Fen Bilimleri Dersi Kitaplarında Yer Alan İç Organlara İlişkin Görsellerin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 37 - 67, 29.04.2024

Ramazan Çeken , Emine Demir

Öz

Bu araştırmada, Fen Bilimleri dersi kitaplarında yer alan iç organlara ilişkin görsel materyaller, anatomi bilgilerinin öğrenilmesine engel olabilecek özellikler bağlamında değerlendirilmiştir. Bu amaçla 2013-2018 yıllarında uygulamaya konulmuş olan ilgili dersin öğretim programları dikkate alınarak hazırlanmış olan ders kitaplarında yer verilen iç organlara ilişkin görseller, söz konusu organların büyüklüğü, şekli, rengi ve vücut içindeki yeri bakımından incelenmiştir. Çalışmada belirlenmiş olan görsel materyaller, doküman analizine tabi tutulmuştur. Verilerin değerlendirilmesi için ilgili görsellerde yer alan, öğrenme ve öğretme sürecinde sorun oluşturabileceği düşünülen içerikler tespit edilmiştir. Araştırmanın sonucunda ders kitaplarında yer alan görsellerden, sorunlu olabileceği değerlendirilen 285 adet içeriğe ulaşılmıştır. İlgili görsel materyallerde akciğerler, mide ve böbreklere çokça yer verildiği; safra kesesi, dalak ve pankreasa yer verilmediği tespit edilmiştir. Söz konusu ders kitaplarında renklendirme ile ilgili olarak çok sayıda içeriğin yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İç organlar, fen bilimleri ders kitabı, fen bilimleri dersi öğretim programı, doküman analizi, görsel materyaller

An examination on visual materials for ınternal organs in science education textbooks

Öz

The purpose of the study is to explain visual materials of the internal organs in science course books at part of features that may prevent the constructing of anatomy context. For this purpose, the figures and images related to the internal organs in the textbooks prepared in line with the 2013 and 2018 Turkish Science Education Curricula were examined in terms of size, shape, color and the location of the relevant organs in human body. In the study, document analysis was used for the visual materials. With the evaluation of the data, the contents of the images or figures related to the internal organs, which can be an obstacle for construction of anatomy context in the teaching and learning process were determined. As a result, 285 of visual materials including those contents were determined from the textbooks. In the related materials, it was determined that the lungs, stomach and kidneys from the internal organs were cited in lots of visuals, and the gall bladder, spleen and pancreas were not included. Lots of contents were identified in terms of coloring.

Anahtar Kelimeler

Internal Organs, Elementary Science Textbooks, Sceince Education Curriculum, Document Analysis, Visual Materials

