Uygarlık Kavramının İnşası ve Osmanlı-Türkiye Aydınının Gündemine Girişi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 450 - 465, 30.11.2024

Gökhan Topluk , Hakkı Büyükbaş

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1428411

Öz

Bu çalışma, uygarlık/medeniyet kavramının inşa sürecine odaklanmakta; uygarlık nosyonu üzerinden bir kelimenin (word) kavrama (concept) dönüşme sürecini göstermeyi amaçlamaktadır. Uygarlık kavramının Doğu-Batı güç dengesi bağlamında tarihin belirli bir anında sorunsallaştırılma biçimine, hangi acil ihtiyaçlar doğrultusunda seferber edildiğine dikkat çekilmektedir. Uygarlık kavramının sabit ve verili bir anlama sahip olmaktan çok tarihsel-toplumsal süreçlerin neticesinde inşai ve kurgusal olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Osmanlı’nın Batı karşısında kaybettiği mevziler neticesinde yaşadığı gerilimi anlamanın yollarından birisi de uygarlık/medeniyet kavramının nasıl sorunsallaştırıldığını göstermektir. Bu sayede kavramın tarihçesine ışık tutulup gelişimine dair bir başlangıç noktası tespit edilebilir. Batı Uygarlığı, kavramı kendi egemenliğinin bir unsuru olarak inşa ederken, Osmanlı-Türkiye aydını onu daha ziyade maddi unsurları açısından dikkate almış, kendi manevi üstünlüğü ile birleştirerek Batı’ya karşı bir silaha çevirmeyi gaye edinmiştir. Sonuçta İslamcı aydınların vardıkları yer İslam medeniyeti kavramıdır. İslam medeniyeti, Batı uygarlığı karşısında bir tür nefs-i müdafaa hareketi olarak tanımlanabilecek İslamcı muhayyilenin kendini ifade etme biçimlerinden biri olarak ele alınabilir.

Anahtar Kelimeler

Uygarlık, Doğu-Batı, Osmanlı, İslamcılar, İslamcılık

The Construction of the Concept of Civilization And its Entry into The Agenda of the Ottoman-Turkish Intellectuals

Öz

This study focuses on the construction process of the concept of civilization; it aims to show the process of a word turning into a concept through the notion of civilization. Attention is drawn to the way the concept of civilization was problematized at a certain moment in history in the context of the balance of power between the East and the West, and to the urgent needs in line with which it was mobilized. It is attempted to show that the concept of civilization is constructed and fictional as a result of historical-social processes rather than having a fixed and given meaning. One of the ways to understand the tension experienced by the Ottomans as a result of the positions they lost against the West is to show how the concept of civilization was problematized. In this way, it is possible to shed light on the history of the concept and to determine a starting point for its development. While Western Civilization constructed the concept as an element of its own sovereignty, the Ottoman-Turkish intellectuals considered it more in terms of its material elements and aimed to turn it into a weapon against the West by combining it with their own spiritual superiority. As a result, the place that the Islamist intellectuals reached was the concept of Islamic civilization. Islamic civilization can be considered as one of the forms of expression of the Islamist imagination, which can be defined as a kind of self-defense movement against Western civilization.

