19. Yüzyılda Batılı Seyyahların Gözüyle Bursa Hisar Bölgesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 644 - 658, 30.11.2023

Burcu Kutlu Dilbaz

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1370776

Öz

Kültürel zenginliği ile bir hazine niteliğinde olan Osmanlı Devleti’nin bulunduğu topraklar, seyyahların ilgi odağındadır. Bursa şehri de Osmanlı Devleti’nin kültürel zenginliğini yansıtan önemli kentlerdendir. Bu değeriyle Bursa asırlardan beri yabancı seyyahların ilgisini çekmiş, seyyahlar çeşitli nedenlerle bu şehri ziyarete gelmiştir. Ziyaretler 15. yüzyılda başlamış 19. yüzyılda çoğalmış, pek çok diplomat, tüccar ve bilim insanı şehre gelmiştir. Gelen seyyahların çoğu da Bursa’nın tarihi merkezi olan Hisar Bölgesi’ni gezmiş, araştırmıştır.
Genel olarak 19. yüzyıla bakıldığında Hisar Bölgesi’nin, şehirdeki sosyal yaşam ve kültürel zenginliklerin yanı sıra, toplumsal kent yapısı içinde tarihi yapılar, mimari dokusu, anıtsal yapılar, kale yapısı, dini yapılar ve sosyal yapılar seyyahların ilgisini arttırmıştır. Bu nedenle seyyahlar tarafından bölgenin önemli olduğu düşünülmektedir. Seyahatnamelerinde Hisar Bölgesi ile ilgili düşüncelerini belirtmişlerdir. Ayrıca eserlerinde fiziki yapıları, tarihini, mimarisi ve sanatsal özelliklerini ayrıntılı olarak vermişlerdir.

Anahtar Kelimeler

osmanlı devleti, Yakınçağ Seyyahları, Bursa Hisar, Bursa Saray, Bursa Tophane

Bursa's Hisar Region Through the Eyes of Western Travelers in the 19th Century

Öz

The territories once occupied by the Ottoman Empire, replete with cultural abundance, have perennially captivated the attention of explorers. Bursa stands as a quintessential city, epitomizing the cultural opulence of the Ottoman heritage. With this value, Bursa has attracted the attention of foreign travelers for centuriesand travelers have visited this city for various reasons. Visits began in the 15th century, increased in the 19th centuryand many diplomats, merchantsand scientists came to the city. Most of the travelers who came also explored and researched the Hisar District, the historical center of Bursa.
When looking at the 19th century, it becomes evident that, just as in previous centuries, the Hisar District, in addition to the city's overall social life and cultural wealth, has garnered the interest of travelers. Within the societal urban structure of Hisar, historical edifices, its architectural fabric, monumental structures, the fort's layout, religious establishmentsand other social constructs have amplified this interest. For this reason, the district is deemed significant by these travelers. They have articulated their perspectives about the Hisar District in their travelogues. Furthermore, travelers have elaborated on the Hisar District's physical structures, its history, architectureand artistic attributes in their writings.

