Hermenötik-Pozitivizm İkiliğinin Ardından: Çağdaş Sosyal Teoride Eleştirel Natüralist Yeni Mutabakatın Oluşumu

Yıl 2023, , 552 - 571, 30.11.2023

Ömer Küçük

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1164802

Öz

Sosyoloji, uzun zaman boyunca hermenötik gelenek ile pozitivist yaklaşım arasındaki ateşli tartışmalara sahne olmuştur. Ancak bu teorik tartışmalar, sosyolojinin hem bilimsel yaklaşımdan hem de hermenötik içgörülerden istifade etmesine vesile olmuştur. Bu makalede, Schütz ve Garfinkel’dan Berger ve Luckmann’a, Giddens ve Bhaskar’dan Bourdieu’ye önemli figürlerin çalışmalarına atıflarla, sosyal teoride ve sosyolojide hermenötik fikirlerin nasıl temellük edildiğini ve pozitivist olmayan eleştirel bir natüralizme yönelik esnek bir mutabakatın nasıl geliştiğini ele almaktayım. Sosyoloji, hermenötik gelenekten birey faili kavramlaştırırken büyük ölçüde yararlanmıştır. Bu da sosyal teorideki önemli problematiklerden biri olan yapı-faillik ilişkisinin yeniden formüle edilmesinde yararlı olmuştur. Diğer yandan, bilim felsefesindeki gelişmeler pozitivizmin sunduğu bilim imgesinin hatalarını ortaya koyarak bilimsel etkinliğin daha kapsayıcı bir tanımının yapılmasına olanak tanımıştır. Roy Bhaskar’ın eleştirel realist yaklaşımı, yeni gelişmeler çerçevesinde sosyolojinin de hakkıyla bir bilim olarak tanımlanabileceğini ortaya koyması açısından önemlidir. Bu nedenle Bhaskar’ın fikirlerini son bölümde kısaca tanıtıyorum. Böylece, sosyal teorideki çağdaş yaklaşımlar arasında esnek de olsa asli hususlarda bir mutabakatın oluşmuş olduğu ve paradigmatik kriz döneminin geride kaldığı ortaya çıkmış oluyor.

Anahtar Kelimeler

pozitivizm, hermenötik, çağdaş sosyal teori, eleştirel realist natüralizm, Bhaskar

After Hermeneutics-Positivism Dichotomy: The Making of a Critical Naturalist New Consensus in Contemporary Social Theory

Öz

Sociology has witnessed the debates between the hermeneutic tradition and the positivist approach for a long time. These debates have enabled sociology to benefit from both the scientific approach and the hermeneutical insights. With a brief look at the theories of Schutz, Garfinkel, Berger and Luckmann, Giddens, Bhaskar, and Bourdieu, I discuss how hermeneutic ideas are utilized in social theory and how a flexible consensus for a non-positivist critical naturalism has developed. Sociology has substantially benefited from the hermeneutic tradition in conceptualizing the individual agent and reformulating the structure-agency relationship. On the other hand, developments in the philosophy of science revealed the distortions of the image of science presented by positivism and allowed a more inclusive definition of scientific activity. As I briefly introduce in the last section, Roy Bhaskar’s critical realist approach claims that sociology can be properly defined as a science within the framework of these new developments. Thus, it becomes clear that there is a consensus on fundamental issues, albeit flexible, among contemporary approaches in social theory, and that the period of paradigmatic crisis is left behind.

Anahtar Kelimeler

positivism, hermeneutics, contemporary social theory, critical realist naturalism, Bhaskar