Anahtar Kelimeler

Civilization, East-West, Ottoman, Islamists, Islamism

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (2013). Üç medeniyet (3. Baskı). Doğu Kitabevi.
• Ahsan, A. (2002). On history, progress and civilisation. American Journal of İslamic Social Science, 19(2), 46-67.
• Arslan, A. (2017). Dünyaya Müslümanca bakmak (2. Baskı). Beyan Yayınları.
• Aydın, C. (2021). Medeniyetin ötesinde. İçinde L. Sunar (Ed) Müslüman dünyada medeniyet tartışmaları: Çağdaş düşüncede İslam ve modernite (173-205). alBaraka Yayınları.
• Baykara, T. (2007). Osmanlılarda medeniyet kavramı. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Benveniste, Emile. (1971). Civilization: a contribution to the history of the word. İçinde Mary Elizabeth Meek.
• (Ed), Problems in General Linguistics, (ss 289–296). Coral Gables, FL: University of Miami Press.
• Bodley, J. H. (2014). Victims of progress. Rowman & Littlefield.
• Bowden, B. (2009). The Empire of civilisation: the evolution of an imperial idea. The University of Chicago Press.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Bryman, A. (2012). Social research methods. Oxford University Press.
• Dabashi, H. (2001). For the last time: civilizations. International Sociology, 16(3), 361-368.
• Diker, A. (2015). Batı düşüncesinde stratejik perspektifler. İz Yayıncılık.
• Doğan, N. (2021). Türk düşüncesinde ilerleme ve medeniyet kavramlarının etkileşimi. İçinde L. Sunar (Ed) Müslüman dünyada medeniyet tartışmaları: çağdaş düşüncede İslam ve modernite (205-231). alBaraka Yayınları.
• Febvre, L. (1973). Civilization: evolution of a word and a group of ideas. İçinde P. Burke (Ed), K. Folca (Çev), A New kind of history: from the writings of Febvre, (ss 219–57). London: Routledge & Kegan Paul.
• Fıske, J. (1996). İletişim çalışmalarına giriş (Çev. S. İrvan). Pharmakon Kitap.
• Foucault, M. (2022). Tenin itirafları/ cinselliğin tarihi 4 (Çev. Murat Erşen). Ayrıntı Yayınları.
• Gencer, B. (2012b). Medeniyet savaşında teknoloji. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 7-26.
• Habti, D. (2021). Çağdaş Arap-İslam düşüncesinde İslam, gelenek ve moderniteyi tartışmak. İçinde L. Sunar (Ed) Müslüman dünyada medeniyet tartışmaları: çağdaş düşüncede İslam ve modernite (333-377). Albaraka Yayınları.
• Huntington, S.P. (2021). Medeniyetler çatışması ve dünya düzeninin yeniden kurulması (Çev. E. Berktaş). Panama Yayıncılık.
• İslamoğlu, H. (2022). Dünya tarihi ve siyaset. İletişim Yayınları.
• Jahn, B. (2005). Barbarian thoughts: imperialism in the philosophy of John Stuart Mill. Review of International Studies, 31(3), 599-618.
• Kosseleck,R. (2020). Kavramlar tarihi: politik ve sosyal dilin semantiği ve pragmatiği üzerine araştırmalar (Çev. Atilla Dirim). İletişim.
• Levin, M. (2004). J. S. Mill on civilization and barbarism. London: Routledge.
• Mazlish, B. (2004). Civilization and its contents. Stanford University Press.
• Meriç, C. (2020). Umrandan uygarlığa (28. Baskı). İletişim Yayınları.
• Punch, K. F (2016). Sosyal araştırmalara giriş: nicel ve nitel yaklaşımlar (4. Baskı). (Çev. D. Bayrak, H.B. Arslan ve Z. Akyüz). Siyasal Kitabevi.
• Rich, P. (2000). Civilisations in European and world history: A reaappraisal of the ideas of Arnold Toynbee, Fernand Braudel and Marshall Hodgson. The European Legacy, 5(3), 341-352.
• Ristić, D., & Marinković, D. (2016). The disciplinary socıety and the birth of sociology: A Foucauldian perspective. Druzboslovne Razprave, 32(83), 29-43.
• Starobinski, J. (1993). The word civilisation. İçinde Arthur Goldhammer (Çev). Blessings in disguise, or, the morality of evil. (ss 1-36). Harvard University Press.
• Sunar, L. (2021). Medeniyet, İslam ve modernite üzerine tartışmalar. İçinde L. Sunar (Ed) Müslüman dünyada medeniyet tartışmaları: çağdaş düşüncede İslam ve modernite (15-45). alBaraka Yayınları.
• Toynbee, A. J. (1948), A Study of history, vol. 1, London: Oxford University Press.
• Vatandaş, C. (2023). Türkiye’nin sosyal tarihi: zihinsel savrulma. Pınar Yayınları.
• Yenigün, H. İ. (2021). Çağdaş İslam siyasi düşüncesinde medeniyet düşüncesinin yükselişi ve düşüşü. İçinde L. Sunar (Ed) Müslüman dünyada medeniyet tartışmaları: Çağdaş düşüncede İslam ve modernite (231-267). alBaraka Yayınları.