TRABZON İLİ 2 NO.LU KENTSEL SİT ALANI’NIN KORUMA BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 55 - 76, 29.08.2024

Tuğçe Seymen , Burhan Satıcı

https://doi.org/10.56809/icujtas.1418678

Öz

Kentsel sit alanları, kentin tarihten aktarılan nitelikli yapı stoğunu, keşfedilmiş yapı teknolojilerini, sosyo-kültürel yansımalarını, kentin ve insanlığın ekonomik izlerini yani tarihsel sahneye ait her bir ögeyi niteliği ve niceliği bağlamında bütüncül bir koruma anlayışıyla ileriki yıllara taşıyabilmeyi amaçlayan sınırı belirlenmiş alanlardır. Tarihi yapılar ve tarihi çevrede bulunan tüm yapısal öğeler kendisi ile birlikte birçok olguyu yansıtmakta olduğundan geçmiş ile ilgili bilgiler vermekte ve geleceğe aktarılmayı beklemektedir yani her bir alan kent için bir bilgi arşividir. Ek olarak bahsedilen sit alanları, tescil edilmiş yapıların ve diğer tarihi ögelerin sayıca çoğunluk göstermesinden ve bölgesel olarak özelliklerinin korunma gücü yüksek olan alanlar olduğundan yapı ölçeğinde koruma olgusu dışında bütünleşik koruma olgusu için yüksek potansiyel taşırlar, bu da kentin tarihi ve geleceği için bir fırsattır. Fakat ülkemizde geçmişten günümüze koruma olgusu geliştiği halde pek çok farklı etmen kaynaklı olarak tarihi yapılar, tarihi çevreler ve hatta kentsel sit alanları yeteri kadar korunamamakta, koruma çalışmaları ise belgeler üzerinde kalmakta veya tekil yapı çerçevesinde gerçekleştiği görülmektedir. Bahsedilen sit alanları tarihsel açıdan eşsiz ve birbirinden farklı oldukları için kentsel ve bölgesel olarak tarihi incelenmeli, koruma fikirleri bütüncül açıda ve günümüze teknik anlamda aynı zamanda sosyo-kültürel bağlamda entegre edilebilecek şekilde üretilmelidir. Bu kapsamda, Trabzon ili 2 no’lu kentsel sit alanı koruma sorunları çerçevesinde örnek alınmıştır. Etüt-analiz ve tarihsel incelemesi sonucunda elde edilen verilerden hareketle koruma sorunları belirlenmiş ve değerlendirme yapılmıştır. Tarihinin çok katmanlı oluşundan dolayı kadim bir kent olarak nitelendirilebilen Trabzon ilinin, kronolojik sırasıyla Roma imparatorluğu, Bizans imparatorluğu, Rum Pontus Devleti (Komnenos Hanedanlığı) , Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Dönemi tarihinin parçası olarak toprak sahipliği yaptığı bilinmektedir. Trabzon ili 2 no’lu sit alanı ise bu devirlerin tümüne şahitlik etmiş bir bölgedir. Alan incelemesi yapıldığında önemli sorunların başında tarihi alanın tek yapı ölçeğinde koruma olgusunun kaldığı bütünleşik olarak düşünülmediğinden dolayı anıtsal ve büyük sivil yapılar haricindeki yapıların genellikle bozulmalara uğradığı görülmektedir. Bu bozulmalara neden olan en büyük etmenlerden bir diğeri ise alanın tarihi dokusunun günümüzün ihtiyaçlarının karşılayamamasıdır. Günümüz ihtiyaçlarını teknik açıdan karşılayamayan yapıların ihtiyaçlarına ve aslına uygun şekilde bakım ve onarım görmeleri gerekmektedir. Günümüzdeki çeşitli işlevlerin ihtiyaçlarını karşılayamayan yapıların işlevsel değişikliğe gidilmesi de değerlendirmeler arasına alınmalıdır. Sit alanları bütünsel olarak incelenmesi gerektiğinden günümüz işlevlerinin yeterliliği de yapı düzeyinde kalmamalı ve tüm sınırlı bölgenin işlevsel analizi yapılıp bölgede ki ihtiyaçların karşılanıp karşılanmadığı kentsel konumu ile karşılaştırılarak irdelenmelidir. İşlevleri yetersiz olan yapı ve alanlarda ekonomik düzey düşmekte ve mülkiyeti kişilere ait olan yapıların gerekli onarımları maddi yetersizlikten ötürü yapılamamaktadır. Bu sebepten genellikle konut işlevine sahip olan yapılar ciddi bozulmalara sahip olabilmektedir. Ayrıca içinde bulunulan alan yeterli işlevi kentliye sunmadığı zaman alan günün belirli saatleri sessizleşmekte ve Vandalizm’e ön ayak oluşturmaktadır. Tarihsel süreçte gelişen koruma anlayışının bir yansıması olan koruma amaçlı imar planları ise belirli noktalarda kâğıt üzerinde olmaktan ileri gidememiş, niteliksiz yeni yapılar, tarihi yapılara niteliksiz ekler ve tarihi çevreye niteliksiz öğeler konusunda ise uygulama konusunda yetersiz kalınmıştır. 2 no’lu kentsel sit alanının koruma sorunları tüm olgular çevresinde incelenmiş, bozulmaya neden olan etmenler; sebepleri, haritalar ve görseller ile desteklenmiştir. Sonuç olarak, Trabzon ilinin ilk izlerini taşıyan ve tarihi kent merkezini oluşturan kentsel bir sit alanının neden korunamadığı ile ilgili sorunlar belirlenmiş ve nasıl korunabileceği hakkında değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel sit, tarihi çevre koruma, tarihi yapı koruma, restorasyon, Trabzon