Anahtar Kelimeler

Bursa Tophane, Ottoman Empire, Early Modern Travelers, Bursa Hisar, Bursa Place

Kaynakça

• Archive Documents Republic of Turkey, Presidency of the State Archives Directorate.
• Ottoman Archive (BOA) (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO); 2667-199970; 2969-170132.
• Bab-ı Asafi Mektubi Kalemi (A.MKT.); 91-53.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT); 1437-72.
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.); 314/83.
• İrade Evkaf (İ.EV.); 42-67-2.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.); 1171-11.
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT.MHM); 75-54.
• Sadâret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Yazışmalarına Ait Belgeler (A.MKT.MVL); 84-83.
• Plan Proje ve Krokiler (PLK.p.); 64-3443.
• Istanbul University Rare Works Library Photo Albums (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Fotoğraf Albümleri) Yıldız Albümü (NEKYA); 90752 / 28; 90758/3; 779/38-13
• Bibliography Aykut, A. S. (1999). İbn Battuta. Dia, Cilt XIX, İstanbul, 361-368.
• Baykal, K. (1950). Bursa anıtları. Aysan Matbaası, Bursa.
• Bayraktar, K. (2011). Arkeolog, bankacı, casus, sefir: Austen Henry Layard ve Osmanlı Coğrafyası. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.12, S. 1, 281-302.
• Bayram, N. (2013). 1837-1923 Sürecinde Bursa’da ipekçilik sektörünün sosyo-ekonomik analizi. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 14, S. 24, Bursa.
• Bernard, C. A. (1842). Les bains de Brousse, en Bithynie (Turqui Ed’asia), Imprimerie De Mille Fréres. Constantinople.
• Bernard, C. A. (1943). Bursa banyoları. çev. Rıza Ruşen Yücer, Kenan Matbaası, İstanbul.
• Browne, W. G. (1820). Journey from Constantinople, through Asia Minor, in the year 1802. Travels İn Various Countries Of The East, Ed. Robert Walpole, London, 106-148.
• Can Tunalı, A. (2005). Joseph Von Hammer: İstanbul’dan Bursa-Uludağ’a bir seyahat ve İznik-İzmit üzerinden geri dönüş. Adolf Hartleben Verlag. Viyana 1818, X+200 (Ekler, 167-182; Yazıtlar 185-200), Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 24, 333-338.
• Dörtok Abacı, Z. (2008). Avusturyalı Osmanlı tarihçisi Joseph Von Hammer Purgstall’ın Bursa izlenimleri (Ağustos 1804). U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 9, Sayı: 15, Bursa, 395-407.
• Elbas, A. (2014). Bursa sarayını bekliyor. Bursa’da Zaman, Bursa Büyük Şehir Belediyesi, Yıl:3, S. 10, Nisan, Bursa, 12-17.
• Ergenç, Ö. (2014). XVI. Yüzyıl sonlarında Bursa. TTK, Ankara.
• Eyice, S. (1962). Bursa’da Osman ve Orhan Gazi türbeleri, Vakıflar Dergisi, V, Ankara, 131-147.
• Eyice, S. (1983). J. Von Hammer-Purgstall ve seyahatnâmeleri. TTK Belleten, Xlvı/183, Ankara, 534-550.
• Fuller, J. (1829). Narrative of a tour through some parts of the Turkish Empire. London.
• Gündüz Küskü, S. (2017). Bursa kale kentindeki ilk Osmanlı yapıları ve imgesel çözümlemeleri. Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları, Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’na Armağan, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 131-136.
• Hammer, J. V. U. (2020). Hammer seyahatnamesi, İstanbul’dan Bursa ve Uludağ’a gidiş İznik-İzmit üzerinden dönüş, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Hammer, J. V. U. (1818). Auf einer reise von Constantinopel nach Brussa und dem Olympos, und von da zürück, über Nicaa Und Nicomedien. Peşte.
• Howard, G. W. F. (1855). Diary in Turkish And Greek waters. Boston.
• İnalcık, H. (1992). Bursa, DİA., Cilt Vı, İstanbul, 445-449.
• Jouannin, J. M. (1853). L’univers ou histoire et description de tous les peuples Turquie, Imprimeurs De L’ınstitut De France, Paris.
• Kandes, V. I. (2009). Kuruluşundan 19. yüzyıl sonlarına kadar Bursa. çev. İbrahim Kelağa Ahmet, Ed. Selahattin Osman Tansel, Gaye Kitabevi, İstanbul.
• Kutlu Dilbaz, B. (2019). XIX. yüzyılda Batılı seyyahların gözüyle Bursa hamamları. Tarih ve Kültür Penceresinden Su ve Sağlık İlişkisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Ed. Arın Namal, Hacer Topaktaş Üstüner, Bozena Plonka Syroka, Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları Nr:33, İstanbul, 181-200.
• Max Müller, G. A. (1897); Letters from Constantinople. London.
• Max Müller, G. A. (2010). İstanbul’dan mektuplar, Seyahat Kitaplığı Şehir Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (1997). Joseph Freiherr Von Hammer-Purgstall Hammer-Purgstall. DİA., C. 15, İstanbul, 491-494.
• Pardoe, J. (1837), The city of the sultan; and domestic manners of Turks, İn 1836. Vol. II, Henry Colburn, Publisher, London.
• Poujoulat, M. B. (1840). Voyage dans L’asie Mineure en Mesopotamie, a Palmyre, en Syrie, En Palestine et en Egypte, Ducollet. Libraire Editeur, Tome 1, Paris.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya coğrafyası, tarihi ve arkeoloji, I. çev. Ali Suad, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara.
• Texier, C. (1839). Description de L’asie Mineure faite par ordre du gouvernement Français, De 1833 -1837, Band 1, Paris.
• Topaktaş Üstüner, H. (2019). Polonya görsel anlatımlarında Osmanlı su kültürü. Tarih ve Kültür Penceresinden Su ve Sağlık İlişkisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul,15-42.
• Türkan, A. (2021). Max Müller’in Türkiye ziyaretinin değerlendirilmesi. Oksident, 1-30.
• Walker, M. A. (1886). Eastern life and scenery with excursions in Asia Minor, Mytilene, Crete And Roumania. Vol. 2, London.
• Yıldırım, F. (2014). 14. yüzyıldan Cumhuriyet dönemine kadar yabancı seyyahların gözünden Bursa ilindeki mimari eserler, Arma Matbaacılık, Bursa.
• Yılmaz, S.T. Y. (2021) Osmanlı Devleti’nin yönetim merkezi Bursa Bey Sarayı, Sempozyumu Bildiri Kitabı, 5-6-7 Ağustos 2021, Bursa.
• Orhan Gazi Mausoleum and square in Bursa. (Servet-i Fünun Dergisi, 22 August 1901), S. 545, p. 1.
• Bursa City’s appearance on the map. Salt Research. Retrieved September 18, 2023 from ttps://archives.saltresearch.org/handle/123456789/111021.