The Centralist And Developmentalist Continuity of Turkish Environmental Management

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 37, 1589 - 1613, 14.11.2022

Hikmet Kuran

https://doi.org/10.31198/idealkent.1119794

Öz

The United Nations Conference on the Human Environment held in Stockholm in 1972 both triggered the organization of environmental management in many countries and brought about the formation of an understanding of environmental protection on a national and international scale. Similarly, the Conference has been a starting point in terms of institutionalizing environmental management, creating legislation, and developing environmental policy practice in Turkey. When the institutional structure is examined, a process comes to the fore in which the central government is the main actor in terms of institutional, legal, and representation. Parallel to this, when the environmental protection perspective of the environmental management organization in question is considered, an understanding that prioritizes economic development draws attention. The main argument of this paper is that environmental management has a institutionally centralized, practically developmentalist nature that displays a continuity. In order to illuminate the centralist and developmentalist continuity, this process which started in 1973, is handled over a period of 50 years and changes in the institutional structure of environmental management are discussed. Afterwards, the legal sources that support environmental policies and the institutional structures are discussed, and their positioning on the axis of protection-development is debated.

Anahtar Kelimeler

Environmental management, centralism, developmentalism, Turkey

Türkiye’de Çevre Yönetiminin Merkeziyetçi ve Kalkınmacı Sürekliliği

Öz

1972 yılında Stockholm’de düzenlenen Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı, birçok ülkede bir yandan çevre yönetimi örgütlenmesini tetiklerken diğer yandan da ulusal ve uluslararası ölçekte çevre koruma anlayışının oluşmasını beraberinde getirmiştir. Benzer şekilde, Türkiye’de de çevre yönetimine yönelik kurumsallaşma, mevzuat oluşturma ve çevre politikası pratiği geliştirme açısından söz konusu konferans bir başlangıç noktası olmuştur. 1973 yılında oluşturulan Çevre Sorunları Koordinasyon Kurulu ile başlayan ve yaklaşık 50 yılda birçok değişikliğe uğrayan kurumsal yapı incelendiğinde, kurumsal, tüzel ve temsil özelliği açısından merkezi yönetimin ana özne olduğu bir süreç ön plana çıkmaktadır. Buna paralel olarak, söz konusu çevre yönetimi örgütlenmesinin taşıdığı çevre koruma yaklaşımına bakıldığında ise iktisadi kalkınmayı önceleyen bir anlayış göze çarpmaktadır. Buradan hareketle bu çalışmanın temel savı, Türkiye’de çevre yönetiminin kurumsal açıdan merkeziyetçi; çevre koruma pratiği (tüzel dayanaklar ve uygulanan siyasalar ekseninde) açısından ise kalkınmacı bir nitelikte olduğu ve bunların günümüze kadar bir süreklilik arz ettiği üzerinedir. Merkeziyetçi ve kalkınmacı sürekliliğin aydınlatılması amacıyla çalışmada ilk olarak, 1973 yılında başlayan kurumsallaşma süreci, 50 yıllık süreç bağlamında ele alınmakta ve çevre yönetiminin kurumsal yapısına yönelik değişiklikler söz konusu edilmektedir. Devamında ise, çevre politikalarına ve bunları oluşturup uygulayan kurumsal yapılara temel oluşturan tüzel kaynaklar ele alınmakta ve bunların koruma-kalkınma eksenindeki konumlanmaları tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevre Yönetimi, Merkeziyetçilik, Kalkınmacılık, Türkiye

