Urban Formation in the Ottoman Empire in the Process of Semi-Colonization and Peripheralization: Class Structure, Municipal Services and Urban Functions

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 24, 582 - 613, 31.08.2018

Aygül Kılınç

https://doi.org/10.31198/idealkent.433323

Öz

In
this study, a detailed analysis was made about the administrative structure,
territorial regime and production relations of the Ottoman Empire in the 19th
century in the process of semi-colonization and peripheralization. It is
desired to shed light on the urban texture of this period, which is becoming
clear as a result of this given situation. In this period, the Ottoman Empire
was under the political and economic domination of Western capitalist
countries. In this process, important reforms took place in military,
administrative and social fields. The state administration wanted to be
restructured in an institutional sense. New regulations were implemented in the
legal field. The empire economy began to change as a result of internal
developments and external influence. In this study, Ottoman urban formation in
the political and economic cyclical 
conditions of the period, especially in the context of the separating
elements of the capital accumulation situation, has been examined. It has been
tried to clarify how all these developments are influencing/transforming urban
construction. Local organization, class structure, municipal services and urban
components of the city are described in the light of the accessed data. In the
preparation of this work, it was benefited from the periodical publications and
electronic publications. The final result of the work is that the urban
development and municipal services with limited infrastructure investments are
concentrated in several port cities of the Ottoman Empire such as Istanbul and
Izmir. In Istanbul, the most developed city of the empire, it is observed that
a class differentiation not only in terms of ethnicity but also in the context
of income. It is understood that other Ottoman cities are predominantly rural.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire, Semi-Colonial and Peripheralization Process, Urban Formation, Class Structure, Urban Functions

Yarı-Sömürgeleşme ve Çevreleşme Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Kentsel Formasyon: Sınıfsal Yapı, Beledi Hizmetler ve Kent İşlevleri

Öz

Bu çalışmada,
yarı-sömürgeleşme ve çevreleşme sürecinde Osmanlı İmparatorluğu’nun 19.
yüzyıldaki yönetsel yapısı, toprak rejimi ve üretim ilişkileri hakkında
ayrıntılı bir çözümleme yapılmıştır. Bu verili durumun bir sonucu olarak
belirginlik kazanan söz konusu dönemin kent dokusuna ışık tutulmak istenmiştir.
Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu, Batılı kapitalist ülkelerin politik ve
ekonomik tahakkümü altında bulunmaktaydı. Bu süreçte askeri, idari ve sosyal
alanlarda önemli reformlar gerçekleştirildi. Devlet yönetimi, kurumsal anlamda
yeniden yapılandırılmak istendi. Hukuksal alanda yeni düzenlemeler hayata
geçirildi. İmparatorluk ekonomisi de içteki gelişmelere bağlı olarak ve dış
tahakkümün de etkisiyle değişip dönüşmeye başladı. Bu çalışmada, dönemin politik
ve ekonomik konjonktürel koşullarında özellikle sermaye birikim durumunun
ayırıcı unsurları bağlamında Osmanlı kent formasyonu incelenmiştir. Tüm bu
gelişmelerin kentsel yapıyı nasıl ve ne yönde etkilediği/dönüştürdüğü konusuna
açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Erişilen veriler ışığında kentsel alandaki
yerel örgütlenme, sınıfsal yapı, beledi hizmetler ve kent bileşenleri
betimlenmiştir. Çalışmanın hazırlanmasında söz konusu dönemi konu alan matbu
kaynaklardan ve elektronik ortamdaki süreli yayınlardan yararlanılmıştır.
Çalışmanın ulaştığı nihai sonuç ise sınırlı altyapı yatırımlarıyla kentsel
gelişmenin ve beledi hizmetlerin İmparatorluğun İstanbul, İzmir gibi birkaç
liman kentinde yoğunlaştığı yönündedir. İmparatorluğun en gelişmiş kenti olan
İstanbul’da sadece etnik açıdan değil gelir bağlamında da sınıfsal bir
farklılaşmanın belirginlik kazandığı görülmektedir. Diğer Osmanlı kentlerinin
ise ağırlıklı olarak kırsal nitelikli bir görünüm içinde olduğu
anlaşılmaktadır.

 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Yarı-Sömürgeleşme ve Çevreleşme Süreci, Kentsel Formasyon, Sınıfsal Yapı, Kent İşlevleri

