Siyaset, Toplum ve Sermaye Üçgeninde Medya: 28 Şubat Darbesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 228 - 248, 31.05.2024

Kürşad Erkal , Faruk Temel

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1441413

Öz

28 Şubat süreci, Türkiye’de medyanın erkler arasındaki rolleri ve topluma dönük etkinlikleri bakımından özgün bir nitelik taşımaktadır. 28 Şubat sürecinde medya; ordu, yargı, STK, sermaye grupları ve çeşitli odaklarla kurduğu karmaşık ilişkilerin neticesi olarak seçilmiş hükümete yönelik manipülatif bir yayıncılık anlayışını benimsemiştir. Medyanın bu süreçteki etkinlikleri dördüncü güç şeklinde tanımlanan medyayı, demokratik sistemlerde medyaya biçilen rollerin uzağında bir konuma taşımıştır. Bu bağlamda 28 Şubat darbesi özelinde medyanın erkler arasındaki konumlanışı ve çeşitli pratiklerinin tanımlanması, medya etkinliklerinin nedenlerinin açıklanması araştırmanın temel sorusu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede araştırma medyanın siyaset, kamu ve sermaye üçgeninde hangi rolü yerine getirdiği sorusu doğrultusunda medyanın 28 Şubat sürecindeki pratiklerinin tespit edilmesini amaçlamaktadır. Araştırma; gazete içerikleri, dönemin aktörlerinin görüşleri ve alan yazında birikmiş veri doğrultusunda dokuman analizini esas alan niteliksel bir yaklaşımı benimsemektedir. Çalışma sonuç olarak medyanın demokratik sistemlerde durması gereken özgürlükçü alanı terk ettiğini ve toplum yerine başka güç odaklarına yaslandığını ortaya koyarken medyanın kamu, siyaset ve sermaye üçlüsü arasındaki konumlanışının kamu adına değil, başkaca güç unsurlarının taleplerini siyaset kurumuna dayatan otoriter görünümde işlev taşıdığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

28 Şubat, Medya, Dördüncü Güç, Demokrasi

Media in the Triangle of Politics, Society and Capital: 28 February Coup

Öz

The February 28th period is unique in Turkey in terms of the roles of the media among the powers and its activities towards the society. During the February 28 process, the media adopted a manipulative broadcasting approach towards the elected government as a result of the complex relations it established with the military, judiciary, NGOs, capital groups and various focal points. The activities of the media in this process have moved the media, which is defined as the fourth power, to a position far from the roles assigned to the media in democratic systems. In this context, defining the positioning and various practices of the media among the powers and explaining the reasons for media activities in the context of the February 28 coup d'état emerges as the main question of the research. In this framework, the research aims to identify the practices of the media during the February 28th coup in line with the question of what role the media fulfills in the triangle of politics, public and capital. Research; It adopts a qualitative approach based on document analysis in line with newspaper contents, opinions of the actors of the period and data accumulated in the literature.. As a result, the study reveals that the media has left the libertarian area that should stand in democratic systems and relied on other power centers instead of the society, while showing that the media's positioning between the public, politics and capital trio has become functional in an authoritarian view that imposes the demands of other power elements on the political institution, not on behalf of the public.

