Barselona Sözleşmesi Kapsamında Akdeniz ve Kıyılarının Korunmasında Çevresel İşbirliğinin Önemi

Yıl 2021, Kış, 117 - 142, 30.03.2021

İmam Bakır Kanlı Nahide Nur Falcıoğlu

https://doi.org/10.21733/ibad.793183

Cited By: 1

Öz

Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının kesişim bölgesinde yer alan stratejik önemi haiz olan Akdeniz Havzası, gerek ulaşım modlarının odak merkezinde yer alması sebebiyle ticaret bağlamında, gerek deniz altı enerji potansiyeli ve gerekse insanoğlunun bu havza üzerinde gerçekleştirdiği kirletici faaliyetler nedeniyle küresel gündemdeki yerini hep korumuştur. Havzanın bu çekici yapısı sadece ticaretin gelişmesinde değil aynı zamanda sanayinin de bölgede yoğunlaşmasında önemli rol oynamıştır. Bu yoğunlaşmaların olumsuz sonuçlarından birisi, öncelikle yerel ölçekte kıyıların kirlenmesi, sonrasında ise Akdeniz Havzasını bütünüyle etkileyebilecek bir çevre kirliliği ile karşı karşıya kalması olmuştur. Plansız kentleşme ve sanayileşmeye koşut olarak, deniz taşımacılığı esnasında yaşanan kazaların neden olduğu atıklar ile petrol ve türevlerinin ekosisteme zarar vermesi de havzanın karşı karşıya kaldığı sorunların artmasına, çözüm süreçlerinin zorlaşmasına neden olmaktadır. Böylesine zengin bir sosyo-ekonomik ekosistemi barındıran alanın pek çok ülkeye ev sahipliği yaptığı düşünüldüğünde, çözümlerin de ancak çoklu işbirliği unsurları ile çözülebileceği kaçınılmaz olmaktadır. Bu bağlamda 1976’da imzalanan Barselona Sözleşmesi kirliliğin önlenmesi konusundaki deniz ticaretine ilişkin hususları ele alması açısından son derece önemli adım olmuştur. İşte bu çalışmanın konusu Akdeniz Havzasında yer alan ülkelerin bölge ölçeğinde oluşturacakları inisiyatif ve çalışmaları Barselona Sözleşmesi çerçevesinde ele almasıdır. İklim değişikliğine uyumlu ve yerleşimleri güvenli olan ülkelerin nasıl bir politika inşa etmesi gerektiğine ilişkin öneri sunması, Akdeniz ve kıyılarının korunması konusunda gelecek çalışmalara yön vermesi ve literatürde tamamlayıcı unsur olması çalışmayı önemli kılmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı Barselona Sözleşmesi kapsamı içerisinde Akdeniz’in korunmasına yönelik politikaların etkinliğinin analiz edilmesidir. Çalışmada akitin uygulama alanları Akdeniz’de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokolü çerçevesinde İspanya ve Türkiye ülkeleri özelinde sınırlandırılmıştır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi benimsenmiş; literatür taraması yapılarak, uluslararası kurum ve kuruluşlarının yayımladığı teknik raporlardan faydalanılmıştır. Çalışmada, elde edilen bulgular üzerinden yapılan değerlendirme ve analiz sonucunda Türkiye’nin Akdeniz Havzasındaki bölgesel çalışmalarda avantajlar sunduğu anlaşılmıştır. Barselona Sözleşmesi'nin hedefleri doğrultusunda güç sağlamasında Türkiye'nin büyük ölçüde yardımlar sağladığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Akdeniz, Akdeniz Havzası, Barselona Sözleşmesi, çevre, çevresel işbirliği

Importance of Environmental Cooperation in the Protection of the Mediterranean Sea and its Coasts under the Barcelona Convention

