An Element of Civilization: Neighborhood

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 2, 140 - 168, 31.12.2010

Lütfi Bergen

Öz

Civilisation based conceptualisation was expressed
with Farabi’s  utopia of “Righteous
Civilization” in İslamic  thought. It is
possible to say that this concept was inspired from the prophet’s city Medina.
It is clear that the concept is neither similar to nor same as the concept of
“civilisation” in the western culture. There are also differences between the
city of western culture and the city of Islamic thought. In the Islamic city
there are no formations based on  class
identities. The city is built around the “Mosque”. Cities, according to
Farabi’s modelling, have to be founded upon the units of community and family.
The neighborhood establishes a private space and does not contain workplaces.
It is clear that Ottoman institutions of the city saw the people in the city as
a “community”. The Ottoman State did not initiate any investment in social
life. Naturally the community was responsible for  the construction of the Ottoman neighborhood.
The people of the neighborhood are said to have established a transcendental
social atmosphere for rights and freedoms idealised in the modern centuries.
Neighborhood used to create autonomous space for education, social life, and
worshipping. The life space that makes the regulations of the modern times
regarding compensation, social security, solidarity, and the union structure
different but more functional was already existing in the neighborhood. 

Anahtar Kelimeler

civilisation, city, religion, community, privacy, local autonomy

Medeniyetin Cüzü: Mahalle

Öz

İslam
düşüncesinde “Medeniyet” eksenli kavramlaştırma Farabi’nin “Fazıl Medeniyet”
ütopyası ile ifadelendirildi. Bu kavramın Peygamber’in şehri Medine’den mülhem
olduğu da söylenebilir. Kavramın Batı kültürüne ait civilization/ uygarlık ile
bir benzerlik ya da ayniyet taşımadığı açıktır. Batı kültürünün “kent”i ile
İslam düşüncesindeki “şehir” de farklılıklar arz etmektedir. İslam şehrinde
sınıfsal kimliklere dayalı şekillenmeler yoktur. Şehir “Cami”nin etrafında
kuruludur. Farabi’nin modellemesine göre şehirler, cemaat ve aile birimlerine
dayanmak mecburiyetinde. Mahalle mahrem alan kurar ve işyeri barındırmaz. Osmanlı şehir kurumlarının şehir
insanını “cemaat” halinde kavradığı açıktır. Osmanlı devleti, sosyal hayata
yönelik hiçbir yatırıma girişmemiştir. Doğal olarak Osmanlı mahallesinin
imarından mahalleli sorumluydu. Mahalle insanının, yaşadığı beldede modern
yüzyıllarda idealize edilmiş hak ve özgürlüklere aşkın bir içtimai ortam
sağladığı görülmektedir. Mahalle eğitim, sosyal yaşam, ibadette özerk alan
açmaktaydı. Modern zamanların kefalet, sosyal sigorta, dayanışma, sendikal yapı
ile ilgili düzenlemelerini farklı ama kesinlikle daha işlevsel kılan yaşam
alanı mahallede tesis edilmişti. 

Anahtar Kelimeler

medeniyet, şehir, din, cemaat, mahremiyet

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. Ali- Köker Levent, İmparatorluktan Tanrı Devletine, İmge, 1996.
• Alada Adalet Bayramoğlu, Osmanlı Şehrinde Mahalle, Sümer, 2008.
• Akdeniz Nil, Osmanlılarda Hekim ve Hekimlik Ahlâkı, yayınlanmamış tez, 1977.
• Aynî Mehmet Ali, Türk Ahlâkçıları, 1992.
• Baechler Jean, Kapitalizmin Kökenleri, 1994.
• Barkan Ömer Lütfi, Kolonizatör Türk Dervişleri, tarihsiz broşür.
• Baykara Tuncer, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Kültür ve Turizm Bak., 1985.
• Bayraklı, Bayraktar, Farabi’de Devlet Felsefesi, Doğuş, 1983.
• Begel, Egon Ernest, Kentlerin Doğuşu, Cogito, sayı: 8, 1996.
• Cansever, Turgut, Ev ve Şehir, İnsan, 1994.
• Cansever, Turgut, İslam’da Şehir ve Mimari, Timaş, 2009.
• Cezirî, Abdurrahman, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, Çağrı, c: 2, 1990.
• Demirel, Ömer, II. Mahmud Döneminde Sivas’ta Esnaf Teşkilatı ve Üretim Tüketim İlişkileri, Kültür Bak., 1989.
• Ergenç, Özer, Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler I, ed. Vecdi Akyüz, Seyfettin Ünlü, İlke Yayınları, İstanbul 1996 içinde, ss.407-417, s.408.
• Farabi, El Medinetü’l Fazıla, MEB, 1990.
• Göktaş, Uğur, Mahalle İmamı, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, c: 5, 1994.
• Heaton, Herbert, Avrupa İktisat Tarihi, İmge, 1995.
• Huberman, Leo, Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, İletişim, 1991.
• İslam Ansiklopedisi (İA), TDV, c: 5, 1992.
• Kal’a, Ahmet, İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları 1, İBŞB Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1998.
• Karay, Refik Halid, Üç Nesil Üç Hayat, İnkılap, 1996.
• Kuban, Doğan, Mahalleler, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, c: 5, 1994.
• Landes, David, Kapitalizmin Doğuşu, İnsan, 1995.
• Mantran, Robert, XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda İstanbul’da Gündelik Hayat, Eren, 1991.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan, 2000.
• Pirenne, Henri, Ortaçağ Kentleri, 1991.
• Platon, Devlet, Remzi, 1993.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Beş Şehir, Dergah, 1979.
• Toprak, Binnaz/ İrfan Bozan, Tan Morgül, Nedim Şener, Türkiye'de Farklı Olmak: Din ve Muhafazakârlık Ekseninde Ötekileştirilenler, Boğaziçi Matbaası, 2008.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte, 2007.
• Yazır, Elmalılı Hamdi, İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu, Eser neşriyat,1997.