Anahtar Kelimeler

February 28, Media, Fourth Power, Democracy

Kaynakça

• Akpınar, H. (2001). 28 Şubat postmodern darbenin öyküsü. Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Alan, B. (2020). 28 Şubat: Çıkarı örtüşenlerin koalisyonu. (Erişim: 01.06.2023). https://www.indyturk.com/node/138626/t%C3%BCrkiyeden-sesler/28-%C5%9Fubat-%C3%A7%C4%B1kar%C4%B1-%C3%B6rt%C3%BC%C5%9Fenlerin-koalisyonu
• Albayrak, N. (2019, 27 Şubat). Asıl darbeyi medya 18 Haziran’da yaptı. Star Gazetesi. (Erişim: 05.26.2023). https://www.star.com.tr/yazar/asil-darbeyi-medya-18-haziranda-yapti-yazi-1436722/
• Alpay, M. (2018, 6 Mart). 28 Şubat medya darbesi. Milat Gazetesi.
• Araştırma komisyonu raporu, (2012). (Komisyon Raporu 24-376). Türkiye Büyük Millet Meclisi.
• Araştırma komisyonu raporu, (2012). (Komisyon Raporu 376). Türkiye Büyük Millet Meclisi.
• Arıkan, N. (2011). 28 Şubat sürecinde medya. İstanbul: Okur Kitaplığı.
• Ataklı, C. (2007, 27 Şubat). 28 Şubat’ta neden ve nasıl karşı çıktım? Vatan Gazetesi. (Erişim: 31.05.2023). https://www.gazetevatan.com/yazarlar/can-atakli/28-subat-ta-neden-ve-nasil-karsi-ciktim-110835
• Ateş Gazetesi. (1995, 15 Aralık). Ericson Erbakan. Ateş Gazetesi.
• Ateş Gazetesi. (1996, 14 Ekim). Şeriat light!. Ateş Gazetesi.
• Aydın, H. (2020, 22 Nisan). Anayol bozulmadan Refahyol arayışı! Milliyet Gazetesi. (Erişim: 22.05.2023). https://www.milliyet.com.tr/gundem/anayol-bozulmadan-refahyol-arayisi-6194760
• Babahan, E. (2012, 30 Nisan). Bir TÜSİAD vardır TÜSİAD’dan içerü. Star Gazetesi. (Erişim: 31.05.2023.). https://www.star.com.tr/yazar/bir-tusiad-vardir-tusiaddan-iceru-yazi-558796/
• Balcı, M. (2000). MGK ve Demokrasi. İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Baykal, Ö. (2017). Türk siyasetinde Refah Partisi deneyimi: Gelenek, ideoloji ve politika (Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp? id=mbVXUC9BsiQfXXRdTOahhg&no=cAq9iR-ksvR3gAXiZSVhRw
• Baytok, T. (2001). Bir askerk bir diplomat. İstanbul: Doğan Kitap.
• Bican, M. (2012). 28 Şubat’ta devrilmek. İstanbul: Truva Yayınları.
• Birand, M. A., & Yıldız, R. (2012). Son darbe 28 Şubat. İstanbul: Doğan Kitap.
• Bostancı, N. (1998). Siyaset, Medya ve Ötesi. Ankara: Vadi Yayınları.
• Bölügiray, N. (1999). 28 Şubat Süreci 1. İstanbul: Tekin Yayınları.
• Civaoğlu, G. (1986, 25 Mart). İstanbul dükalığı ve olaylı yemek. Güneş Gazetesi.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1994a, 31 Mart). Sandıkta Refah gölgesi.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1994b, 17 Kasım). RP’nin inanılmaz serveti.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1994c, 2 Aralık). Erbakan’ın gerçek yüzü.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1995, 26 Aralık). Çözüm arayışları başladı.
• Cumhuriyet gazetesi. (1996, 27 Şubat). Vehbi Koç’un vasiyeti ANAYOL.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1996a, 4 Mart). Yeni dönem ANAYOL.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1996b, 29 Haziran). Erbakan’lı günler.