Öz

The Mediterranean Basin, which has a strategic importance at the intersection of Europe, Asia and Africa, has always maintained its place in the global agenda due to its location at the focal point of transportation modes, its underwater energy potential and the pollution activities of human beings on this basin. The basin’s attractive structure has played an important role not only in the development of trade but also in the condensation of industry in the region. One of the negative consequences of these condensations was the pollution of the coasts at the regional scale first, and then an environmental pollution that could entirely affect the Mediterranean Basin. In parallel to unplanned urbanization and industrialization, the wastes caused by the sea transportation accidents and the damage of oil and its derivatives to the ecosystem cause the problems of the basin to increase and the solution processes to get difficult. It is inevitable that solutions can only be solved with multiple cooperation elements since the area that reserves such a rich socio-economic ecosystem is home to many countries. In this context, the Barcelona Convention, which was signed in 1976, has been a very important step since it contained the issues related to sea trade in the prevention of pollution. The subject of this study is that it addresses the initiatives and activities which the countries in the Mediterranean Basin will perform at the regional scale within the framework of the Barcelona Convention. That the study presents suggestions about what kind of policy should be built by countries that are compatible with climate change and have secure settlements, leads future studies on the protection of the Mediterranean and its coasts, and is a complementary element in the literature makes it important. In this context, the study aims to analyze the effectiveness of the policies for the protection of the Mediterranean within the scope of the Barcelona Convention. In the study, application areas of the convention have been limited to Spain and Turkey in the framework of the Protocol Concerning Specially Protected Areas and Biological Diversity in the Mediterranean. In this study, a qualitative research method has been applied, literature was reviewed and the technical reports published by international institutions and organizations were used. In the study, as a result of the analysis and the evaluation obtained from the findings, Turkey is seen to provide advantages in regional works in the Mediterranean Basin. It is observed that Turkey also provides wide assistance in order for the Barcelona Convention to gain strength in line with its objectives.

Anahtar Kelimeler

The Mediterranean Sea, The Mediterranean Basin, Barcelona Convention, environment, environmental cooperation

