Tracing the Modern: Isparta People’s House Building as an Example of Lost Early Republican Architecture

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 35, 97 - 137, 20.04.2022

Ülkü Çelebi Gürkan

https://doi.org/10.31198/idealkent.881844

Öz

Within the scope of the modernization practice transferred through the nation-state in the Early Republican Period; People’s Houses are educational and cultural institutions used in the reorganization of the spatial and socio-cultural life in cities and the modernization of social life. Isparta People’s House served the city of Isparta for this purpose. The People’s House Building, which offers a modern space experience with its urban, spatial, and structural features and a "modern" building with its educational-cultural program; played an important role in achieving the spatial and socio-cultural transformation aimed at the early Republican period. The People’s House Building was destroyed in the early 1990s and erased from the memory of the city. The aim of this study; The Isparta People’s House, which was one of the rational images of the modernization of the Early Republic in Isparta; was examined in terms of its urban location, institutional and spatial characteristics, changes, and transformations in the period until it was demolished. This work has been prepared to raise awareness of the spatial features of the Isparta People’s House, which is a long-lost member of the architectural heritage of the Early Republican Period so that it can enter the literature.

Anahtar Kelimeler

Early Republican period, modernization, Isparta, Isparta People’s House building

Modernin İzini Sürmek: Yok Olan Bir Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Örneği Olarak Isparta Halkevi Binası

Öz

Erken Cumhuriyet döneminde ulus-devlet aracılığı ile aktarılan modernleşme pratiği kapsamında Halkevleri; kentlerdeki mekânsal ve sosyo-kültürel yaşamın yeniden düzenlenmesinde ve toplumsal yaşamın çağdaşlaştırılmasında kullanılan eğitim ve kültür kurumlarıdır. 24 Şubat 1933 tarihinde açılan Isparta Halkevi bu amaç doğrultusunda Isparta kentine hizmet etmiştir. 1941 yılında tamamlanan Halkevi binası Erken Cumhuriyet dönemi modernleşme projesinin Isparta kentindeki mekânsal bileşenlerinden biridir. Kentsel, mekânsal ve yapısal özellikleri ile modern mekân deneyimi sunan; bunun yanında içerdiği eğitim-kültür programı ile “modern” bir yapı olan Halkevi binası; Erken Cumhuriyet döneminde amaçlanan mekânsal ve sosyo-kültürel dönüşümü sağlama yönünde önemli rol üstlenmiştir. Yapı, Halkevlerinin 1951 yılında kapatılmasından sonra giderek işlevsiz kalan yapı 1990’lı yılların başında yıkılmıştır. Halkevi binası; Erken Cumhuriyet Döneminde inşa edilen ve günümüzde varlığını sürdüren “meydan-devlet yapıları-bulvar” sisteminin bir parçası olarak değerlendirilmek yerine yalnızca yapı ölçeğinde ele alınarak yıkılmış ve kent hafızasından silinmiştir. Bu çalışma kapsamında; Erken Cumhuriyet modernleşmesinin Isparta kentindeki rasyonel imgelerinden biri olan Isparta Halkevi binası kentsel konumu, kurumsal ve mekânsal özellikleri ve yıkılana kadar geçen süreçte yaşadığı değişim ve dönüşümler bakımından incelenmiştir. Bu çalışma; Erken Cumhuriyet Dönemi mimari mirasının çoktan yok olmuş bir üyesi olan Isparta Halkevi binasının mekânsal özellikleri ile literatüre girebilmesi için farkındalık yaratılması amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi, moderleşme, Isparta, Isparta Halkevi Binası