• Cumhuriyet gazetesi. (1997, 1 Şubat). Yargıtay: Kapatırım.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1997a, 3 Şubat). Türkiye İran olmayacak.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1997b, 5 Şubat). Ordudan dört uyarı.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1997c, 1 Mart). Muhtıra gibi tavsiye.
• Çandar, C. (2001a). Çıktık açık alınla. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çandar, C. (2001b). Türkiye er geç 28 Şubat’ı altedecektir. Umran Dergisi, Sayı: 78, s. 20-21.
• Çiller, T. (2021, 28 Şubat). Karadayı benim gözüme bakamıyordu (K. Akpınar). (Erişim: 25.04.2023). https://www.trthaber.com/haber/gundem/karadayi-benim-gozume-bakamiyordu-560359.html
• Devecioğlu, E. (2019). 28 Şubat sürecinde medya ve siyasal iktidar. (Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde). Erişim adresi: https://acikerisim.ohu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11480/7894/28%20%C5%9Fubat%20s%C3%BCrecinde%20medya%20ve%20siyasal%20iktidar.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Di̇laveroğlu, E. (2012). 28 Şubat süreci ve bir sivil toplum kuruluşu olarak TÜSİAD’ın sürece bakışı. Sakarya İktisat Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 3, s. 59-74.
• Doğan, Y. (1996, 29 Şubat). Gizli Mimar. Milliyet Gazetesi.
• Dönmez, İ. H. (2018). 28 Şubat sonrası yazılı basında “gerici” imgesi. Harsiyât - İlmî, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4, s. 24-37.
• Erkal, K. (2022). Batılılaşma—Muhafazakarlaşma kıskacında Türkiye’de medya ve siyasetin dönüşümü: 1830-2022. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gözcü Gazetesi. (1996, 14 Ekim). Harp Okulu’nu işgal planı.
• Günaydın Gazetesi. (1994, 20 Eylül 20). Refah iktidar olamaz.
• Gür, T. (2018). Sivil toplum kuruluşlarının 28 Şubat sürecindeki rolü: TOBB ve TÜSİAD örneği. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=PUMgyfoLqV8kaPMeOh5MSA&no=jvJyBSoVXPcb-hzBhyRYxQ
• Hürriyet Gazetesi. (1994a, 18 Şubat). Vay Tayyip Ağa vay.
• Hürriyet Gazetesi. (1994b, 19 Şubat). Elimde Tayyip’in dosyası var.
• Hürriyet Gazetesi. (1994c, 7 Aralık). Refah’ta panik.
• Hürriyet Gazetesi. (1995, 25 Aralık). Mesaj ANAYOL.
• Hürriyet Gazetesi. (1996a,4 Mart). Türkiye ANAYOL’da.
• Hürriyet Gazetesi. (1996b, 29 Haziran). Çiller teslim etti.
• Hürriyet Gazetesi. (1996c, 30 Eylül). Baba: Laikliğin kıymetini bilin.
• Hürriyet Gazetesi. (1997a, 4 Şubat). Tahrikler bitmiyor.
• Hürriyet Gazetesi. (1997b, 13 Şubat). Tıpatıp aynısı.
• Hürriyet Gazetesi. (1997c, 1 Mart). Tarihi karar.
• Hürriyet Gazetesi. (1997d, 2 Mart). Askerin 20 şartı.
• Hürriyet Gazetesi. (1997e, 4 Mart). Kim yalancı?
• Hürriyet Gazetesi. (1997f, 4 Mart). Ya uy ya çekil.
• Hürriyet Gazetesi. (1997g, 10 Mayıs). RP’den ağır tahrik.
• Hürriyet Gazetesi. (1997h, 1 Haziran). Stresimiz dorukta.
• Hürriyet Gazetesi. (1997i, 19 Haziran). Refahsız arayış.
• İrvan, S. (1994). Normatif Medya Kuramları. Gazi Üniversitesi İletişim Dergisi, Sayı: 1-2, s. 211-230.
• Kaya, A. R. (2016). İktidar Yumağı: Medya Sermaye Devlet. Ankara: İmge Yayınlar.