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, E., Sezer, Ö. ve Akpınar, M. (2011). Küresel Ulusal ve Yerel Düzeyde Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkının Gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (14), 61-88. 15 Mayıs 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/pub/sbe/issue/23234/248080 adresinden erişildi.
• Abdullahzade, C. (2009). Gemilerden Kaynaklanan Petrol Kirliliği: Türk Hukukundaki Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 58 (4). 26 Nisan 2020 tarihinde http://static.dergipark.org.tr:8080/article-download/6696/b717/8a26/imp-JA93TK42MN-0.pdf? adresinden erişildi.
• Aksoy, M. (2016). Doğu Akdeniz Enerji Rekabeti (Teknik Rapor). İnsani ve Sosyal Araştırma Merkezi, 25 Nisan 2020 tarihinde https://insamer.com/tr/dogu-akdeniz-enerji-rekabeti_366.html adresinden erişildi.
• Algan, N. (2011). Akdeniz Eylem Planı. Sürdürülebilir Kalkınma ve Türkiye. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 17, 37-54. 1 Mayıs 2020 tarihinde http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/99516 adresinden erişildi.
• Arat, G., Türkeş, M. ve Saner, E. (2002). Uluslararası Sözleşmeler Ön Rapor. Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli. Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri Teknoloji Öngörü Projesi. 24 Nisan 2020 tarihinde http://www.konsec.com.tr/Resources/Mevzuat/UluslararasiSozl/CEVRE_VE_SURDURULEBILIR_KALKINMA_PANELI.pdf adresinden erişildi.
• Atmaca, M., Akkiprik, A., Aktoklu, E., Demirsoy, A., Doğanlar, M., Ergün, N.,… ve Yolcu, H. (2006). Hatay’da 10 Sıcak Gün, Korunan Alanlar ve Koruma Statüleri. Y. Ergün (Yay. haz.). Mustafa Kemal Üniversitesi Yayını No: 19, 22-25. 31 Mayıs 2020 tarihinde http://doczz.biz.tr/doc/107455/hatay-da-on-sicak-g%C3%BCn--edi%CC%87t%C3%B6r-ya%C5%9Far-erg%C3%BCn- adresinden erişildi.
• Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen Dünya’da Çevre Sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (9). 28 Nisan 2020 tarihinde http://static.dergipark.org.tr:8080/article-download/imported/1038000510/1038000299.pdf? adresinden erişildi.
• Budak, S. (t.y.). Çevre Politikası ve Hukuku. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. 28 Nisan 2020 tarihinde https://yokdersleri.yok.gov.tr/#ders adresinden erişildi.
• Büyükgüngör, H. (2006). Çevre Kirliliği ve Çevre Yönetimi. Toprak İşveren Dergisi. 28 Nisan 2020 tarihinde http://dosya.toprakisveren.org.tr/makale/2006-72-hanifebuyukgungor.pdf adresinden erişildi.
• Chauhan, B.S. (2008). Environmental Studies, Univercity Science Press. Delhi. 28 Nisan 2020 tarihinde https://books.google.com.tr/books? id=Pw6WiYiHPhIC&printsec=frontcover&dq=environment+studies&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwj23MuysJbpAhVLxMQBHYL8DQkQ6AEIKjAA#v=onepage&q&f=false adresinden erişildi.
• Çevre Kanunu (1983). (Sayı: 2872). 24 Nisan 2020 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2872.pdf adresinden erişildi.
• Englehardt, J. P.(1990). The Strategic Importance of The Mediterranean, Pennsylvania: US Army War College, 1-29. 1 Mayıs 2020 tarihinde https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a223276.pdf adresinden erişildi.
• EtimolojiTürkçe (2020). Çevre Kelime Kökeni. 8 Mayıs 2020 tarihinde https://www.etimolojiturkce.com/kelime/%C3%A7evre adresinden erişildi.
• EUR-Lex (2014, 21 Şubat). The Offshore Protocol Helps Protect the Mediterranean Sea from Pollution. 14 Mayıs 2020 tarihinde https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM:20060401_1, adresinden erişildi.
• Güler, Ç. ve Çobanoğlu, Z. (2001). Çevresel Etki Değerlendirmesi, Ankara: Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi.
• Güneş, M. (2016). Avrupa Birliğinin Çevre ve Enerji Politikalarında Doğu Akdeniz Gazının Tehdit ve İmkanları. Uluslararası Akdeniz’de Çevresel Güvenlik Konferansı, 1, 79-100, İmaj Yayınevi. 1 Mayıs 2020 tarihinde file:///C:/Users/TOSHIBA/Downloads/AVRUPA_BIRLIGININ_CEVRE_VE_ENERJI_POLITI.pdf adresinden erişildi.
• Güneş, Ş. (2001). Karadeniz’de Çevresel İşbirliği. 1992 Bükreş Sözleşmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi. 2 Mayıs 2020 tarihinde http://www.cevreciyiz.com/Upload/Docs/CevreAkademisi/CevreKoruma/KAradenizde%20cevreselisbirligi_makale.pdf adresinden erişildi.
• Gürkan, S. (2019). Küresel Çevre Sorunları ve Türkiye’de Çevre Eğitiminin Durumu, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (43), 525-537, 15 Mayıs 2020 tarihinde file:///C:/Users/TOSHIBA/Downloads/sobidermakale.pdf adresinden erişildi.