Kaynakça

• Althusser, L. (2015). Marx için (1. baskı). (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları.
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin sosyal inşası. Bir bilgi sosyolojisi incelemesi (1. baskı). (V. S. Öğütle, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Bhaskar, R. (2013). Natüralizmin olanaklılığı. Çağdaş insan bilimlerinin felsefi bir eleştirisi (1. baskı). (V. S. Öğütle, Çev.) Ankara: Pratika Yayınları.
• Bhaskar, R. (2015). Gerçekliği geri kazanmak. Çağdaş felsefeye eleştirel bir giriş (1. baskı). (B. S. Aydaş, Çev.) Ankara: Notabene Yayınları.
• Bourdieu, P. (2013). Seçilmiş metinler (1. baskı). (L. Ünsaldı, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım. Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi (1. baskı). (D. F. Şennan, A. G. Berkkurt, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P., & Wacquant, L. (2007). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar (2. baskı). (N. Ökten, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Calhoun, C. (2022). For sociology: May our arguments unite us. Critical Sociology, 48(2), 197-203.
• Carr, E. H. (2002). Tarih nedir? (2. baskı). (M. G. Gürtürk, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Coulon, A. (2010). Etnometodoloji (1. baskı). (Ü. Tatlıcan, Çev.) İstanbul: Küre Yayınları.
• Dilthey, W. (1999). Hermeneutik ve tin bilimleri. (D. Özlem, Çev.) İstanbul : Paradigma Yayınları.
• Durkheim, É. (2011). Dini hayatın ilkel biçimleri (2. baskı). (F. Aydın, Çev.) Ankara: FCR Yayınları.
• Gadamer, H.-G. (2002). Hermeneutik refleksiyonun kapsamı ve fonksiyonu. H. Arslan (Ed.), Retorik, hermeneutik ve sosyal bilimler. İnsan bilimlerinde retoriğe dönüş içinde (s. 1-22). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Gadamer, H.-G. (2008). Hakikat ve yöntem -birinci cilt- (1. baskı). (H. Arslan, İ. Yavuzcan, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Gadamer, H.-G. (2009). Hakikat ve yöntem -ikinci cilt- (1. baskı). (H. Arslan, İ. Yavuzcan, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Garfinkel, H. (2014). Etnometodolojide araştırmalar (1. baskı). (Ü. Tatlıcan, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları. Giddens, A. (1999). Toplumun kuruluşu. Yapılaşma kuramının ana hatları (1. baskı). (H. Özel, Çev.) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Giddens, A. (2002). Hermeneutik ve sosyal teori. H. Arslan (Ed.), Retorik, hermeneutik ve sosyal bilimler. İnsan bilimlerinde retoriğe dönüş içinde (s. 23-38). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Giddens, A. (2013). Sosyolojik yöntemin yeni kuralları. Yorumcu sosyolojilerin pozitif bir eleştirisi (2. baskı). (Ü. Tatlıcan, B. Balkız, Çev.) Ankara: Sentez Yayıncılık.
• Goffman, E. (2014). Damga. Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar (1. baskı). (Ş. Geniş, L. Ünsaldı, N. Ağırnaslı, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Goffman, E. (2018). Karşılaşmalar. Etkileşim sosyolojisinde iki çalışma (1. baskı). (S. Çalcı, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Habermas, J. (2007). 'İdeoloji' olarak teknik ve bilim (6. baskı). (M. Tüzel, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Heidegger, M. (1995). Profesör Heidegger, 1933'te neler oldu? Der Spiegel'in Heidegger'le söyleşisi (2. baskı). (T. Ilgaz, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Heidegger, M. (1998). Tekniğe ilişkin soruşturma (2. baskı). (D. Özlem, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Heidegger, M. (2009). Düşünmek ne demektir? (1. baskı). (R. Şentürk, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Heidegger, M. (2011). Varlık ve zaman (2. baskı). (K. H. Ökten, Çev.) İstanbul: Agora Yayınları.
• Heidegger, M. (2013). Hümanizm üzerine. (Y. Örnek, Çev.) Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Misgeld, D. (2002). Gadamer'in hermeneutiği üzerine. H. Arslan (Ed.), Hermeneutik ve hümaniter disiplinler içinde (s. 73-98). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Öğütle, V. S. (2013). Metodolojik bireyciliğin eleştirisi. Sosyal bilimlerin nesnesine dair realist bir girişim (1. baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Öğütle, V. S. (2019). Kurumların sosyal gerçekliği. İlişkisel realist bir yaklaşım. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Quah, S. R. ve Sales, A. (2000). Of consensus, tensions and sociology at the dawn of the 21st century. S. R. Quah ve A. Sales (Ed.). The international handbook of sociology içinde (s. 3-32). Londra: Sage Publications.
• Rosenberg, A. (2020). Bilim felsefesi. Çağdaş bir giriş (3. baskı). (İ. Yıldız, Çev.) Ankara: Dipnot Yayınları.
• Schütz, A. (2018). Fenomenoloji ve toplumsal ilişkiler (1. baskı). (A. Akan, S. Kesikoğlu, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Schwemmer, C. ve Wieczorek, O. (2020). The methodological divide: Evidence from two decades of journal publications. Sociology, 54(1), 3-21.
• Woff, K. H. (2010). Fenomenoloji ve sosyoloji. T. Bottomore, R. Nisbet (Ed.), Sosyolojik çözümlemenin tarihi içinde (s. 543-603). İstanbul: Kırmızı Yayınları.