• Kazan, Ş. (2013). 28 Şubat: Postmodern darbenin anatomisi. Ankara: MGV Yayınları.
• Keçili, N. (2012, 6 Şubat). 28 Şubat’ta işadamları askerin oyuncağı gibiydi (Burcu Bulut). (Erişim: 01.06.2023). https://www.yenisafak.com/roportaj/28-subatta-isadamlari-askerin-oyuncagi-gibiydi-366031
• Kocabıyık, H. (2010, 28 Şubat). Karışık iş: 28 Şubat. Yeni Asır Gazetesi.
• Korkmaz, T. (2007, 6 Nisan). Tamer Korkmaz’dan TURKTİME’a A kalite medya analizi (Ersin Tokgöz). (Erişim: 31.05.2023). https://www.turktime.com/haber/Tamer-Korkmaz-dan-TURKTIME-a-A-Kalite-Medya-Analizi/3735
• Laughey, D. (2010). Medya Çalışmaları Teoriler ve Yaklaşımlar. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Mercan, A. (2001). Siyasetçi rüştünü ispat etmeli. Umran Dergisi, Sayı: 78, s. 108-109.
• Milliyet Gazetesi. (1994, 19 Temmuz). Apo’dan Refah’a: Benim sayemde.
• Milliyet Gazetesi. (1996a, 29 Haziran). Refah’lı dönem.
• Milliyet Gazetesi. (1996b, 30 Haziran). Doğruyol kaynıyor.
• Milliyet Gazetesi. (1996c, 21 Eylül). Paket depremi.
• Milliyet Gazetesi. (1996d, 2 Ekim). Demokrasi korosu.
• Milliyet Gazetesi. (1996e, 5 Ekim). Cuma’da Tahrik: Kocatepe’de Şeriat provası.
• Milliyet Gazetesi. (1996f, 14. Ekim. Refah’ın iki yüzü.
• Milliyet Gazetesi. (1996g, 17 Ekim). Laiklik uyarısı.
• Milliyet Gazetesi. (1996h, 20 Ekim). Türbanlı Yargıç Milliyet’e konuştu.
• Milliyet Gazetesi. (1997a, 5 Ocak). İşçi yürüyor.
• Milliyet Gazetesi. (1997b, 28 Ocak). MGK’dan uyarı.
• Milliyet Gazetesi. (1997c, Şubat 2). İrtica PKK’dan Tehlikeli.
• Milliyet Gazetesi. (1997d, 4 Şubat). Tehlikeli gidiş.
• Milliyet Gazetesi. (1997e, 5 Şubat). Sincan manevrası iktidarı sarstı.
• Milliyet Gazetesi. (1997f, 28 Şubat). En uzun gün.
• Milliyet Gazetesi. (1997g, 1 Mart). 9 saatlik zirvede rejime ince ayar.
• Milliyet Gazetesi. (1997h, 3 Mart). İmza gerilimi.
• Milliyet Gazetesi. (1997i, 5 Mart). Refah bunalımı.
• Milliyet Gazetesi. (1997j, 7 Nisan). Çevik Bir uyardı.
• Milliyet Gazetesi. (1997k, 12 Mayıs). Gövde gösterisi.
• Milliyet Gazetesi. (1997l, 6 Haziran). Ordudan ambargo.
• Oğuz, Ş. (2013, 28 Aralık). Yargı darbesi. Sabah Gazetesi. (Erişim: 29.04.2023). https://www.sabah.com.tr/yazarlar/oguz/2013/12/28/yargi-darbesi
• Öz, M. (2007). 28 Şubat’ın piyonu “Medya”. Anadolu Gençlik Dergisi, Sayı: 85, s. 56-57.
• Özcan, Z. (2010). Arz ederim. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Özgürel, A. (2013). Bin yıllık darbe: 28 Şubat. Ankara: SETA. (Erişim: 29.04.2023). https://file.setav.org/Files/Pdf/20140228183402_bin-yillik-darbe-28-subat-pdf.pdf
• Özkasnak, E. (2001, 14. Ocak). Cevap vermeye cüret edemezlerdi. Milliyet Gazetesi.
• Pulur, H. (2006, 9 Ekim). Bir, gazetecileri korkutmak için ateş emri verdi. Yeni Şafak Gazetesi. (Erişim: 10.03.2023). https://www.yenisafak.com/roportaj/hasan-pulur-bir-gazetecileri-korkutmak-icin-ates-emri-verdi-9105
• Sabah Gazetesi. (1994a, 18 Şubat). Refah’ta şok.
• Sabah Gazetesi. (1994b, 31 Mart). SHP bütün Türkiye’de seçimin iptalini istiyor.
• Sabah Gazetesi. (1995, 28 Aralık). ANAYOL çıktı.