• Güven, K.C., Öztürk, B., Ergin, M., Balkıs, N., Algan, O., Topçuoğlu,…ve Gezgin, T. (2005). Deniz Kirliliği Analiz Yöntemleri İlgili Uluslar Arası Sözleşmeler. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü. Türk Deniz Vakfı Yayınları. 1 Mayıs 2020 tarihinde http://tudav.org/wp-content/uploads/2018/04/deniz_kirliligi.pdf adresinden erişildi.
• Hilal, E. ve Doğan, B. (2018). Bölüm 6: Çevre Kirliliği ve Çevre Duyarlılığı, 98-121. 15 Mayıs 2020 tarihinde file:///C:/Users/TOSHIBA/Downloads/2018kitapblmEVREKRLLVEEVREDUYARLILII.pdf adresinden erişildi.
• Humphrey, S. ve Lucas, S. (2015). Outcome Evaluation of Barcelona Convention/ United Nations Environment Programme - Mediterranean Action Plan (UNEP - MAP) Five Year Programme of Work 2010-2014. Evaluation Office. 2 Mayıs 2020 tarihinde https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/273/Outcome_Evaluation_of_Barcelona_Convention_UNEP_MAP_Five_Year_Programme_of_Work_2010-2014.pdf?sequence=1&isAllowed=y, adresinden.erişildi
• InforMEA (2011, 27 Ekim). Hazardous Wastes Protocol. 14 Mayıs 2020 tarihinde https://www.informea.org/en/treaties/hazardous-wastes-protocol adresinden erişildi.
• Kara, H. (2004). Uluslararası Sözleşmeler ve Türk Hukuku’na Göre Gemilerin Sebep Olduğu Deniz Kirliliği Zararlarından Hukuki Sorumluluk (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul). 8 Mayıs 2020 tarihinde https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/T0050371.pdf adresinden erişildi.
• Kaya, Y. (2011). Çok Taraflı Çevre Anlaşmalarına Uyum Sorunu ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16 (2), 439-462. 25 Mayıs 2020 tarihinde http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423912722.pdf adresinden erişildi.
• Kaypak, Ş. (2012). Çevre Hukukunun Ulusal ve Uluslararası Boyutları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. 1 Mayıs 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/15195 adresinden erişildi.
• Kaypak, Ş. (2012). Güvenlikte Yeni Bir Boyut; Çevresel Güvenlik, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 1-22. 3 Mayıs 2020 tarihinde https://www.academia.edu/29269436/G%C3%BCvenlikte_Yeni_Bir_Boyut_%C3%87evresel_G%C3%BCvenlik adresinden erişildi.
• Kılıç, S. (2001). Uluslararası Çevre Hukukunun Gelişimi Üzerine Bir İnceleme. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2 (2), 3 Mayıs 2020 tarihinde http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/123.pdf adresinden erişildi.
• Legambiente and the Civil Protection Department (Mayıs 2007). Report Drawn Up Within Clean Up the Med 2007. Pollution from Hydrocarbons in the Mediterranean Sea. 11 Mayıs 2020 tarihinde https://www.legambiente.it/sites/default/files/docs/dossier_petrolio_en_0000000441.pdf adresinden erişildi.
• López Ornat, A. (2014). Akdeniz’de Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Oluşturulması ve Yönetilmesi İçin Rehber. MedMPA Akdeniz Bölgesi’ndeki Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Geliştirilmesi Bölgesel Projesi. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/library/environment_energy/directory-for-establishing-and-managing-sea-protection-areas-in-.html adresinden erişildi.
• Mehter Aykın, S. (2000). Akdeniz Havzası' nda Barış, İstikrar ve Refahın Sağlanmasına Yönelik Bir Bölgesel İşbirliği Önerisi: Turizm Endüstrisinde Pan-Akdeniz İdeali. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 11, 107-123. 1 Haziran 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/atad/issue/53028/701976 adresinden erişildi.
• Milletlerarası Andlaşma (2002, 22 Ağustos). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 24854). 10 Mayıs 2020 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/08/20020822.htm adresinden erişildi.
• Ministerio De Agricultura, Pesca y Alimentacıon,Gabierno de España (t.y.). Reservas Marinas de España. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://www.mapa.gob.es/es/pesca/temas/proteccion-recursos-pesqueros/reservas-marinas-de-espana/isla-de-tabarca/caracteristicas/ adresinden erişildi.
• Myerson, G. ve Rydin, Y. (1996). The Language Of Environment: A New Rhetoric, Routledge. 3 Mayıs 2020 tarihinde https://books.google.com.tr/books?id=BJ8AAwAAQBAJ&pg=PA37&dq=environment+word&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiBgezRypbpAhWtlIsKHRhxADAQ6AEIOzAC#v=onepage&q&f=false adresinden erişildi.
