Modernin Güçlü Sahnesi Erken Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında Kolektif Belleğin İnşası ve Toplumsal Unutma Süreci

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 20, 746 - 773, 30.09.2016

Zeynep Uludağ Hilal Aycı

Öz

Bu çalışma kolektif bellek kavramını, kentsel
kimliğin ve kültürel mirasın ayrılmaz bir parçası olarak ele almakta ve bu
bağlamda erken cumhuriyet dönemi Ankara’sının kent peyzajını
değerlendirmektedir. Modern başkentin kurulması sürecinde cumhuriyet ideallerini
temsil eden mekânlar ve burada oluşan mekânsal pratikler yeni bir toplumsal
hafızanın da yaratılmasını sağlamıştır. Erken Cumhuriyet döneminin önemli
peyzaj alanları Atatürk Orman Çiftliği ve Gençlik Parkı’nın Ankara’nın tarihsel
sürecindeki yeri, kentsel belleğin
inşası, sürekliliği ve zaman içerisindeki kopuşu üzerinden tartışılmaktadır. Başkentin
modern Türkiye’nin sembolü olarak inşası süreci, yalnızca kentsel/ mekânsal
değil aynı zamanda sosyal/kültürel bir projedir ve kolektif belleğin inşasıdır.
Bellek, bireyin ait olduğu sosyal gruplar içinde yaşadığı deneyimlerle oluşur
ve belirli bir zaman ve mekân ilişkisi içerisinde sürdürülür. Atatürk Orman
Çiftliği ve Gençlik Parkı kentsel belleği oluşturan deneyimlerin yaşandığı
kamusal mekânlar olmuşlardır. Bu mekânlar sadece modern kenti temsil eden
parklar veya çiftlikler değil, modern yaşantının oluşması ve sürdürülebilmesi
için gerekli olan kamusal alanlardır. Tarihsel süreçte Türkiye’nin siyasi ve
ekonomik yapısında meydana gelen değişimler kentlerin hem mekânsal hem de
kamusal anlamda dönüşümüne neden olmuştur. Bu dönüşüm süreci Ankara’nın kamusal
alanlarını, bu alanlardaki kentsel yaşantıyı ve kolektif belleğin sürekliliğini
de etkilemiştir. Toplumun farklı katmanlarında, farklı sosyal ve mekânsal
pratiklerin sürdürülmesi mekânların temsiliyetini ve kullanım biçimini
değiştirmiştir. Günümüzün Ankara’sında cumhuriyetin rekreasyon alanları yok
olurken toplumun hafızasını oluşturan sosyal ve mekansal pratikler de
unutulmaktadır. Kentin hafızasını, kültürünü ve kimliğini barındıran bu
mekânların tahribi toplumsal değerlerin ve anlamların gelecek nesillere
iletilmemesi demektir. Zaman içerisinde değişen idealler, anlamlar, sosyal ve mekânsal
pratikler, kent mekânındaki izlerin silindiğini ve kentsel belleğin
unutulduğunu göstermiştir. 

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi, Ankara, kent peyzajı, kolektif bellek, toplumsal unutma

Constitution of the Collective Memory on the Impressive Stage of Modernity in Ankara in the Early Republican Period and the Process of Social Amnesia

Öz

This study considers
the concept of collective memory as an integral part of urban identity and
cultural heritage and evaluates the urban landscape of the Early Republican
Period Ankara in this context. In the process of the establishment of modern
capital, spaces representing the ideals of the republic and spatial practices
developed in these places helped the creation of a new collective memory. The
place of important landscape areas in the Early Republican Period, such as
Atatürk Forest Farm and Youth Park, in historical process of Ankara is
discussed through the construction of urban memory, its continuity and
disengagement in time. The process of establishment of the capital as the
symbol of modern Turkey was not only urban/spatial but also social/cultural
project and it was the construction of collective memory. Memory occurs through
the experiences of an individual in a social group and mantaines within a
certain time and space relationship. Ataturk Forest Farm and Youth Park were
the urban spaces where public experiences developed to create urban memory.
These places are not only parks and farms that represents modern city but also
they were the public spaces where modern living patterns developed. Changes
happened in Turkey’s political and economic structure in historical process
induced the transformation of cities in both spatial and public realms.
Different social and spatial practices developed in the city changed the
representation and continuity of these spaces. In today's Ankara, the social and
spatial practices that form collective memory are being forgotten as
recreational areas and are being destroyed, and the destruction of these
spaces, as holders of the city's memory, culture and identity, means that
social values and meanings will not be able to be transferred to future
generations. The changing ideals, meanings, social and spatial practices in
time have shown that their traces in urban space have been erased and urban
memory has been forgotten.

