Sosyal Konuttan Güvenlikli Siteye: Şanlıurfa’dan Bir Kentsel Dönüşüm Hikâyesi

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 38, 2294 - 2329, 31.12.2022

Zemzem Taşgüzen

https://doi.org/10.31198/idealkent.1138365

Öz

Şanlıurfa’nın Selahaddin Eyyübi mahallesinde 1960’lı yıllarda inşa edilen, kentin ilk sosyal konutlarından olan Belediye lojmanları, kentsel dönüşüm kapsamında 2000’li yılların başında yıkılmış; yerine yaklaşık 10 yıllık bir zaman içinde, Polatkan Sitesi inşa edilmiştir. İçinde bulunduğu kentsel dokuyla uyumsuz bir tipoloji oluşturan 12 bloklu 12 katlı Polatkan Sitesi, yan yana duran ama duvarlarla ayrılan, tipoloji olarak birbirine benzer ama “yaşam kalitesi” olarak eşitliksiz iki konut grubundan oluşur. Eski lojman sakinlerinin payına ise, sitenin vadettiği sosyal olanaklardan mahrum bırakılan düşük standartlı konut grubunda yaşamak düşer. Bu metnin amacı, lojmanı ve kapalı siteyi, gündelik yaşam pratikleri, mekânsal nitelik ve içinde bulunduğu toplumsallık bağlamında tartışmaktır. Lojman yaşamının geçmiş deneyimini hatırlamak ve günümüz Polatkan sitesi kullanıcılarının gündelik hayatını anlamak adına, görüşmecilerin evlerinde bireysel derinlikli görüşmeler gerçekleştirilmiş; mekânsal ve sosyal değişim, fotoğraflar ve öznelerin gündelik hayat anlatıları üzerinden tartışılmıştır. Kendisi de hâlihazırda ayakta duran bu lojmanlardan birinde çocukluğunun belli bir dönemini geçirmiş olan yazarın gözlem ve deneyimi de çalışmada yer bulmuştur. Bu çalışmanın bir diğer amacı, konut/kentsel dönüşüm politikaları alanındaki tartışmalara merkez dışı bir kent örneği üzerinden eklemlenmektir.

Anahtar Kelimeler

kentsel dönüşüm, kapalı site, sosyal konut, konut politikası, gündelik pratikler, Urban transformation, gated community, social housing, housing policy, everyday practices

Teşekkür

Bu makale çalışması, 7. Kent Araştırmaları Kongresi'nde bildiri olarak sunulmuştur. Kongre kurullarına teşekkür eder, iyi çalışmalar dilerim.

From Social Housing to the Gated Community: A Story of Urban Transformation in Şanlıurfa

Öz

Housing blocks for the municipal employees of the first social housing projects, built in Selahaddin Eyyubi neighborhood of Şanlıurfa in the 1960s, were demolished in the early 2000s as a part of the urban transformation project. Following its demolition, Polatkan gated community was built on the same site within 10 years. These 12-blocks of 12-story buildings consist of two housing groups, standing side by side but separated by walls, similar in typology but unequal in terms of quality of life. Furthermore, former residents were forced to live in low-standard housing, and deprived of social opportunities. This study discusses social housing and gated communities through their everyday life practices, spatial qualities, and social context. In-depth interviews have been conducted in the homes of the interviewees in order to understand their everyday life. The transformation from the social housing to the gated community was discussed through photographs and the daily life narratives of the individuals. The experiences of the writer, who spent her middle childhood in one of these social housing blocks, also found a specific place in the study. This article also articulates the literature on housing/urban transformation policies through an example of a peripheral city.

Anahtar Kelimeler

Urban transformation, gated community, social housing, housing policy, everyday practices