• Online Etymology Dictionary (2020). Environment. 8 Mayıs 2020 tarihinde https://www.etymonline.com/search?q=environment adresinden erişildi.
• Özoğuz, Y. (2005). Akdeniz Ülkelerinde Atık Suların Etkili Yönetimi, İşlenişi ve Tekrar Kullanımı, Avrupa Birliği Fon Destekli Proje. 5 Mayıs 2020 tarihinde https://cgi.tu-harburg.de/~awwweb/wbt/emwater/documents/summary_turkish.pdf adresinden erişildi.
• Paker, H. (2012). Çevre Rejimleri ve Türkiye’de Sivil Toplum Örgütlerinin Rolü: Akdeniz’de Sürdürülebilirlik. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 20. 7 Mayıs 2020 tarihinde http://dspace.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/3670/6.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden erişildi.
• Regional Activity Center/Specially Protected Areas (RAC/SPA) (2010). Signatures and Ratifications of the Barcelona Convention and the SPA/BD Protocol as at April 2010. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://www.rac-spa.org/sites/default/files/signatures_ratification_bc_spabd.pdf adresinden erişildi.
• RAC/SPA (2011). SPA/BD Protokolün Ek 2’sinde Listelenen Kuş Türlerinin Korunması İçin Eylem Planı. 26 Mayıs 2020 tarihinde http://dcm.dka.gov.tr/App_Upload/7.KUS_EYLEM_PLANI.pdf adresinden erişildi.
• RAC/SPA (2017). Specially Protected Areas of Mediterranean Importance (SPAMIs). 26 Mayıs 2020 tarihinde http://www.rac-spa.org/sites/default/files/doc_spamis/spamis2018.pdf adresinden erişildi.
• RAC/SPA (2019, Temmuz). Report of the Fourteenth Meeting of SPA/BD Thematic Focal Points. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://www.rac-spa.org/nfp14/documents/01_working_documents/wg_461_28_en.pdf adresinden erişildi.
• RAC/SPA (2020). The Marine Biodiversity Centre At The Service Of The Mediterranean Countries. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://www.rac-spa.org/sites/default/files/doc_spa/brochure_institutionelle.pdf adresinden erişildi.
• RAC/SPA (Regional Activity Center for Specially Protected Areas) (2020). SPA/BD Protocol. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://www.rac-spa.org/background adresinden erişildi.
• Regional Activity Center (RAC) for SPA (2020). SPA/BD Protocol. 14 Mayıs 2020 tarihinde https://www.rac-spa.org/protocol adresinden erişildi.
• Taze, F. ve Güneş, Y.(2012). Türkiye’de Çevre ve Doğal Kaynaklar Konusunda İmzalanan Uluslararası Sözleşmelerin İç Hukuka Uyarlanmasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, 70 (1), 69-82, 6 Mayıs 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/97702 adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (t.y.). Özel Çevre Koruma. 4 Haziran 2020 tarihinde https://csb.gov.tr/sss/ozel-cevre-koruma adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (t.y.). Özel Çevre Koruma Bölgeleri Harita. 4 Haziran 2020 tarihinde https://ockb.csb.gov.tr/ock-bolgeleri-harita-i-55 adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (t.y.). Akdeniz’in Deniz Ortamı ve Kıyı Bölgelerinin Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) (PowerPoint slayt). 27.04.2020 tarihinde Huri Eyüboğlu elektronik postasından Nahide Nur Falcıoğlu elektronik postasına iletilmek suretiyle temin edinilmiştir.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (t.y.). Barselona ve Bükreş Sözleşmelerinin Kara Kökenli Kirleticilere İlişkin Yükümlülükleri (PowerPoint slayt). 27.04.2020 tarihinde Huri Eyüboğlu elektronik postasından Nahide Nur Falcıoğlu elektronik postasına iletilmek suretiyle temin edinilmiştir.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2014). Türkiye Ulusal Rapor (Türkiye Habitat III Ulusal Raporu). Üçüncü Birleşmiş Milletler Konut ve Sürdürülebilir Yerleşmeler Konferansı. 30 Mayıs 2020 tarihinde https://webdosya.csb.gov.tr/db/habitat/editordosya/file/HABITAT_III_ULUSAL_RAPOR_(turkce).pdf adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016, Aralık). Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü. Türkiye Çevre Durum Raporu. Ankara. 1 Haziran 2020 tarihinde https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/tcdr_tr_2015.pdf adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2020). Çevre ve Şehircilik Alanında Taraf Olunan Uluslararası Protokoller. 13 Mayıs 2020 tarihinde https://ab.csb.gov.tr/sozlesmeler-i-98916 adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2020). Çevre. 23 Nisan 2020 tarihinde https://webdosya.csb.gov.tr/db/bolu/icerikler/cevre-20180222082618.pdf adresinden erişildi.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2020). Barselona Sözleşmesi. 23 Nisan 2020 tarihinde http://www.mfa.gov.tr/barselona-sozlesmesi.tr.mfa adresinden erişildi.