Kaynakça

• Aksu, F. (1935a). Evimizin bir yılı. Ün Dergisi, 1(10-11-12), 151-154.
• Aksu, F. (1935b). Halkevi müzesi. Ün Dergisi, 2(21), 297-298.
• Anonim. (1935). Isparta’dan görünümler. Ün Dergisi, 1(9), 148-149
• Anonim. (1936). Ün üç yaşına girerken. Ün Dergisi, 2(22-23-24), 313-315.
• Anonim. (1938). Isparta’da 15 Cumhuriyet yılı. Isparta: Isparta Valiliği Yayını.
• Anonim. (1939). Cumhuriyet Bayramının 16. yılı. Ün Dergisi, 7(67-68), 939-947.
• Anonim. (1940). Haberler. Ün Dergisi, 7(78-79), 1086.
• Anonim. (1941). Haberler. Ün Dergisi 7(82-83), 1150.
• Anonim. (1947a). Halkevi çalışmaları. Ün Dergisi, 14(160-162), 2180-2181.
• Anonim. (1947b). Isparta ilinde Halkevi çalışmaları. Ün Dergisi, 13(154-156), 2082-2085.
• Anonim. (2001). Isparta 1880-1980. Isparta Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları, Isparta: Seçil Ofset.
• Arıkan, Z. (1999). Halkevlerinin kuruluşu ve tarihsel işlevleri. Atatürk Yolu Dergisi, 6(23), 261-281.
• Arıtan, Ö. (2008). Modernleşme ve Cumhuriyetin kamusal mekân modelleri. Mimarlık Dergisi, Sayı:347, 49-56.
• Arıtan, Ö. (2019) “Cumhuriyet modernleşmesi” ve “kırsal iletişim/ kalkınma” eksenleri bağlamında mekânsal bir model olarak Eskişehir Çifteler Harası. Tasarım Kuram Dergisi, 15(28), 179-198.
• Aydar, K. (1945). Isparta ilinin bayındırlık eserleri ve yeni hükümet konağı. Ün Dergisi, 11 (131-132), 1828-1832.
• Aytaç, F. (1948). Isparta Halkevinin 1948 Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları çalışmalarına kısa bir bakış. Ün Dergisi, 14(166-168), 2245-2246.
• Aytaç, F. (1949). Isparta Halkevi çalışmaları. Ün Dergisi, 14(171-172), 2310.
• Baydar, N. (1936). Örnek bir halkevi. Ün Dergisi, 3(25), 352-353.
• Bozdağ, O. (2013) Türk Ocakları ideolojisi ve mimarisi (1912-1931). (Yüksek Lisans Tezi). Yükseköğretim Tez Merkezi veri tabanından erişilmiştir. (342839)
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve ulusun inşası-Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Büktel, Y. (2006). Isparta-nostaljik belediye otobüsleri forum gönderisi. 30 Ağustos 2019 tarihinde http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=40472 adresinden erişilmiştir.
• CHF Halkevleri Talimatnamesi. (1932). Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Çakmak, F. (2015). Halkevlerinin kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi mallarına el konulması. Journal of History Studies, 7(3), 1-21.
• Çakmakçı, G. (2011). (Kişisel İletişim, 23 Mart 2011).
• Çankaya Müzayede. (2020). Isparta Halkevi binası fotoğrafı. 14 Ağustos 2020 tarihinde https://cankayamuzayede.com/ adresinden erişilmiştir.
• Çeçen, A. (1990). Atatürk’ün kültür kurumu halkevleri. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Demir, G.T. (2018). Halkevlerinin eğitim tarihimizdeki yeri ve Çankırı Halkevi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Durukan, A. (2006). Cumhuriyetin çağdaşlaşma düşüncesinin yaşama ve mekâna yansımaları: Halkevi binaları örneği. (Doktora Tezi). Yükseköğretim Tez Merkezi veri tabanından erişilmiştir. (222019)
• Edipoğlu, B.S. (1941). Isparta. Ün Dergisi, 7(84-85-86), 1151-1153.
• Ergut, E. A. (2009) Cumhuriyet dönemi mimarlığı: tanımlar, sınırlar, olanaklar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 121-130.
• Ertem, E. (1938a). Isparta kır gezintileri. Ün Dergisi, 5(50-51). 729-732.
• Ertem, E. (1938b). Isparta kır gezintileri. Ün Dergisi, 5(52-53). 742-743.
• Ertem, E. (1943). Isparta Halkevinin bir yıllık çalışmasına toplu bakış. Ün Dergisi, 9(109-110-111), 1531-1535.
• Ezen, S. (1947). Ayazma hatıraları. Ün Dergisi, 13(154-156), 2108.
• Güllü, Ö. (1939). Cumhuriyet Bayramının 16. yılı-halkevinin açılış töreninde. Ün Dergisi, 7(67-68), 940-941. Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi. (1940). Ankara: Zerbamat Basımevi.
• Isparta İmar Planı Raporu. (1943). Prof Ölsner ile Doçent Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun hazırladığı Isparta şehri imar planı raporu, Ün Dergisi, 10(116-117), 1615-1622.
• Janus Mezat. (2019). Isparta Halkevi binası fotoğrafı. 13 Mart 2019 tarihinde www.janusmezat.com adresinden erişilmiştir.
• Janus Mezat. (2020). Isparta Halkevi binası fotoğrafı-Isparta Foto Ar. 2 Mart 2020 tarihinde www.janusmezat.com adresinden erişilmiştir.
• Karaer, İ. (1992). Türk Ocakları (1912-1931). Ankara: Türk Yurdu Neşriyat.
• Katırcıoğlu, N. (1958). Bütün Isparta. Ankara: Bereket Matbaası
• Kili, S. (1983). Atatürk devrimi bir çağdaşlaşma modeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Köseoğlu, N. (1943). “ÜN” on yaşına girerken. Ün Dergisi, 9(109-110-111), 1498-1500.
• Oran, A, S. (1940). Kaza merkezlerinde yapılacak halkevi tip projeleri hakkında rapor. Ülkü Dergisi, 15(89), 457-465.
• Özdemir, Y.; Aktaş, E. (2011). Halkevleri (1932’den 1951’e). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü̈ Dergisi, [TAED] 45, 235-262.
• Sayar, S. (1939). Isparta Halkevi projesi. Ülkü Dergisi, 13(78), 556-558.
• Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şenol, S. (2006). A’dan Z’ye Isparta’nın el kitabı. Isparta: Göltaş Kültür Dizisi.
• Tarih Tarih Dergisi. (2018). Isparta Halkevi binası fotoğrafı. 20 Ocak 2018 tarihinde www.tarihtarih.com adresinden erişildi.
• Tanyeli, U. (1998). Mekanlar, projeler ve anlamları. U. Tanyeli (Der.) Üç kuşak Cumhuriyet içinde (ss. 100-107). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Tekeli, İ. (1995). Bir modernite projesi olarak Türkiye’de kent planlaması. Ege Mimarlık Dergisi, 5(16), 51-55.
• Tekeli, İ. (2006). Kent tarihi yazımı konusunda yeni bir paradigma önerisi. T. Şenyapılı (Der.) Cumhuriyetin Ankara’sı içinde (ss. 152-171) Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Turan, K. (1943). Milli Şef’in Isparta’yı şereflendirmeleri ve Ün’e yüce iltifatları. Ün Dergisi, 9(109-110-111), 1493-1494.
• Ünal, K. (1935). Isparta Halkevi ikinci yılını bitirirken. Ün Dergisi, 1(10-11-12), 149-151.
• Yavru, H. (1938). Halkevi önünde söylenen nutuk. Ün Dergisi, 5(56-57), 783-788.
• Yeşilkaya, N.G. (1999). Halkevleri: ideoloji ve mimarlık. İstanbul: İletişim Yayınları.