Türkiye Selçuklu Devleti’nde Saltanat Naiplerinin İktidar Üzerine Etkileri

Yıl 2019, Ekim 2019 Özel Sayısı, 282 - 297, 30.10.2019

Nihal Gezen

https://doi.org/10.21733/ibad.610109

Öz

1075-1308 yılları
arasında hüküm süren Türkiye Selçuklu Devleti eski Türk devlet geleneği ve
egemenlik anlayışını devam ettiren Türk devletlerinden birisidir. Türkiye Selçuklu
Devleti’nin hâkimiyet anlayışına göre, saltanat veraset ile intikal etmekteydi.
Saltanatın veraset ile intikal ettiği bu devlette hükümdar olabilmek için başka
bir seçenek söz konusu değildi. Bununla beraber hanedan üyelerinin her birinin
eşit derecede hükümdar olma hakkı olması ve bu konuda kesin kuralların olmaması
taht mücadelelerine sebep olmuştur. Sultanlar hanedan mensubu olmalarına rağmen
hanedan içinde olsa dahi bu devlette de iktidara sahip olmak için nüfuzlu ve
güçlü olmak bir bakıma ümera nezdinde sözü geçen olmak için çetin mücadeleler
yaşanmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti’nde saltanat nâipleri devletin sahip
olduğu iktidar anlayışına rağmen sultanların iktidarları üzerinde
azımsanmayacak ölçüde etkili olmaktaydı. Bu çalışma ile mevcut saltanat
naipleri üzerinden bu durumu örnekleri ile izah etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçuklu Devleti, Saltanat Naibi, İktidar

Sultanate Regents in the Anatolian Seljuk Empire and their Effects on Power

Öz

The
Anatolian Seljuk Empire that ruled in the period of 1075-1308 was one of the
Turkic states that continued the old Turkish tradition of state and
understanding of hegemony. According to the hegemonic approach of the Anatolian
Seljuk Empire, sultanate was passed down by succession. In this state where
sultanate was passed down by succession, there was no other option to become a
ruler. In addition to this, the fact that each of the members of the dynasty
that an equal right to become the ruler and the lack of precise rules about
this issue led to fights for the throne. Although the Sultans are members of
the dynasty, even though they are in the dynasty, there have been tough
struggles to be influential and powerful in a way to have power in this state. Sultanate
regens in the Anatolian Seljuk Empire had a considerable influence on the power
of Sultans despite the understanding of political power in the state. With this
study, we will aim to explain this situation based on the sultanate regents of
the period.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk Empire, Sultanate Regent, Political Power

Kaynakça

• Aksarayî, (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. (M. Öztürk, Çev.). Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Ayönü, Y. (2018). Selçuklular ve Bizans. Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Boz, C. (2013). Saltanat Naibi Eminüddîn Mîkâîl’in Hayatı ve Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi’ndeki Yeri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ersan, M. (2010). Selçuklu Devletinin Dağılışı. Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Ersan, M. (2018). Türkiye Selçuklu Devleti. İslam Tarihi ve Medeniyeti Külliyatı (Müslüman Türk Devletleri-II) (Cilt 10, ss. 169-258). İstanbul: Siyer Yayınları.
• İbn Bîbî, (1941). Anadolu Selçukî Devleti Tarihi İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden. (M. N. Gençosman, Çev. Notlar ilave eden F. N. Uzluk). Ankara.
• İbn Bîbî, (2010). Selçuknâme. (M. H. Yinanç, Çev.). İstanbul: Kitabevi.
• İbn Bibi, (2014). el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye Selçuknâme II. (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbnü’l-Adim, (2014). Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb’de Selçuklular (h. 447-521=1055-1127). (A. Sevim, Ter. ve Değ.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Keskin, M. (2002). Gazi Süleyman Şah ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu. Türkler Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 907-920). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Koca, S. (2003). Türkiye Selçukluları Tarihi II. Malazgirt’ten Miryokefalon’a (1071-1176). Çorum: Karam.
• Koca, S. (2009). Selçuklu İktidarının Belirlenmesinde Rol Oynayan Güçler ve Alâeddîn Keykubâd’ın Türkiye Selçuklu Tahtına Çıkışı. Selçuklu Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 25, 1-38.
• Koca, S. (2013). Anadolu Türk Beylikleri Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Koca, S. (2016). Türk Kültürünün Temelleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kuşçu, A. D. (2013). Eyyûbî Devleti Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Müneccimbaşı, (2017). Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi II Anadolu Selçukluları ve Beylikleri. (A. Öngül, Haz.). İstanbul: Kabalcı.
• Ostrogorsky, G. (2015). Bizans Devleti Tarihi. (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, A. (2000). Anadolu’nun Fethi Selçuklular. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, A. ve Yücel, Y. (1989). Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, A.-Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sümer, F. (1969). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi (1), 1-147.
• Sümer, F. (2009). Anadolu Selçukluları (1075-1308). TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 36, ss. 380-384). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Taneri, A. (1966). Müsâmeretü’l-Ahbâr’ın Türkiye Selçukluları Devlet Teşkilatı Bakımından Değeri. Tarih Araştırmaları Dergisi 6 (IV), 127-171.
• Tarîh-i Âl-i Selçuk Anonim Selçuknâme. (2014). (H. İ. Gök-F. Coşguner, Ter. ve Notlar.). Ankara.
• Turan, O. (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Turan, O. (1996). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (2014). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Turan, R. (1995). Türkiye Selçuklularında Hükûmet Mekanizması (Vezîr ve Divân). İstanbul.
• Turan, R. (2002). Türkiye Selçukluları ve Anadolu Beyliklerinde Teşkilat. Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7, ss. 210-239). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Turan, R. (2018). Selçuklu Medeniyeti ve Müesseseleri. İslam Tarihi ve Medeniyeti (İslam Medeniyeti-I) (Cilt 14, ss. 608-678). İstanbul: Siyer Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yınanç, M. H. (2014). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri II. (Refet Yınanç Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Göksu, E. (2017). Selçuklu’nun Mirası Gulâm ve Iktâ (Kölelik mi, Efendilik mi?). İstanbul: Kronik Yayınları.