Anahtar Kelimeler

Early Republican Period, Ankara, urban landscape, collective memory, social amnesia

Kaynakça

• Akansel, C. (2009). Bir cumhuriyet parkının değerlerinin ortaya çıkarılması: Bellekte ve anıt olarak çözülen gençlik parkı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). ODTÜ, Ankara.
• Asmann, J. (2001). Kültürel bellek: Eski kültürlerde yazı. Hatırlama ve politik kimlik, (Ayşe Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orjinal eserin yayın tarihi 1992).
• Basa, İ. (2015). Kentsel hafızanın sürdürülebilirliği: Bir tasarım stüdyosu deneyimi, Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Haziran, s.29, 32, 33.
• Batuman, B. (2014). Saraçoğlu 2013: Kentsel bellekte ve kent mücadelesinde bir mevzi. Mimarlık. 375, s. 22-23.
• Batuman, B. (2002). Mekan, kimlik ve sosyal çatışma: Cumhuriyet’in kamusal mekanı, G.A. Sargın (Der.), Başkent Üzerine Mekan-Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri (s.41-76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bilgin, İ., İmar şart. (2014, Mayıs, 7). 20.05.2014 tarihinde http://www.serbestiyet.com/yazarlar/ihsan-bilgin/imar-sart-131885 adresinden erişildi.
• Bilsel, C., Kentsel dönüşüm, çözülen kentler ve parçalanan kamusal alan (2006, Ocak-Şubat), , 25.05.2916 tarihinde www.mimarlikdergisi.com adresinden erişildi.
• Boyer, C. (1994). City of collective memory: Its historical ımagery and architectural entertainments. Boston: MIT Press.
• Çağlar, Nur. (13. Mart. 2014), Bireysel Görüşme.
• Çalak, I. E. (2012). Kentsel ve kolektif belleğin sürekliliği bağlamında kamusal mekanlar: ULAP Platz Örneği, Almanya, Tasarım+Kuram, 13, s.34.
• Dai, C. M. (2012). Yer kuramının temellerine göre, yerin dönüşümü: Atatürk bulvarı. Dosya: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, 28, s. 32-37.
• Demirtaş, A. (2013). The Beaches of Ankara, landscapes of development, The Impact of Modernization Discourses on the Physical Environment of the Eastern Mediterranean, Boston: Harvard University Press.
• Ecevit, Ö. (28. Kasım. 2014), Bireysel Görüşme.
• Halbwachs, M. (1992). The Reconstruction of the Past, On Collective Memory, Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Halbwachs, M. (1980). The Collective Memory. New York: Harper & Row.
• Harvey, D. (1999), Postmodernliğin Durumu. (Sungur Savran, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orjinal eserin yayın tarihi 1990.)
• İnönü, Özden. (12. Şubat. 2016), Bireysel Görüşme.
• Korkmaz, Tansel (15 Haziran 2014), Bireysel Görüşme.
• Lefebvre, H. (2007). Modern dünyada gündelik hayat (I. Gürbüz, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orjinal eserin yayın tarihi 1968).
• Lefebvre, H. (2005). The Production of space. (D. Nicholson-Smith, Çev.). Malden: Blackwell, Oxford. (Orjinal eserin yayın tarihi 1974).
• Liebrecht, B. H. (1937, Ağustos 25), Ulus Gazetesi, s.1,4.
• Nişanyan Etimolojik Sözlük, 05.03.2016 tarihinde www.nisanyansozluk.com adresinden erişildi.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları (M. E. Özcan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. (Orjinal eserin yayın tarihi 1989).
• Oxford Online Sözlük, 01.03.2016 tarihinde www.oxforddictionaries.com adresinden erişildi.
• Sargın, G. A. (2002). Kamu, kent ve polytika, G.A. Sargın (Der.), Başkent Üzerine Mekan-Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri (s.9-40). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (31. Ekim. 2014a). Üniversiteler ve kent araştırma merkezleri sempozyumu, Vekam, Ankara.
• Tekeli, İ. (2014b). Kent, kentli hakları, kentleşme ve kentsel dönüşüm. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2005). Bir modernleşme projesi olarak Türkiye’de kent planlaması, Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba (Der.). Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (s.136-152). (Nurettin Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Tekeli, İ. (1986). Kent içi yolcu taşıma hizmetlerinin örgütlenmesinin gelişimi. Ankara 1985’den 2015’e, ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Çalışma Grubu, Ankara: Ankara Büyük Şehir Belediyesi.
• Türkün, A. (2010). İstanbul’da kentsel dönüşüm: Mali kaynak yaratma aracı olarak kent. Mimarlık, Kasım-Aralık, s. 356.
• Uludağ, Sökmen Z. (1998a). The social construction of meaning in landscape architecture: A case study of Gençlik Parkı in Ankara. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), ODTÜ, Ankara.
• Uludağ, Z. (1998b) Cumhuriyet döneminde rekreasyon ve Gençlik Parkı örneği. Yıldız Sey (Der.). 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık (s.65-74). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Uludağ, Z. (1999). Ankara’da modern kent peyzajının sembolik değerleri: Ankara Garı ve çevresi, Ankara: Birinci göstergebilim kongresi, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi.
• Uludağ, Z. (2005). Geçen modern zamanların ardından kaybolan anlamlar. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülteni, (Sayı 31), Mayıs, s:30-32.
• Ulus Gazetesi (1937, Şubat 2), s. 1.
• Wilson, S. C. (2007). Remembering and forgetting ın the funeray architecture of Mustafa Kemal Atatürk: The construction and maintenance of national memory. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). ODTÜ, Ankara.
• Yalım, İ. (2002). Ulus devletin kamusal alanda meşruiyet aracı: Toplumsal belleğin ulus meydanı üzerinden kurgulanma çabası, G.A. Sargın (Der.), Başkent Üzerine Mekan-Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri (s.9-40). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, A. (2014), Cumhuriyet’ten Gündoğdu’ya: Yer’in belleği ve değişen protesto pratikleri, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülteni, (Sayı 33), s.54.