Kaynakça

• A. Cihat Kürkçüoğlu Arşivi.
• Acuner, D. (2019). Canavarlaştırılan kent sokakları: kadının kent deneyimi üzerine bir değerlendirme. C. Özbay & A. Terzioğlu (Der.), Türkiye’de cinsiyet kültürleri içinde (ss. 109-127). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Açıkalın, O. (2021). Urfa’da kalkınma: 30 yılın hikayesi. A. N. Yıldız (Der.), Bir ahir zaman Babil’i Urfa içinde (ss. 71-147). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Albayrak, E. (2020). Konutta fiyatlar yükseldi: Şanlıurfa’da satışlar azaldı! Gazete İpekyol. 7 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.gazeteipekyol.com/haber/9263502/konutta-fiyatlar-yukseldi-sanliurfada-satislar-azaldi adresinden erişildi.
• Augè, M. (2021). Yer-değiller bir üst modernite antropolojisine giriş. (Ö. K. Buhari, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1992).
• Balaban, O. (2013). Neoliberal yeniden yapılanmanın Türkiye kentleşmesine bir diğer armağanı: kentsel dönüşümde güncelin gerisinde kalmak. A. Çavdar & P. Tan (Der.), Müstesna şehrin istisna hali içinde (ss. 51-78). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Berner, E. (2020). Metropol ikilemi: küresel toplum, yerellikler ve Manila’da kent arazisi için yürütülen mücadele. A. Öncü & P. Weyland (Der.), Mekân, kültür, iktidar-küreselleşen kentlerde yeni kimlikler içinde (ss. 137-161). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çavdar, A. (2015). Orta sınıfın evi. A. Çavdar & P. Tan (Der.), Müstesna şehrin istisna hali içinde (ss. 149-165). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı web sitesinde (csb.gov.tr)
• Demirtaş-Milz, N. (2020). Neoliberal kentsel politikalar ve sosyal ayrışma: yabancı korkusu mu, yabancılaşma mı? güvenlik sorunu mu, güven(ce)sizlik mi?. Ş. Geniş (Der.), Otoriter neoliberalizmin gölgesinde: kent, mekân, insan içinde (ss. 85-123).
• Dişli, Y. S. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Doğru, H. E. (2021). Çılgın projelerin ötesinde TOKİ, devlet ve sermaye. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Eiguer, A. (2018). Evin bilinçdışı. (P. Akgün, Çev.). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Erkilet, A. (2015). “Düzgün aileler” “yeni gelenler”e karşı: korku siyaseti, tahliyeler ve ayrışma. A. Çavdar & P. Tan (Der.), Müstesna şehrin istisna hali içinde (ss. 127-146). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Eryılmaz, F. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Ermaket (2011). 1/100 maketler, Polatkan Yapı Şanlıurfa. 7 Mayıs 2022 tarihinde, http://ermaket.com/index.php?route=product/category&path=72_76_165 adresinden erişildi.
• Erman, T. (2020). “Mış gibi site” Ankara’da bir TOKİ-gecekondu dönüşüm sitesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Füruzan (2021). Parasız yatılı. İstanbul: YKY Yayınları.
• Geniş, Ş. (2020). Giriş: otoriter neoliberalizm ve otoriter kentleşme. Ş. Geniş (Der.), Otoriter neoliberalizmin gölgesinde: kent, mekân, insan. Ankara: Nika Yayınevi.
• Gülsün, B. (Der.). Alternatif konut üretimi: “sosyal konut”. Yapı Dergisi. 1 Eylül 2022 tarihinde, https://yapidergisi.com/alternatif-konut-uretimi-sosyal-konut/ adresinden erişildi.
• Harvey, D. (2008). Umut mekânları. (Z. Gambetti, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hallaç, M. C. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Haspolatoğlu, H. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Iggers, G. G. (2016). Bilimsel nesnellikten postmodernizme yirminci yüzyılda tarihyazımı. (G. Çağalı Güven, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kahraman Usta, H. (2021). Planlı kentleşme ve rant ilişkisi: Şanlıurfa örneği. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (48), 1-22.
• Karacadağ Kalkınma Ajansı (2012). Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Karacadağ Kalkınma Ajansı (2018). İstatastiklerle Şanlıurfa 2018. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Dokuman/Dosya/www.karacadag.gov.tr_306_FO6F86VU_istatistiklerle_sanliurfa_2018.pdf adresinden erişildi.
• Karagözlü, F. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Karasu, M. A. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Karasu, M. A. (2020). Şanlıurfa’da kamu personelinin kentsel mekânda ayrışma biçimleri. Kent ve Çevre Araştırmaları Dergisi. 2(2), 5-39.