Kaynakça

• Aktüre, S. (1987). 19. Yüzyıl sonunda Anadolu kenti mekânsal yapı çözümlemesi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• Aktüre, S. (1975). 17. yüzyıl başından 19. yüzyıl ortasına kadarki dönemde Anadolu Osmanlı şehrinde şehirsel yapının değişme süreci. M.E.T.U. Journal of the Faculty of Architecture Volume 1, Number I, Spring / 1975, içinde (pp. 101-128). (12.09.2018) tarihinde http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/1975/cilt01/sayi_1/101-128.pdf adresinden erişildi.
• Alada, A. B. (2012). Kentsel yönetime katılmada ‘mahalle’. (12.02.2018) tarihinde http://www.yayed.org/uploads/yuklemeler/inceleme-27.pdf adresinden erişildi.
• Baskıcı, M. (2011). Osmanlı tarımında makineleşme: 1870-1914. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58-1, içinde (ss.29-53). (12.02.2018) tarihinde http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/pdf/58/1/3_murat_baskici.pdf adresinden erişildi.
• Bayartan, O. (2005). Osmanlı şehrinde bir idari birim: Mahalle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, Sayı:13, içinde (ss. 93-107), 2005/İstanbul. (12.02.2018) tarihinde http://dergipark.gov.tr/download/article-file/231203 adresinden erişildi.
• Cem, İ. (2009). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demir, Ö. ve Acar, M. (1997). Sosyal bilimler sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (2018). Asya üretim tarzı. (12.09.2018) tarihinde http://www.sosyalbilimler.org/wp-content/uploads/2016/11/Sencer-Divit%C3%A7io%C4%9Flu-Asya-%C3%9Cretim-Tarz%C4%B1.pdf adresinden erişildi.
• Divitçioğlu, S. (2010). Asya üretim tarzı ve Osmanlı toplumu marksist üretim tarzı kavramı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dobb, M. (1981). Kapitalizm sosyalizm azgelişmiş ülkeler ve iktisadi kalkınma. (Mehmet Selik, Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakül-tesi Yayınları içinde 18.09.2018 tarihinde http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/064.pdf adresinden erişildi.
• Doğru, H. (1995). 17.yüzyıla kadar Osmanlı kentlerinin sosyal ve ekonomik görüntüsü. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 872.
• DPT- Devlet Planlama Teşkilatı (1977). Yerleşme bölgesel gelişme kentleşme konut. IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu (1978–1982). TC. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Yayın No: DPT: 1536 – ÖİK: 230.
• Dumont, P. ve Georgeon, F. (1999). Sunuş. Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri, içinde (ss. 7-12). (Ali Berktay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Eryılmaz, B. (2008). Kamu yönetimi. Ankara: Okutman Yayıncılık.
• Karpat, K. H. (1972). The transformation of the Ottoman state 1789-1908. Inter-national Journal of Middle East Studies, Vol. 3, No. 3. (Jul., 1972), içinde (ss. 243-281). (12.02.2018) tarihinde http://psi424.cankaya.edu.tr/uploads/files/Karpat,%20Transformation%20of%20the%20Ott%20State,%201789-1908%20(1972).pdf adresinden erişildi.
• Kazgan, G. (2006). Tanzimat’tan 21.yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Keyder, Ç. (1983a). Toplumsal tarih çalışmaları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Kongar, E. (1979). İmparatorluktan günümüze Türkiye’nin toplumsal yapısı. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Mardin, Ş. (1994). Yerleşme dinamiğinin temelleri ve Atatürk. Türkiye’de toplum ve siyaset (Makaleler/1), içinde (ss.204-241). Mümtaz’er Türkönü ve Tuncay Önder (Der.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moulin, A. M. (1999). Kentte koruyucu hekimlik: Pasteur çağında Osmanlı tıbbı 1887-1908. Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri, içinde (ss.169-193). (Ali Berktay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ortaylı, İlber (2006). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Ökçün, A. G. (1997). İktisat tarihi yazıları. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayını No: 58.
• Öner, E. (2008). İstanbul Şehremaneti (Belediyesi)’nin kuruluşu ve 1917 Yılı Bütçesi. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No: 2008/386.
• Pamuk, Ş. (2005a). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820- 1913). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2005b). Osmanlı-Türkiye iktisadi tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şengül, H. T. (2008). Planlama meslek alanı ve dönüşümü: Bir çerçeve önerisi. 8 kasım dünya şehircilik günü 31. kolokyumu ‘Planlama meslek alanı: Geçmişten geleceğe’ Bildiriler kitabı, içinde (ss.105-127). 7-9 Kasım 2007. TODAİE /Ankara.
• Tankut, G. (2002). Kentler. Bilim ve Teknik Dergisinin Ücretsiz Eki, Aralık 2002. (12.02.2018) tarihinde http://www.bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/kentler.pdf adresinden erişildi.
• Tapan, M. (2004). Türkiye’de uygarlık, bayındırlık, kentleşme ve Atatürk. Çağdaş düşüncenin ışığında Atatürk, içinde (ss.381-413). İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları-1.
• TDK- Türk Dil Kurumu (2018). Sözlükler. (19.01.2018) tarihinde http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts adresinden erişildi.
• Tekeli, İ. (2001). Modernite aşılırken kent planlaması, Ankara: İmge Kitabevi.
• Tekeli, İ. (2009). Modernizm modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2011). Anadolu yerleşme sistemi ve yerleşme tarihleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları-18.
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları-16.
• Turan, Ş. (1991). Türk devrim tarihi: İmparatorluğun çöküşünden ulusal direnişe. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Türkdoğan, O. (2004). Sosyal hareketlerin sosyolojisi. İstanbul: Kültür-Sanat Yayıncılık.
• Yavuz, F. (2005). Tarım politikası. Türkiye’de Tarım, içinde (ss. 43-67). Fahri Yavuz (Edi.). (12.02.2018) tarihinde https://www.tarim.gov.tr/SGB/Belgeler/yayinlar/turkiyede_tarim.pdf adre-sinden erişildi.
• Yayman, H. (2008). Türkiye’nin idari reform tarihi. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Yenal, O. (2003). Cumhuriyet’in iktisat tarihi. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Yerasimos, S. (1999). Tanzimat’ın kent reformları üzerine. Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri, içinde (ss.1-18). (Ali Berktay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yerasimos, S. (2001). Azgelişmişlik sürecinde Türkiye: Tanzimat’tan 1. Dünya Savaşına. (Babür Kuzucuoğlu, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Yerasimos, S. (2005). Azgelişmişlik sürecinde Türkiye: 1. Dünya Savaşından 1971’e. (Babür Kuzucuoğlu, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Zubristski V., Mitropolski D. ve Kerov V. (1979). İlkel köleci ve feodal toplum: Kapitalist-öncesi biçimler. (Sevim Belli, Çev.). 18.09.2018 tarihinde https://tr.scribd.com/document/37680167/%C4%B0lkel-Koleci-ve-Feodal-Toplum-Zubritski-Mitropolski-Kerov adresinden erişildi.