Kaynakça

• Akçay, A. (2010). Web macerası öğretim yönteminin Gagne’nin öğretim durumları modeline uygunluğu. International Educational Technology Conffenerence, İstanbul.
• Akman, B. (2014). Okul öncesi matematik eğitimi (4. Baskı). Ankara, Pegem Akademi.
• Akdağ, H. (2005). İlköğretim II. kademe 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde, öğrencilerinin, bilişsel ve duyuşsal giriş davranış özelliklerinin başarı ve tutumlarına etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Aktümsek, A. (2010). İnsan ve sağlık. Nobel Yayınları, Ankara,
• Akyol, K. A. (2018). Erken çocukluk döneminde gelişim II. 36-72. Ay (1. Baskı). Anı Yayıncılık, Ankara.
• Alkan, C. (1996). Eğitim teknolojisi. Atilla Kitabevi, Ankara.
• Alkan, V., Şimşek, S. ve Erbil, B. A. (2019). Karma yöntem: Öyküleyici alanyazın incelemesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 559-582.
• Arıncı, K. ve Elhan, A. (2006). Anatomi 1. cilt, kemikler, kaslar, iç organlar (4. Baskı). Güneş Kitap Evi, Ankara.
• Atak, H. (2017). Piaget ve Vygotsky’nin kuramlarında çocukların toplumsallaşma süreci, psikiyatride güncel yaklaşımlar. Current Approaches in Psychiatry, 9(2),163-176.
• Aydın, T. (2014). Dil öğretimi ve oyun-çoklu zekâ teorisi ışığında. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 14(1),71-83.
• Batı, D. (2012). 4-12 Yaş Çocuk resimleri ve onların iç dünyalarının resimlerine yansıması. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Bıyıklı, N. E, Gülen, L. A. (2018). Hayal gücü ve yaratıcılık kavramlarının tasarım sürecine etkisi. İdil Dergisi, 7(50).
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri (22. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Campbell N. A. ve Reece J. B. (2013). Biyoloji. Palme Yayıncılık, Ankara.
• Coşkun, İ. K. ve Kuglin, J. (1996). Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları. Bizim Büro Basımevi, Ankara.
• Çağlı, M. ve Kunt, H. (2016). Vücudumuz iç organlarını öğretilmesinde ve bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesinde makro materyal destekli laboratuvar etkinliklerinin etkisinin belirlenmesi. 15. Uluslararası Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Çeken, R. (2011). İlköğretim fen ve teknoloji ders kitaplarında kalp ve akciğer ile ilgili şekillerin içerik analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), 903-912.
• Çeken, R. ve Tezcan, R. (2011). Fiziksel ve kimyasal değişmelerin video gösterimi ve tartışma yöntemi ile öğretilmesinin yedinci sınıf öğrencilerinin başarı düzeyine etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(1), 221-228.
• Çetin, G., Akkulak, G. ve Özdemir, S. (2013). Locate the internal organs in the human body:A survey in Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences 116, 2819–2824.
• Çilingir, E. ve Delice, A. (2016). Görsel gruplama uygulamalarının geometri problemlerine çözüm sürecine yansımaları. 15. Uluslararası Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Durak, E. ve Çeken, R. (2023). Okul öncesi eğitimine yönelik olarak hazırlanmış olan iç organlar ile ilgili görsel materyallerin içerik analizi. Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 1-29.
• Duban, N. (2010). Sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji okur- yazarı bireylere ve bu bireylerin yetiştirilmesine ilişkin görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim, 3(2), 162-174.
• Fancovicova, J. ve Prokop, P. (2019). Examining secondary school students’ misconceptions about the human body: Correlations between the methods of drawing and open-ended questions. Journal of Baltic Science Education, 18(4):549-557.
• Fritsch, H. ve Kuehnel, W. (2013). İnsan anatomisi renkli atlas iç organlar cilt 2. C. Kopuz Çev. İstanbul Medikal Sağlık ve Yayıncılık, İstanbul.
• Gödek, Y., Polat, D. ve Kaya, V. H. (2018). Fen bilgisi öğretiminde kavram yanılgılar, kavram yanılgılarının tespiti-giderilmesi ve uygulamalı örnekler (3. Baskı). Pegem Akademi, Ankara.
• Gürel, E. ve Tat, M. (2010). Çoklu zekâ kuramı: Tekli zekâ anlayışından çoklu zekâ yaklaşımına. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 336-356.
• Kaçar, S. (2012). Görsel sanatlarla bütünleştirilmiş probleme dayalı öğrenme yönteminin öğrencilerin fen akademik başarılarına, bilimsel yaratıcılıklarına ve sanat etkinlikleriyle fen öğrenme tutumlarına etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kapanadze, D, Ü. (2019). Vygostky’nin sosyo-kültürel ve bilişsel gelişim teorisi bağlamında Türkçe öğretiminin değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen–Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 181-195.
• Karataş, S. (2002). Okul öncesi dönemdeki çocukların iç organlarına ilişkin bilgileri. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Pegem A Yayıncılık , Ankara.
• Kol, S. (2011). Erken çocuklukta bilişsel gelişim ve dil gelişimi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 1-21.
• Köse, M. ve Güleç, F. (2017). Ortaokul öğrencilerinin insan iç organları konusundaki bilgilerinin incelenmesi. II. International Academic Research Congress.
• Kunt, H. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının insan iç organları hakkındaki bilgilerinin incelenmesi. Kütahya: International Conference on Innovation and Challenges in Education.
• Küçükali, R. ve Koç, M. (2016). Galileo’nun iki büyük dünya sistemi hakkındaki diyalogları ve bilime etkisi, kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen–Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 26, 121-130.
• Kıral, B. (2020). Nitel veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• MEB. (2011). Çocuk gelişimi ve eğitimi. Bilişsel Gelişim, Ankara.
• MEB. (2013. Okul öncesi eğitim programı. Ankara: Temel Eğitim Genel Müdürlüğü,. MEB. (2014). Çocuk gelişimi ve eğitimi, bilişsel gelişim. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
• MEB. (2018a). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7, 8. Sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• MEB. (2018b). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1, 2, 3. Sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• MEB. (2018c). Ortaöğretim biyoloji dersi öğretim programı (9, 10, 11, 12. Sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook: Qualitative data analysis (Second Edition). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc.
• Olkun, S. ve Uçar, Z, T. (2014). İlköğretimde etkinlik temelli matematik öğretimi (6. Baskı). Eğiten Kitap, Ankara.
• Otağ, İ. ve Otağ, A. (2013). İnsan anatomisi ve fizyolojisi eğitimi üzerine öğrenci görüşleri. Cumhuriyet International Journal of Education, 2(3), 39-45.
• Özdemir, O. (2016). Fen ve teknoloji dersinde görsel materyallerle yürütülen etkinliklerin genotip-çevre etkileşimine etkisi. Qualitative Studies, 11(3), 13- 26.
• Patrick, P. G. ve Tunnicliffe, S. D. (2010). Science teachers’ drawings of what is inside the human body. Biyolojik Eğitim Dergisi, 44(2):81-87.
• Reiss, M. J, Tunnicliffe, S. D, Andersen, A. M, Bortoszeck, A, Carvalho, G. S, Chen, S. Y, Jarman, R, Jonsson, S, Manokore, V, Marchenko, N, Mulenwa, J, Novikova, T, Otuka, J, Teppa, S. ve Rooy, W. V. (2002). An intermational study of young peoples’ drawings of what is inside themselves. Journal of Biological Education, 36(2), 58-64.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. KocaeliÜniversitesi Eğitim Dergisi,4(1), 227-250.
• Sancak, B. ve Cumhur, M. (2008). Fonksiyonel anatomi baş-boyun ve iç organlar (4. Baskı). ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
• Sarsılmaz, M. (2016). Anatomi. Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Seferoğlu, S. S. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Pegem A Yayıncılık, Ankara.
• Talu, N,W. (1999). Çoklu zekâ kuramı ve eğitime yaklaşımları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 164-172.
• Tural, E. (2007). İlköğretim II. basamak fen bilgisi ders kitaplarında kullanılan görsellerin biçim ve içerik yönünden incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Uçar, C., Somuncuoğlu Özerbaş, D. (2017). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1373-1388.
• Ulusoy, Y. Ö. (2011). Bilgiyi işleme kuramı ve eğitime yansımaları. öğrenme öğretme kuram ve yaklaşımları (Ed. Behçet Oral). Pegem Akademi, Ankara.