• Sabah Gazetesi. (1996a, 4 Mart). 2000 planı.
• Sabah Gazetesi. (1996b, 27 Haziran). Çiller’in kumarı.
• Sabah Gazetesi. (1996c, 28 Haziran). Koltuk uğruna ülkeyi karanlığa gömme.
• Sabah Gazetesi. (1996d, 29 Haziran). Erbakan laik ve Atatürkçü oldu.
• Sabah Gazetesi. (1996e, 30 Ağustos). Geriye değil ileriye.
• Sabah Gazetesi. (1996f, 4 Eylül). Erbakan devre dışı.
• Sabah Gazetesi. (1996g, 21 Eylül). Darbesiz İndiririz.
• Sabah Gazetesi. (1997a, 5 Ocak). İşte Fadime Şahin’in suçladığı adam.
• Sabah Gazetesi. (1997b,26 Ocak). 2 hassas konu.
• Sabah Gazetesi. (1997c, 26 Ocak). Refah’ta tarikat sıkıntısı.
• Sabah Gazetesi. (1997d, 2 Şubat). Bu ne rezalet.
• Sabah Gazetesi. (1997e, 4 Şubat). Tehlikeli tırmanış.
• Sabah Gazetesi. (1997f, 1 Mart). Zehir zemberek.
• Sabah Gazetesi. (1997g, 3 Mart). Sürpriz çıkış.
• Sabah Gazetesi. (1997h, 5 Mart). Ürperten yemin.
• Sabah Gazetesi. (1997i, 6 Mart). Paşa paşa imzaladı.
• Sabah Gazetesi. (1997j, 13 Mart). 473 gizli Kur’an Kursu.
• Sabah Gazetesi. (1997k, 31 Mayıs). Tarikatlar devrede.
• Sabah Gazetesi. (1997l, 1 Haziran). Meclis’te 129 Şevki Yılmaz var.
• Sabah Gazetesi. (1997m, 8 Haziran). Oy avcılığına para var orduya yok.
• Sabah Gazetesi. (1997n, 19 Haziran). Hoca devri bitti.
• Sabah Gazetesi. (1997o, 21 Haziran). Refahyol’u Baba bitirdi.
• Sabah. (1996, 16 Ekim). Elçilerden muhtıra.
• Sayarı, B. (1978). Türkiye’de dinin denetim işlevi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Sayı: 33, s. 173-185.
• Sazak, D. (2017). İtirazım var. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sözcü, Ş. Ş. (2007). 28 Şubat’ın aktörleri neler yapıyor? Anadolu Gençlik Dergisi, Sayı: 85, s. 32-34.
• Takvim Gazetesi. (1996, 14. Ekim). 14 şerefli vekil rezaleti bitiriyor.
• Tanör, B. (1997). Türkiye’de demokratikleşme perspektifleri (Yayın No. TÜSİAD – T/97 – 207). (Erişim: 30.04.2023). https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/1797-turkiyede-demokratiklesme-perspektifleri
• Temel, F. (2017). Cumhuriyet ideolojisinin inşasında basının rolü: Zonguldak Gazetesi 1923-1954 (Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=njg1QKz6CsjeUD7bB2gcIQ&no=mcmXmLtKjBuoxmXWXKN4AA
• Temel, F. (2019). İktidar odağında bir medya sorgulaması. F. Temel & A. T. Tütkmenoğlu (Ed.). Medya ve siyaset içinde (ss. 11-38). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Temel, F., & Çelebi, M. B. (2016). 28 Şubat sürecinde egemen güç ve basın. Hegemonya Karşı Hegemonya, I. International Social Sciences And Muslims Congress, Konya. s. 212-225.
• Temi̇ztürk, H. (2011). Türkiye’de ordunun siyasete müdahale geleneği ve basın: 27 Nisan 2007 muhtırasından önce ve sonra. Erciyes İletişim Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 6-26.
• Tokgöz, O. (2003). Temel gazetecilik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Yeni Şafak Gazetesi. (2007, 5 Mart). 28 Şubatçılara akıl vermiş. (Erişim: 31.05.2023). https://www.yenisafak.com/gundem/28-subatcilara-akil-vermis-33096
• Yıldız, A. (2001). 28 Şubat’ın seyir defteri. Umran Dergisi, Sayı: 78, s. 52-59.