Endüstri Mirasının Korunması ve Dönüşümü: Malatya Şeker Fabrikası Yerleşkesi Örneği

Yıl 2020, Sayı: Kentleşme ve Ekonomi Özel Sayısı, 972 - 996, 01.12.2020

Fahriye Yavaşoğlu , Can Giray Özgül

https://doi.org/10.31198/idealkent.680959

Cited By: 3

Öz

Ekonomik yeniden yapılanma, sermayenin mantığı ve ihtiyaçları doğrultusunda kentsel mekânı dönüştürmekte ve kentsel politikanın belirlenmesinde merkezi bir konumda bulunmaktadır. Dolayısıyla mekân politikaları çerçevesinde 1980 sonrası gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamaları, kentsel mekânı sermaye için yatırım alanına dönüştürmektedir. Sermaye birikimine yönelik dönüşüm uygulamalarıyla kentsel mekânların biçiminin, işlevinin ve algısının yeniden üretildiğini ve yaşam biçiminin dönüştürüldüğünü söylemek mümkündür. Bu bağlamda endüstri mirası ve kültürel miras olarak değerlendirilebilecek endüstri alanları da tarihsel, toplumsal ve kültürel değeri gözetilmeksizin çeşitli gerekçelerle kentsel değişim değeri (toprak rantı, spekülasyon) ön planda tutularak dönüştürülmektedir. Bir başka ifadeyle, üretimin yerini alan inşaat ve finans sektörleri, işlevini yitirdikleri veya kent içinde atıl alanlar oldukları iddiasıyla kamu mülkiyetinde olan endüstri alanlarına yönelmektedir. Özelleştirme ve sanayisizleşme gibi neoliberal uygulamalar, ekonomik ve yapısal dönüşümlerle bağıntılı olarak, Türkiye’de şeker rejimini de yeniden düzenlemiştir. Şeker rejiminin yeniden düzenlenmesine yönelik mevzuat değişiklikleri (1996) kapsamında, şeker fabrikaları yerleşkeleri ve taşınmazları özelleştirme programına alınmış (2000) ve neticesinde Cumhuriyetin ilk sanayi yatırımları olan Şeker Fabrikası Yerleşkelerinde mülkiyet dönüşümleri ve fiziksel yapı dönüşümleri başlamıştır. Çalışma, Türkiye’de devlet eliyle kurulan endüstri yerleşkelerinden biri olan Malatya Şeker Fabrikası Yerleşkesi’nin kuruluşundan günümüze geçirdiği dönüşümü ele almakta ve endüstri mirası olarak korumak yerine müdahaleler sonucu farklı ekonomik sektörlerin kullanımına açılmasını tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kentsel dönüşüm, kültür mirası, Malatya şeker fabrikası, endüstri mirası, özelleştirme

Conservation and Transformation of Industrial Heritage: The Case of Malatya Sugar Factory Campus

Öz

Economic restructuring transforms urban space in line with the logic and needs of capital. Also it plays a central role in determining urban policy. Therefore, urban transformation practices transform urban space into an investment area for capital after 1980’s. It is possible to say that the form, function and perception of urban spaces are reproduced and life style is transformed with the transformation practices towards capital accumulation. In this context, industrial areas which can be considered as industrial heritage and cultural heritage are also transformed by keeping exchange value in the foreground for various reasons regardless of historical, social and cultural value. In other words, the construction and finance sectors, which replace production, have turned to publicly owned industrial areas, claiming that they have lost their function or are idle areas. Neoliberal implementations such as privatization and de-industrialization in connection with economical and structural transformation, have revi-sed the Sugar regime in Turkey. Within the scope of the legislative amendments (1996) re-garding the reorganization of the sugar regime, sugar factories settlements and their real estate property were included in the scope of privatization (2000); and ownership and physi-cal structure of the Sugar Factory Settlements were transformed. This study examines the historical transformation process of the Malatya Sugar Factory Settlement as one of the in-dustrial settlements established by the state in Anatolia. It also discusses the opening of the campus to different economic sectors as a result of interventions rather than protection as an industrial heritage.

Anahtar Kelimeler

urban transformation, industrial heritage, cultural heritage, Malatya sugar factory

