gail, K. A., & Baker, D. N. (2010). ob involvement, job stress, job satisfaction, and organizational commitment and the burnout of correctional staff. Criminal Justice and behavior, 37(2), 239-255. Gupta, N. (1981). Some Sources and Remedies of Work Stress among Teachers. Texas: Southwest Educational Development Laboratory. 04 16, 2018 tarihinde https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED211496.pdf adresinden alındı Günbayı, İ., & Tokel, A. (2012). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin İş Doyumu ve İş Stresi Düzeylerinin Karşılaştırmalı Analizi. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(5), 77-95. Gündüz Çekmecelioğlu, H. (2007). Örgüt ikliminin iş tatmini ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi: bir araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 79-97. Harris, G. E. (2011). Individual Stress Management Coursework in Canadian Teacher Preparation Programs. Canadian Journal of Education, 34(4), 104-117. Kartepe, O. M., & Baddar, L. (2006). An empirical study of the selected consequences of frontline employees’ work-family conflict and famiy-work conflict. Tourism managemet, 27(5), 1017-1028. Kartepe, O. M., & Kilic, H. (2007). Relationships of supervisor support and conflicts in the work-family interface with the selected job outcomes of frontline employees. Tourism management, 28(1), 238-252. Klarreich, S. H. (1993). Stressiz Çalışma Ortamı. (B. Güngör, Çev.) Ankara: Açı Yayıncılık. Klassen, R. M., & Chiu, M. M. (2010). Klassen, Robert M., and Ming Ming Chiu. “Effects on teachers’ self-efficacy and job satisfaction: Teacher gender, years of experience, and job stress. Journal of educational Psychology, 102(3), 741-756. Koçel, T. (2018). İşletme Yöneticiliği (17. b.). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Kyriacou, C. (2001). Teacher Stress: Directions for future research. Educational Review, 53(1), 27-35. doi:10.1080/00131910120033628 Lambert, E. G., Qureshi, H., Frank, J., Keena, L. D., & Hogan, N. L. (2017). The relationship of work-family conflict with job stress among Indian police officers: a research note. Police Practice and Research, 18(1), 37-48. Lee, M. K., & Jung, D. Y. (2015). A study of nursing tasks, nurses’ job stress and job satisfaction in hospitals with no guardians. Journal of Korean Academy of Nursing Administration, 21(3), 287-296. Mert, İ. S., & Bekmezci, M. (2016). İki Kariyerli Aile Çalışanlarında İş ve Yaşam Tatmini. Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(1), 46-56. Meyer, J. P., & Allen, N. J. (1991). A three-component conceptualization of organizational commitment. Human resource management review, 1(1), 61-89. Meyer, J. P., Allen, N. J. (1997). Commitment in the workplace: Theory, research and application. Sage Publications, 9(3): 309-312. Mosadeghrad, A. M., Ferlie, E., & Rosenberg, D. (2011). A study of relationship between job stress, quality of working life and turnover intention among hospital employees. Health Services Management Research, 24(4), 170-181. Nagar, K. (2012). Organizational commitment and job satisfaction among teachers during times of burnout. Vikalpa, 37(2), 43-60. Nart, S., & Batur, Ö. (2014). The relation between work-family conflict, job stress, organizational commitment and job performance: A study on turkish primary teachers. European Journal of Research on Education, 2(2), 72-81. doi:10.15527/ejre.201426250 Netemeyer, R. G., Boles, J. S., & McMurrian, R. (1996). Development and validation of work-family conflicts and work-family conflict scales. Journal of Applied Psychology, 81, 400-410. Özdevecioğlu, M., & Doruk, N. Ç. (2009). Özdevecioğlu, M., & Doruk, N. Ç. (2009). Organizasyonlarda İş-Aile ve Aile İş Çatışmalarının Çalışanların İş ve Yaşam Tatminleri Üzerindeki Etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33, 69-99. Porter, L. W., Steers, R. M., Mowday, R. T., & Boulian, P. V. (1974). Organizational commitment, job satisfaction, and turnover among psychiatric technicians. Journal of applied psychology, 59(5), 603. Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2015). Örgütsel Davranış. (İ. Erdem, çev.) Nobel. Rusbult, C.E. and Farrell, D. (1983). A Longitudinal Test of The Investment Model: The Impact on Job Satisfaction, Job Commitment, and Turnover of Variations in Rewards, Costs, Alternatives, and Investments. Journal of Applied Psychology, 68, pp.429-438. Rusbult, C. A., Farrell, D., Rogers and Mainous, (1988). Impact of Exchange Variables On Exit, Voice, Loyalty and Neglect: An Integrative Model of Responses to Decline Job Satisfaction, Academy of Management Journal, Vol: 31, No: 3, 1988, ss. 599-627. Russell, D. W., Altmaier, E., & Van Velzen, D. (1987). Job-related stress, social support, and burnout among classroom teachers. Journal of applied psychology, 72(2), 269-274. Selye, H. (1973). The Evolution of the Stress Concept: The originator of the concept traces its development from the discovery in 1936 of the alarm reaction to modern therapeutic applications of syntoxic and catatoxic hormones. American Scientist, 61(6), 692-699. Selye, H. (1976). Forty years of stress research: principal remaining problems and misconceptions. Canadian Medical Association Journal, 115(1), 53-56. Sökmen, A., & Şimşek, T. (2017). Örgütsel Bağlılık, Örgütle Özdeşleşme, Stres ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisi: Bir Kamu Kurumunda Araştırma. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 606-620. Spector, P. E. (1197). Job satisfaction: Application, assessment, causes, and consequences (Cilt 3). Sage publications. Tekingündüz, S., & Kurtuldu, A. (2015). İşten Ayrılma Niyeti, İş Tatmini, Örgütsel Bağlılık, Liderlik Ve İş Stresi Arasındaki İlişkilerin Analizi: Bir Hastane Örneği. Journal of Human Sciences, 12(1), 1501-1517. Tekingündüz, S., Kurtuldu, A., & Öksüz, S. (2015). İş-Aile Yaşam Çatışması, İş Tatmini ve İş Stresi Arasındaki İlişkiler. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(4), 27-42. Tett, R. P., & Meyer, J. P. (1993). ob satisfaction, organizational commitment, turnover intention, and turnover: path analyses based on meta‐analytic findings. Personnel psychology, 46(2), 259-293. Thomas, L. T., & Ganster, D. C. (1995). Impact of family-supportive work variables on work-family conflict and strain: A control perspective. Journal of applied psychology, 80(1), 6-15. Turunç, Ö., & Erkuş, A. (2010). İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkileri: İş Stresinin Aracılık Rolü. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19, 415-440. Türker, Y., & Çelik, K. (2018). Öğretmenlerde İş ve Aile Çatışmasının Yaşam Doyumu Üzerindeki Etkisinde İş Doyumunun Aracı Rolü. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Uştu, H., & Tümkaya, S. (2017). Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Bağlılık, İşten Ayrılma Niyeti ve Bazı Sosyo-Demografik Özelliklerinin Örgütsel Bağlılığı Yordama Düzeylerinin İncelenmesi. lköğretim Online, 16(3), 1262-1274. Voydanoff, P. (2005). Voydanoff, P. (2005). Work demands and work-to-family and family-to-work conflict: Direct and indirect relationships. Journal of Family Issues, 26(6), 707-726. Yapraklı, Ş., & Yılmaz, M. K. (2007). Çalışanların İş Stresi Algılarının İş Tatminleri Üzerindeki Etkisi: Erzurumda İlaç Mümessilleri Üzerinde Bir Saha Araştırması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 155- 183. Yenihan, B. (2014). Örgütsel Bağlılık ve iş Tatmini Arasındaki İlişki. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 170-178. Yüksel, İ. (2005). İş-Aile Çatışmasının Kariyer Tatmini, İş Tatmini ve İş Davranışları ile İlişkisi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 301-314.