EVALUATION OF THE CONSERVATION CONTEXT OF URBAN SITE NO:2 IN TRABZON PROVINCE

Öz

Urban conservation areas are defined areas aimed at conserving, in a comprehensive manner in terms of both quality and quantitiy,the historical fabric of a city transferred from history,qualified building stock, discovered building stock, discovered building technologies, socio-cultural reflections, and the economic traces of the city and humanity for future years. Historical structures and all elements within the historical environment reflect many phenomena. They provide information about the past and await to be passed on the future, making each area a knowledge archive for the city.Furthermore, the aforementioned urban site areas, due to their predominance in terms of registered buildings and other historical elements, and their high regional conservation capacity, inherently harbor a significant potential for integrated preservation beyond the concept of structural conservation. This,in effect,presents an opportunity for the city’s historical and future prospects.However, despite the development of the concept of conservation from the past to the present in our county,historical buildings, historical environments,and even urban sites areas are often inadequately protected due to various factors.Conservation efforts are observed to remain largely on paper ora re carried out within the frameworj of individual buildings.The mentioned urban sites,being unique and distinct from each other from a historical perspective, require in-depth historical and regional examination.Conservation concepts should be developed in a holistic manner and should be integrated not only from a technical standpoint but also within the socio-cultural context and also ensuring their applicability to the present day.In this context, Trabzon province’s No:2 urban site area has been taken as an sample in terms of conservation problems. Based on the data obtained from site-analysis and historical examination, conservation issues have been identified and evaluated.Trabzon province,which can be characterized as an ancient city due to its multi-layered history,is known to have been a part of the chronological sequence of the roman empire,the Byzantine Empire, the Pontic Greek State (Komnenos Dynasty), the Ottoman Empire, and the Turkey Republic Era.Trabzon provience’s urban conservation area no:2, on the other hand, has withnessed all these eras.When the site is examined, one of the major issues is that the conservation concept for the historical area remains at the level of individual buildings, and it is not often considered holistically. As result, it is observed that structures other than monumental and large çivil buildings tent to undergo deterioration.Another significant factor contributing to these deterioration is the historical fabric of the area not being able to meet the needs of the present day.Buildings that cannot meet the technical requirements of today need to undergo maintenance and repairs in a manner that is in line with their original design and requirements. It should also be considered undertake functional changes for historical buildings that cannot meet the needs of various functions in the present day.Since conservation areas need to be examined comprehensively, the adequacy of current functions should not be limited to the building level alone.An analysis of the entire defined area should be conducted to assess whether the needs in the region are being met,and this should be compared with the urban context.In structures and conservation site areas with inadequate functions, the economic level declines, and the necessary repairs to privately owned buildings cannot be carried out due to financial constraints.For this reason, structures primarily used for residential purposes can often experience significant deterioration.Furthermore,when the current area fails to provide sufficient function to the urban population,it can become quiet during certain hours of the day and may contribute to the occurrence of vandalism.Conservation-oriented zoning plans,which are a reflection of the evolving preservation concept throughout history,have, in some instances, remained on paper without being effectively implemented.They have often fallen short in preventing the construction of low quality new buildings,making inappropriate additions to historical structures,and introducing unsuitable elements into the historical environment.The conservation issues of urban site area no:2 have been examined in relation to all relevant factors and the factors leading to deterioration, along with their causes, have been supported by maps and visuals. As a result, an evaluation was made on how an urban site, which bears the first traces of the province of Trabzon and constitutes the historical city center, could not be protected by determining the problems and how it could be protected.