• Tuna, M. (2011). Çevresel Sorunların Küreselleşmesi. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 1 (2). 27 Nisan 2020 tarihinde http://static.dergipark.org.tr:8080/article-download/31a6/df13/2e4e/imp-JA53MH66UT-0.pdf? adresinden erişildi .
• Türk Dil Kurumu (2020). Çevre. 8 Mayıs 2020 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Türk Dil Kurumu (2020). Çevre Kirliliği. 8 Mayıs 2020 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Türkiye Barolar Birliği (2014). Uluslararası Çevre Koruma Sözleşmeleri, 99-122. 27 Nisan 2020 tarihinde http://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/472.pdf adresinden erişildi.
• UNEP (t.y.). Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution. 13 Mayıs 2020 tarihinde http://wedocs.unep.org/bitstream/id/53143/convention_eng.pdf adresinden erişildi.
• UNEP (t.y.). Status of Signatures and Ratifications of the Barcelona Convention and its Protocols. 13 Mayıs 2020 tarihinde http://wedocs.unep.org/bitstream/id/7f04ff0f-8108-40d5-be9a-ddc95bab248d/StatusOfSignaturesAndRatifications_20190424.doc adresinden erişildi.
• UNEP (t.y.). Protocol for the Prevention and Elimination of Pollution of the Mediterranean Sea by Dumping from Ships and Aircraft or Incineration at Sea, 22-27. 14 Mayıs 2020 tarihinde http://wedocs.unep.org/bitstream/id/53220/consolidated_dumping_eng.pdf adresinden erişildi.
• UNEP (t.y.). ICZM Protocol, PAP/RAC, 14 Mayıs 2020 tarihinde http://paprac.org/iczm-protocol adresinden erişildi.
• UNEP/MAP (2013, 16 Aralık). Report of the 18th Ordinary Meeting of the Countries Parties, Athens. 31 Mayıs 2020 tarihinde http://rac-spa.org/nfp12/documents/reference/13ig21_9_eng.pdf adresinden erişildi.
• UNEP (2017, 16 Ağustos). Success Story: Mediterranean. 25 Nisan 2020 tarihinde https://www.unenvironment.org/news-and-stories/speech/success-story-mediterranean adresinden erişildi.
• UNEP (2017, 19 Ekim). Emergency Protocol / Prevention and Emergency Protocol. 14 Mayıs 2020 tarihinde https://web.unep.org/unepmap/3-emergency-protocol-prevention-and-emergency-protocol adresinde erişildi.
• UNEP (2017, 19 Ekim). Barcelona Convention and Amendments. 25 Nisan 2020 tarihinde https://web.unep.org/unepmap/1-barcelona-convention-and-amendments adresinden erişildi.
• UNEP (2017, 19 Ekim). Specıally Protected Areas Protocol / Spa and Bıodıversıty Protocol. 26 Mayıs 2020 tarihinde https://web.unep.org/unepmap/5-specially-protected-areas-protocol-spa-and-biodiversity-protocol adresinden erişildi.
• UNEP (2019, 24 Nisan). Coordinating Unit for the Mediterranean Action Plan Secretariat to the Barcelona Convention and its Protocols. 25 Nisan 2020 tarihinde https://web.unep.org/unepmap/contracting-parties/ adresinden erişildi.
• UNEP (2020). What is our Pollution or LBS Protocol?. 14 Mayıs 2020 tarihinde http://cep.unep.org/cartagena-convention/lbs-protocol/protocol-concerning-pollution-from-land-based-sources-and-activities adresinden erişildi.
• UNEP (2020). Mediterranean Action Plan. 25 Nisan 2020 tarihinde unenvironment.org/explore-topics/oceans-seas/what-we-do/working-regional-seas/regional-seas programmes/mediterranean adresinden erişildi.
• UNEP (2020). UNEP/MAP Mid-Term Strategy 2016-2021. 3 Mayıs 2020 tarihinde https://web.unep.org/unepmap/what-we-do/mid-term-strategy-2016-2021 adresinden erişildi.
• UNEP (2020). COP (Contracting Parties). 31 Mayıs 2020 tarihinde https://web.unep.org/unepmap/fr/document-keywords/cop adresinden erişildi.
• U.S. Department of the interior,The office of water research and technology (1978). Selected Water Resources Abstracts. Field 5: Water Quality Management and Protection, 11 (13), Washington, DC, A Semimonthly Publication. 29 Mayıs 2020 tarihinde https://books.google.com.tr/books?id=LDCMOKPEbyUC&pg=RA1-PA78&lpg=RA1-PA78&dq=The+Barcelona+convention+and+its+protocols adresinden erişildi.
• Ünal, E. (2014). Torrey Canyon Deniz Kazası ve Sonuçları, Ankara. 8 Mayıs 2020 tarihinde https://www.academia.edu/10807718/TORREY_CANYON_D%C9%99niz_q%C9%99zas%C4%B1_TORREY_CANYON_Deniz_Kazas%C4%B1 adresinden erişildi.
• Yıldız, D. (2016). Akdeniz Havzası’nın Hidrojeopolitiği ve Türkiye. Su Politikaları Kongresi, Ankara. 25 Nisan 2020 tarihinde http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/9163.pdf adresinden erişildi.