Kaynakça

• Altaş, F. (2020). ‘Koruma Kararı’ siyasi baskı ile mi kaldırıldı? Malatya Haber. http://malatyahaber.com/haber/koruma-karari-siyasi-baski-ile-mi-kaldirildi/ adresinden erişildi.
• Asiliskender, B. (2009). Cumhuriyet sonrası kalkınma hareketi olarak sanayileşme ve mekânsal değişim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 153-169.
• Ayik, U. ve Avcı, S. (2018). Ekonomik ve mekânsal boyutlarıyla sanayisizleşme. International Geography Symposium on the 30th Anniversary of TUCAUM. 3-6 October 2018, Ankara. 1276-88.
• Belge, B. (2004). Çok katmanlı tarihi kent merkezlerinin yönetimi: kentsel arkeoloji ve planlama. Planlama, 30(4), 48-56.
• Cengizkan, A. (2000). Türkiye'de fabrika ve işçi konutları: istanbul silahtarağa elektrik santrali. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(1-2), 29-55.
• Cengizkan, A. (2009). Fabika'da barınmak: erken cumhuriyet dönemi'nde Türkiye'de işçi konutları: yaşam, mekan ve kent. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Ciravoğlu. A. (2010). Ruhr bölgesini yeniden kurmak için kültürel bir tohum: Zollverein sanayi kompleksinin dönüşümü. Mimar-İst, 10(35), 19-21.
• Dicken, P. (1992). Global shift: the ınternationalization of economic activity. London: Chapman Publishing.
• Erbaş, R.G. (2019). Şeker fabrikası artık kültür mirası. Malatya Sonsöz, 2 Şubat 2019 tarihinde, http://www.malatyasonsoz.com.tr adresinden erişildi.
• Hazar, G. (2019). Şeker’in lojmanları için koruma kararı. Malatya Haber, 12 Mart 2020 tarihinde, http://malatyahaber.com/haber/sekerin-lojmanlari-icin-koruma-karari/ adresinden erişildi.
• Falconer, K. (2005). Industrial archaeology goes universal, Industrial Archaeology Review, 27(1), 23-26.
• Falser, M. (2001). Global strategy studies, industrial heritage analysis, world heritage list and tentative list. 25 ekim 2017 tarihinde, http://whc.unesco.org/archive/ind-study01.pdf adresinden erişildi.
• Föhl, A. (1995). Bauten der industrie und technik, Schriftenreihe Des Deutschen Nationalkomitees Für Denkmalschutz, 47.
• Gültekin, N. (2016). Kültür ve endüstri mirası olarak Ankara Şeker fabrikası. İdealkent, 20, 906-935.
• Halbwachs, M. (1980/1950). The collective memory. New York: Harper and Row.
• ICOMOS. (2011). Joint ICOMOS – TICCIH principles for the conservation of industrial heritage sites, structures, areas and landscapes:The Dublin Principles. 13 Kasım 2017 tarihinde, https://ticcih.org/about/about-ticcih/dublin-principles/ adresinden erişildi.
• Kalaycıoğlu, E. (2012, 15 Ocak). Şeker fabrikası ve anılarım. Malatya Flaş Haber. 05 Ekim 2017 tarihinde, www.flashabermalatya.com adresinden erişildi.
• Karaduman, B. (2015, 7 Şubat). Büyükşehir’deki “360 derece malatya”dan eser kalmamış!. Yeni Malatya. 11 Kasım 2017 tarihinde, www.yenimalatya.com.tr adresinden erişildi.
• Karayaman, M. (2012). Atatürk döneminde şeker sanayi ve izlenen politikalar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 28(82), 53- 96.
• Köksal, G. (2012). Endüstri mirasını koruma ve yeniden kullanım yaklaşımı. Güney Mimarlık, 8, 18-24.
• Köksal, T. G. ve Ahunbay, Z. (2006). İstanbul'daki endüstri mirası için koruma ve yeniden kullanım önerileri. İtüdergisi/a, 5(2), 125-136.
• Loures, L. (2012), (Re)-Developing post-ındustrial landscapes: applying ınverted translational research coupled with the case study research method. 11 Ekim 2017 tarihinde, https://www.researchgate.net/publication/242159292_redevelopıng_postındustrıal_landscapes_applyıng_ınverted_translatıonal_research_coupled_wıth_the_case_study_resear ch_method adresinden erişildi.
• Malatya Valiliği. (t.y) Atatürk ve Malatya. 21 Ekim 2017 tarihinde, http://www.malatya.gov.tr/ataturk-ve-malatya adresinden erişildi.
• Saner, M. (2012). Endüstri mirası: kavramlar, kurumlar ve Türkiye’deki yaklaşımlar. Planlama. 1-2. 53-66.
• Sikiaridi, E. ve Vogelaar, F. (2009). Yumuşak kentleşme veya planlamada kültürel dönemeç: Ruhr 2010 Avrupa kültür başkenti. Mimarlık. 349. 54-56.
• T.C. Remi Gazete, 14 Şubat 1993. Sayı 17959.
• T.C. Remi Gazete, 25 Mayıs 1946. Sayı 6316.
• Tekeli, İ. (1995). Bir modernite projesi olarak Türkiye’de kent planlaması. Ege Mimarlık, 2(16), 51-55.
• TICCIH. (2003). The Nizhny Tagil Charter for the industrial heritage. 11 Ekim 2017 tarihinde, https://www.icomos.org/18thapril/2006/nizhny-tagil-charter-e.pdf adresinden erişildi.
• TICCIH. (2011). The Dublin Principles. 17 Mart 2020 tarihinde, https://ticcih.org/about/about-ticcih/dublin-principles/ adresinden erişildi.
• Tronti, M. (1962). Factory and society. Quaderni Rossi.1962, 2. 13 Mart 2020 tarihinde https://operaismoinenglish.files.wordpress.com/2013/06/factory-and-society.pdf adresinden erişildi.
• Türkşeker. (2019). 2018 Yılı Sektör Raporu. 10 Ekim 2019 tarihinde, https://www.turkseker.gov.tr/data/dokumanlar/2018_Sektor_Raporu.pdf adresinden erişildi.
• Türkşeker. (2017). Özelleştirme yüksek kurulu kararları. 15 Ekim 2017 tarihinde, http://www.turkseker.gov.tr/OYKkararlari.aspx adresinden erişildi.
• UNESCO. (1972). Dünya kültürel mirasın korunması sözleşmesi. 11 Ekim 2017 tarihinde, http://whc.unesco.org/en/conventiontext/ adresinden erişildi.
• UNESCO. (2017). Dünya kültürel miras listesi kriterleri. 11 Ekim 2017 tarihinde, http://whc.unesco.org/en/criteria/ adresinden erişildi