Anahtar Kelimeler

Urban site, historical environment conservation, historical structure conservation, restoration, Trabzon

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2004). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Anthony, B. ve Winfield, D. (2020). Karadenizin ortaçağ eserleri ve topoğrafyası. (I.ve II. cilt). (İ. Köse, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ardel, A. (2014). Trabzon ve civarının morfolojisi üzerine gözlemler. Türk Coğrafya Dergisi (1), 71-85. doi: https://doi.org/10.17211/tcd.26830
• Aygün, N. (2005). On sekizinci yüzyılda Trabzon’da ticaret. İstanbul: Serander Yayınları.
• Aysu, E. Trabzon Kenti Planlama Çalışmaları ve Tarihsel Çevre Koruma İlişkileri, Türkiye Birinci Şehircilik Kongresi 2.Kitap, Ankara, 1982, 181-208
• Candaş, N. (2002). Tarihi Çevre Korumada Yaklaşımlar ve Teknikler, Örnekleme: Doğu Karadeniz Bölgesi Kentsel Sitleri. (Yüksek Lisans Tezi). K.T.Ü. Trabzon.
• Candaş Kahya, N. Sağgöz, A. (2004). “Kentsel Sitlerde Değişim: Doğu Karadeniz Bölgesi Kentsel Sitleri”, Planlama, (4): 57-66.
• Candaş Kahya, N. (2007). Doğu Karadeniz Bölgesi Kentsel Sitlerinde Koruma Sürecinin Değerlendirilmesi, (Doktora Tezi). K.T.Ü. Trabzon.
• Demirkaya, F. Tuluk, Ö. (2018) Komnenos Hanedanlığından Osmanlı’ya Trabzon Mahalleleri: Kentsel Dinamikler Bağlamında Bir Fiziksel Gelişim Okuması, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
• Görgülü, T. (2016). Apartman tipolojisinde geçmişten bugüne; kira apartmanından “rezidansa” geçiş. Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi , (14), 165-178. Karpuz, H. (2018) Trabzon merkez ve ilçelerindeki önemli tarihi yapılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lynch, H. F. (1901). Armenia. Travels and Studies. Londra.
• Örnek Özden, E. (2006). ‘Kentsel Sit Alanı’ İlanı ‘Mutlak Korunuyor’ Anlamına Geliyor Mu? Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21 (4). 651-660.
• Öztürk, T., Emir, O., Karpuz, H., Tellioğlu İ., İnan, K., Emecen, F. M., Bostan, M. H., Açık, T., Tosun, M., Aygün, N., Tuluk, Ö. İ., Demirkaya, Üstün, F. (2021) Trabzon’da fetih ve şehir. İstanbul: Trabzon Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Var, E. (2015). Kentsel Yenileme ve Sosyal Sürdürülebilirlik: Trabzon Ortahisar Örneği. (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi. İstanbul.