Kaynakça

• Ak Kuran, S. (2021). Türkiye’de gıda sanayinde uygulanan ÇED çalışmalarının çevresel açıdan değerlendirilmesi ve eleştirisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 907-930.
• Algan, N. (2011, Temmuz 18). Temel hedef sürdürülebilir büyüme, çevre ise bir altyapı sorunu olarak görülüyor. Yeşil Gazete. 15 Ocak 2022 tarihinde, https://yesilgazete.org/nesrin-algan-temel-hedef-surdurulebilir-buyume-cevre-ise-bir-altyapi-sorunu-olarak-goruluyor/adresinden erişildi.
• Algedik, Ö. (2022, Nisan 1). Sekiz kez kazanan zeytinliklerin ilham verici mücadelesi. 17 Nisan 2022 tarihinde, https://350ankara.org/8kez-kazanan-zeytinlik/ adresinden erişildi.
• Bozkurt, Y. (2012). Çevre sorunları ve politikaları: Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde Türkiye’de çevre politikalarının dönüşümü (2. Baskı). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Budak, S. (2010). Türkiye’de çevre değerlerinin korunmasında bir kamu örgütlenmesi: Çevre ve Orman Bakanlığı. A. H. Aydın, İ. E. Taş, M. Kılıç ve Z. Gül (Der.), Küreselleşme karşısında kamu yönetimi ve hizmeti içinde. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2022). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın tarihçesi. 22 Mart 2022 tarihinde https://csb.gov.tr/tarihcemiz-i-7012 adresinden erişildi.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2019). Çevresel etki değerlendirmesi izin ve denetim genel müdürlüğü teknik faaliyet raporu. Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1973). Üçüncü beş yıllık kalkınma planı (1973-1977). 12 Mart 2022 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2021/12/Ucuncu_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1973-1977.pdf adresinden erişildi.
• Erim, R. (2016). Türkiye’de yasama, yürütme ve yargının çevre yaklaşımları. R. Keleş (Der.), İnsan, çevre, toplum içinde (s. 343-360). Ankara: İmge Kitabevi.
• Ertan, B. (1991). Çevre Bakanlığı üzerine. Çevre ve Mühendis, 1(4), 7-9.
• Hamza Çelikyay, H. (2021). Türkiye’de çevre politikaları: kalkınma planları üzerinden bir inceleme. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 6(15), 185-205.
• Keleş, R., Hamamcı, C. ve Çoban, A. (2009). Çevre politikası (6. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, R., Hamamcı, C. ve Çoban, A. (2012). Çevre politikası (7. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Orman Genel Müdürlüğü. (2020). Ormancılık istatistikleri: 2020. 22 Nisan 2022 tarihinde https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler adresinden erişildi.
• Resmi Gazete. (1978, Ağustos 12). Sayı 16375.
• Resmi Gazete. (1983, Ağustos 11). Sayı 18132.
• Resmi Gazete. (1985, Haziran 15). Sayı 18785.
• Resmi Gazete. (1989, Kasım 9). Sayı 20337.
• Resmi Gazete. (2003, Mayıs 8). Sayı 25102.
• Resmi Gazete. (2011, Temmuz 4). Sayı 27984.
• Resmi Gazete. (2021, Ekim 29). Sayı 31643.
• Somersan, S. (1993). Türkiye’de çevre ve siyaset. Ankara: Metis Yayınları.
• Talu, N. (2003). Kamu yönetiminde kurumsal reform ihtiyacı. Çevre ve Mühendis, 23-24, 50-58.
• TEMA. (2020, Temmuz 27). Kaz dağları yöresinde madencilik. 19 Şubat 2022 tarihinde https://www.tema.org.tr/basin-odasi/basin-bultenleri/kaz-daglari-yoresinde-madencilik-raporu adresinden erişildi.
• TEMA. (2022, Nisan 22). Türkiye maden ruhsatlarının tehdidi altında: 24 ilde 20 bine yakın maden ruhsatı. 26 Nisan 2022 tarihinde https://www.tema.org.tr/basin-odasi/basin-bultenleri/turkiye-maden-ruhsatlarinin-tehdidi-altinda adresinden erişildi.
• TMMOB. (2011). AKP’nin KHK’leri ve TMMOB. Ankara: Mattek Matbaacılık.
• Yeşil Gazete. (2022, Nisan 25). Danıştay, zeytinlikleri madenciliğe açan yönetmeliği durdurdu: kanuna ve kamu yararına aykırı. 1 Mayıs 2022 tarihinde https://yesilgazete.org/danistay-zeytinlikleri-madencilige-acan-yonetmeligi-durdurdu-kanuna-ve-kamu-yararina-aykiri/ adresinden erişildi.