Srebrenitsa Soykırımının Bosna Sinemasında Temsili: “Nereye Gidiyorsun Aida?” Filminin Sosyolojik Analizi

Yıl 2023, Osmanlı'dan Günümüze Balkanlar, 128 - 151, 20.10.2023

Nihal Acar

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1270823

Öz

Sinema toplumsal olayları kitlelere öğreten bir anlatı aracıdır. Sinema doğuşundan bugüne içinde bulunduğu yapının unsurlarına bağlı olarak siyasi, ekonomik ve toplumsal olayları ya olduğu gibi ya da yeni bir biçemle ana fikrini vererek oluşturmuştur. Bu durum da sinema gerçek ilişkisinin belge film başta olmak üzere farklı açılardan temsilini ortaya çıkartmıştır. 1995 yılında meydana gelen Srebrenitsa soykırımının kısa bir süre önce vizyonda kendisini göstermesi ile filmlerin gerçeği anlatma işlevi Bosna-Hersek sinemasında da başlamıştır. 2021 yılında ekrana yansıyan “Nereye Gidiyorsun Aida?” filmi Bosna-Hersek’in yakın tarihini sosyolojik olarak izleyicisine aktarmıştır. Bosna-Hersek sinemasında soykırımı betimlemeyi amaçlayan bu araştırmada, ülkenin Balkan sineması çatısı altında geliştiği, yönetmenlerin tarihsel süreci filmlerine aktardığı, eski Yugoslavya’ya bir özlem olduğu yapılan literatür taramasından elde edilen bulgular arasında yer almıştır. Bunun yanında yönetmenlerin farklı temalarda film çektikleri görülse de bu 2 unsurdan çok uzaklaşamadıkları ortaya çıkmıştır. Bu araştırmada yapılan sosyolojik film analizi sonunda “Nereye Gidiyorsun Aida?” eserinde ülkenin toplumsal ve tarihsel arka planının izleyiciye belge film türünde yansıtıldığı saptanmıştır. Karakterler, değer yargıları ve diğer sosyal ilişkilerin de Bosna-Hersek’e uygun olarak temsil edildiği anlaşılmıştır. Son olarak ise yakın dönem Bosna-Hersek sinemasında yeni yeni çalışılmaya başlayan Yugo-nostaljik unsurların bu filmde de olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Soykırım, Balkanlar, Bosna-Hersek, Sinema, Srebrenitsa

Representation of the Srebrenica Genocide in Bosnian Cinema: “ Quo Vadis, Aida?” Sociological Analysis of the Film

Öz

Cinema is a narrative tool that teaches social events to the masses. Cinema has formed political, economic and social events since its birth, depending on the elements of the structure it is in, either as it is or by giving its main idea with a new style. This situation has also revealed the representation of the real relationship of cinema from different angles, especially the documentary film. with the fact that the Srebrenica genocide, which occurred in 1995, was recently shown in the vision, the function of telling the truth of films has also begun in the cinema of Bosnia and Herzegovina. in 2021, the screen projected “Where are You Going Aida?” the film has conveyed the recent history of Bosnia and Herzegovina to its audience sociologically. In this research aimed at Deciphering the genocide in the cinema of Bosnia and Herzegovina, it was included among the findings obtained from the literature review that the country developed under the umbrella of Balkan cinema, directors transferred the historical process to their films, there was a longing for the former Yugoslavia. In addition, although it seems that the directors made films on different themes, it turned out that they could not get far away from these 2 elements. At the end of the sociological film analysis conducted in this research, “Where Are You Going, Aida?” it has been determined that the social and historical background of the country is reflected to the audience in the documentary film genre in his work. It was understood that characters, value judgments and other social relations were also represented in accordance with Bosnia and Herzegovina. Finally, it has been determined that Yugo-nostalgic elements, which have recently started to be studied in the cinema of Bosnia and Herzegovina, are also present in this film.