• Kaya Erdoğan, E. (2020). Maltepe karyesinden Maltepe’ye: inşaatın, sermayenin ve kentsel hareketlerin odağı. Ş. Geniş (Der.), Otoriter neoliberalizmin gölgesinde: kent, mekân, insan içinde (ss. 39-85). Ankara: Nika Yayınevi.
• Keyman, E. F., Koyuncu-Lorasdağı, B. (2020). Sekiz kentin hikayesi Türkiye’de yeni yerellik ve yeni orta sınıflar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kılıç, F. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Kuppinger, P. (2012). Dışlayıcı yeşillik: Kahire’de yeni güvenlikli siteler. İdealkent Dergisi. (Ş. Geniş, Çev.). Sayı: 6, ss. 10-39. (Orjinal eserin adı: Exclusive Greenery: New Gated Communities in Cairo, yayın tarihi 2004).
• Kuyucu, T. (2020). Türkiye’de sosyal konut politikasının paradoksu. Ş. Geniş (Der.), Otoriter neoliberalizmin gölgesinde: kent, mekân, insan içinde (ss. 123-155). Ankara: Nika Yayınevi.
• Kümbetoğlu, B. (2017). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kyvig, D. E., Marty, M. A. (2011). Yanıbaşımızdaki tarih. (N. Özsoy, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Madden, D., Marcuse, P. (2021). Aşırı metalaşma çağında konutu savunmak. (Ş. Geniş, Çev.). Ankara: İdealkent Yayınları.
• Mutlu Kılıç, E. (2016). Neoliberal politikalar çerçevesinde Türkiye’de kentsel dönüşüm ve kentsel mekanı yeniden anlamlandırmada sözlü tarih bilgisi: İzmir-Kadifekale kentsel yenileme projesi örneği. (Yayınlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Neyzi, L. (2013). Ben kimim? Türkiye’de sözlü tarih, kimlik ve öznellik. (H. Özkan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbek, A. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Penpecioğlu, M., Bayırbağ, M. K., Schindler, S. (2022). Tamamlanmamış kentsel devrim: Türkiye’de neoliberal kentsel dönüşümün çoklu sosyo-politik örüntüleri ve Ankara örneği. E. Acara & M. Penpecioğlu (Der.), Tamamlanmamış kentsel devrim-günümüz Türkiyesi’nde kent, kriz ve gündelik hayat içinde (ss. 167-203). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Perinçek, V. S. (2003). Kamusal alan – kamuya açık özel mekân ilişkisinde geçiş bölgeleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi: İstanbul.
• Şahinalp, M. S. (2005). Şanlıurfa Şehri’nin kuruluş ve gelişmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Şanlıurfa Koruma Kurulu Arşivi.
• Şentürk, B. (2018). Mahalle kahvesinde “abla” kabul günlerinde “hanım”: sınıf ve toplumsal cinsiyet bağlamında gecekonduda kadın araştırmacı olmak. R. Harmanşah ve Z. N. Nahya (Der.), Etnografik hikayeler içinde (ss. 68-86). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Tanyeli, U. (2012). İstanbul’da konut mekânında mahremiyetin ihlali ve teşhiri: gerilimli bir tarihçe 16.-21. yüzyıl. İstanbul: Akın Nalça Kitapları.
• Taşgüzen, Z. (2019). Domestik yaşam: bir konut kuramı için altlık. (Yayınlanmamış doktora tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin.
• TÜİK (2021) Türkiye İstatistik Kurumu. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi, 2021.
• TÜİK. İller bazında inşaat ve konut istatistikleri.
• Türkiye Cumhuriyeti Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. 19 Eylül 2022 tarihinde, https://csb.gov.tr/cumhuriyet-tarihinin-en-buyuk-sosyal-konut-projesi-ilk-evim-ilk-is-yerim-bakanlik-faaliyetleri-36220 adresinden erişildi.
• Türkün, A. (Der.). (2013). Mülk, mahal, insan-İstanbul’da kentsel dönüşüm. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Türkün, A. (2013). Kentsel ayrışmanın son aşaması olarak kentsel dönüşüm. A. Türkün (Der.), Mülk, mahal, insan-İstanbul’da kentsel dönüşüm içinde (ss. 3-12). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Ünlü, S. (2012). Karacadağ Kalkınma Ajansı Şanlıurfa kentleşme yaşam kalitesi ve kentsel dönüşüm danışma toplantısı sonuç raporu. 10 Mayıs 2022 tarihinde, https://www.karacadag.gov.tr/Planlama/Dosya/www.karacadag.gov.tr_31_BX0B70CW_sanliurfa_kentlesme_yasam_kalitesi_ve_kentsel_donusum_danisma_toplantisi_2014__2018.pdf adresinden erişildi.
• Yılmaz, C. (2015). Orta sınıflar üzerine düşünmek: İstanbul’da orta sınıfların ajandasına risk yazmak. A. Çavdar & P. Tan (Der.), Müstesna şehrin istisna hali içinde (ss. 99-127). İstanbul: Sel Yayıncılık.