Anahtar Kelimeler

Genocide, Balkans, Bosnia-Herzegovina, Cinema, Srebrenica

Kaynakça

• Alp, İ. (2017). Srebrenitsa soykırımı (Temmuz 1995). Avrasya Etüdleri, 52(2), 127-171.
• Akova, S. (2016). Yugoslav sineması ve Balkanizm sonrası Bosna-Hersek sinemasına bakış: Danis Tanovic sineması örneklemi. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 3(1), 25-54.
• Battal, M. (2021). Konstrüktivizm ve kimlik: Türkiye’nin Bosna-Hersek Savaşı politikasının incelenmesi. Troy Academy, 6(1), 286-310.
• Cantaş, A. ve Serarslan, M. (2021). Gerçekliğin katmanları arasından üçüncü sinemaya doğru: “Ben, Daniel Blake”. Selçuk İletişim, 14(2), 634-656.
• Dikici, A. (2016). Bosna Savaşı’nda Srebrenica savunmasının komutanı Naser Oriç’in hikâyesi. Avrasya Etüdleri, 50(2), 50-86.
• Erzen, M. & Kjorovıkj, N. (2022). Bosna-Hersek konulu Türk romanlarında Osmanlı imgesi. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 141-155.
• Filiz, M. (2020). Dağılışından sonra sosyalist Yugoslavya’yı hatırlamanın nostaljik boyutu: Saraybosna örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Karaman, M. Lütfullah (1992). Bosna-Hersek ve Bosna-Hersekliler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Karamuço, B. (2011). Yugoslavya sinema tarihinde siyah dalga dönemi ve Yugoslav toplumu üzerindeki etkileri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Kule, S. (2019). Yugoslavya’nın dağılması sonrası Sırp ulusal kimliğinin inşasında sinema. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Köroğlu, S. A. (2015). Literatür taraması üzerine notlar ve bir tarama tekniği. GİDB Dergi, (01), 61-69.
• Kurahuviç, Z. (2018). Saraybosna ve Amasya örnekleri üzerinden Osmanlı dönemi Anadolu ve Rumeli şehirciliği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Lemkin, R. (1946). Genocide. American Scholar, 15(2), 227-230.
• Lemkin, R. (2002), “Genocide” Alexander Laban Hinton (der.), Genocide: an Anthropological Reader. ABD: Black Well Oxford.
• Levi, P. (2007). Disintegration in flames: aesthetics and ıdeology in the Yugoslav and Post-Yugoslav cinema. Stanford: Stanford University Press.
• Moses, A. D. (2020). Raphael Lemkin, culture, and the concept of genocide. Bloxham, Donald, and A. Dirk Moses (ed). Genocide. Oxford: Oxford University Press.
• Muzbeg, B. ve Çetin Erus, Z. (2019). Birincil tekil şahıs anlatımlı post-Yugoslav belgesellerde travma ve nostalji izleri (Arkadaşlarım, benim kişisel savaşım, babama mektup). SineFilozofi, (4)8, 304-319.
• Orhanlı, T. (2020). Karadağ dilinde Türkçe unsurlar. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Özden, Z. (2004), Film eleştirisi: film eleştirisinde temel yaklaşımlar ve tür film eleştirisi. Ankara: İmge Yayınevi. Panjeta, l. (2014). The good, the bad, and the ugly in Bosnian cinema. Epiphany: Journal of Transdisciplinary Studies, 7(2), 113-127.
• Potriç, İ. (2012). Bosna sorununun günümüzdeki durumu ve değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Rawski, T. & Roman, K. (2014). How to escape? The trap of the transition in the recent cinema of Bosnia and Herzegovina (2000-2012). Colloquia Humanistica, (3), 193-206.
• Semercioğlu, H. (2017). Bosna Hersek’te yaşanan Boşnak Sırp çatışmasının analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(63), 1339-1360.
• Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi (1951). https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020093827bm_11.pdf
• Stanton, H. G. (1998) The seven stages of genocide. Yale University: New Haven, CT.
• Şehitoğlu, R. (2021). The Srebrenica massacre and the Dayton Treaty in the context of the sovereignty. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ICOMEP, 246-260.
• Taşyaran, M. (2017). Bosna-Hersek iç savaşı ve uluslararası örgütlerin politikaları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Tulun, T. E. (2022). Balkanlar'da soykırım kavramının hukuki tanımının ve içeriğinin değiştirilmesi için yapılan yersiz ve yozlaştırıcı girişimler. Analist, Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM), (4), 1-11.
• Tunç, A. (2020). Post-Yugoslav sinemasında travma anlatıları: toplumsal hafızada Yugoslavya iç savaşının filmlere yansıması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Uysal, A. E. (2016). Post-Yugoslav sinemada 1990 sonrası değişen doğu-batı teması ve Yugo-nostalji. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 1(2), 116-129.
• Ünal, A. (2006). Srebrenica: modern çağın Kerbelası. Tezkire: Düşünce, Siyaset, Sosyal Bilim, (42), 161-176. Ünlü, Y. (2020). Avrupa birliği dış politikasında soykırım yaklaşımları: Srebrenitsa soykırımına ilişkin vaka analizi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale Üniversitesi, Çanakkale.
• Yaykır, S. (2021). Emir Kusturica sinemasına Yugo-nostaljik bakış: bir mucizedir yaşamak, yeraltı ve Dolly Bell’i anımsıyor musun? filmlerinin incelemesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yıldırım, Ş. (2019). Aliya Izzetbegoviç’in din ve siyaset anlayışı. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• Yaren, Ö. (2014). Doğu Avrupa sinemasında post komünist nostalji. Sinecine, 5(1), 9-25.
• Yiğit, Z. (2019). “Post-Yugoslav sinemasında savaş konulu filmlerde toplumsal fantezi: ‘düşman’”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (AKİL), (32), 769-780.