Urban Development and The Planning According To the Samsun Maps (1850-1949)

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: Özel Sayı, 624 - 649, 31.12.2022

Evrim Düzenli

https://doi.org/10.31198/idealkent.1120495

Öz

Samsun city began to have a commercial appearance from the beginning of the 18th century. The emergence of the conditions for this change can be attributed to various reasons. Some of these are; releasing of the Black Sea to international trade, the fact that it supplied a large agricultural product for Europe, which industrialized rapidly in these periods and that it had a sea port on the route of other raw material sources in Anatolia. In addition, the fire of 1869 allowed spatial arrangements to be made in accordance with the rapidly increasing and changing activities in the city. In this way, it is seen that the modern planning activity started at an earlier date in the city compared with the other Anatolian cities.The first planning practice was dated to 1870 in the city. The second attempt was carried out in the 1940s. The study aims to reveal the main axis of urban development from the 1850s to 1949. For this, the Ottoman archives, especially the Trabzon Provincial Yearbooks, the issues of Ahali, one of the local newspaper published between 1933 and 1955, the articles in the Arkitekt magazine and the other sources of the period were used.

Anahtar Kelimeler

planning, urban development, map, Samsun

Samsun Haritalarına Göre Kentsel Gelişim ve Planlama (1850-1949)

Öz

Samsun, 18.yüzyıldan itibaren bir ticaret kenti görünümüne sahip olmaya başladı. Bunun için gerekli koşulların ortaya çıkışı çeşitli sebeplere bağlanabilir. Karadeniz’in uluslararası ticarete açılması, bu dönemlerde hızla sanayileşen Avrupa için geniş tarımsal üretim potansiyeline sahip olması ve Anadolu’daki diğer hammadde kaynaklarının güzergahı üzerindeki bir liman kenti oluşu, bunlardan bazılarıdır. Bununla beraber 1869 yangını, kentte hızla artan ve değişen faaliyetlere uygun mekânsal düzenlemelerin yapılmasına zemin hazırlamıştır. Bu şekilde, kentte, modern anlamda planlama çalışmasının, Anadolu’daki birçok yere göre oldukça erken bir tarihte başladığı görülür. Kentte gerçekleştirilen ilk planlama 1870 tarihlidir. Kent, 1940’lı yıllarda ikinci bir planlama girişimine daha sahne olur. 1870’ten 1950’ye kadarki çalışmalarla, kentin bir eylem alanı haline gelmesi, bu döneme ilişkin çeşitli haritaların üretilmesinde etkili olmuştur. Bu haritalar, 1850’den itibaren kentsel gelişim sürecini takip etmeye imkân tanır. Çalışma, 1850’lerden itibaren 1949’a kadarki kent gelişiminin ana eksenini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bunun için Trabzon Vilayet Salnameleri (TVS) başta olmak üzere Osmanlı arşivleri, kentte çıkan yerel gazetelerden Ahali’nin 1933-1955 tarihleri arasındaki sayıları, Arkitekt dergisinde yer alan haber ve yazılar ile dönemin diğer kaynaklarından faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Samsun, planlama, kentsel gelişim, harita, planning, urban development, map

Kaynakça

• Aktar, A. (1998). Şark Ticaret Yıllıklarında sarı sayfalar: İstanbul’da meslekler ve iktisadi faaliyetler hakkında bazı gözlemler: 1868-1938. Toplum ve Bilim, 76, 105-143.
• Belediyemizin başardığı ile yapılmasını dilediğimiz işler. (1937, 9 Birinci Kanun). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• Dığıroğlu, F. (2011). XIX.yy Karadeniz’inde yeni bir ticari merkez: Samsun. (Yayımlanmamış doktora tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Emiroğlu, K. (Der.). (1870/2007). Trabzon Vilayet Salnameleri (Cilt 1-23). Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları.
• İmar komisyonu. (1939c, 13 Kanunevvel). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İmar komisyonu. (1940b, 28 Şubat). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İmar komisyonu içtimaı. (1939b, 8 Teşrinisani). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İmar komisyonu içtimaı. (1939ç, 8 Mart). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İmar planı hareketlerinden. (1940c, 6 Mart). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İmar planımız hazırlanıyor. (1940ç, 25 Eylül). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İmar planımız müsabakada. (1940d, 2 Birinciteşrin). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• İrade-i Meclis-i Vala. (1850). Samsun şehri planı. (Belge no. PLK.p.810/2). Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, İstanbul.
• İymar planları. (1939d, 3 Mayıs). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• Ongun, B. (1941). Samsun şehri imar müsabakası projeleri ve jüri raporu. Arkitekt, 277-282. 12 Ocak 2022 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/111/1247.pdf adresinden erişildi.
• Salt Araştırma. (1905). Plan de Samsoun (Mer Noire) dressé spécialement par Y. Courdadji pour The Annuaire Oriental & Printing Co. Ltd. Intercalé dans son Annuaire Oriental 25me Année 1905 [Harita]. 2 Eylül 2021 tarihinde https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/93726 adresinden erişildi.
• Samsun Belediyesinin 10 senelik faaliyeti. (1933, 29 Teşrinievvel). Ahali Samsun Gazetesi, s.13.
• Samsun iymar işlerile bir kat daha güzelleştirilecek. (1940, 5 Mart). Son Posta Gazetesi, s.10. 5 Ocak 2022 tarihinde http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_1940/son%20posta_1940_mart_/son%20posta_1940_mart_5_.pdf adresinden erişildi.
• Samsun şehri imar planı. (1941a). Arkitekt Dergisi, 1941(03-04). 12 Ocak 2022 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/107/1191.pdf adresinden erişildi.
• Samsun şehir planı. (1941b). Arkitekt Dergisi, 1941(07-08). 12 Ocak 2022 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/109/1222.pdf adresinden erişildi.
• Samsun şehrinin müstakbel planı. (1936). Arkitekt Dergisi, 1936(08). 12 Ocak 2022 tarihinde http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/137/1621.pdf adresinden erişildi.
• Samsun Tapu ve Kadastro 10. Bölge Müdürlüğü [STKBM]. (1947/1949). 1947 ve 1949 tarihli Samsun kadastral paftaları. Samsun Tapu ve Kadastro 10. Bölge Müdürlüğü Arşivi, Samsun.
• Samsunun en güzel şehirlerimizden biri olması pek yakındır. (1938, 27 İkincikanun). Son Posta Gazetesi, s.8. 5 Ocak 2022 tarihinde http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_1938/son%20posta_1938_ikincikanun_/son%20posta_1938_ikincikanun_27_.pdf adresinden erişildi.
• Sarısakal, B. (2007). Samsun belediye tarihi, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Şehir imar planımız ne halde. (1942c, 5 Ağustos). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• Şehrimiz iymar planı müsabaka notları verildi. (1942b, 8 Nisan). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• Şehrimiz iymar planı projesi hazırlandı. (1942a, 1 Nisan). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• Şehir planı. (1939a, 9 Ağustos). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• Şehir planı ve Samsun sokakları. (1940a, 26 Haziran). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.
• TC Nafia Vekaleti. (1941a). Samsun şehri imar planı raporu. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi.
• TC Nafia Vekaleti. (1941b). Samsun şehri umumi imar planı avan projesinin tanzimi için açılan müsabakanın programı. İstanbul: Sümer Matbaası.
• Tekeli, İ. (2010). Türkiye’nin kent planlama ve kent araştırmaları tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yazıcı, M. (2013). Resolving the historic urban tissue by tracing the changes as a basis for its conservation: Samsun from 20th century untill today. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Yüksek mimar Necmi Ateş. (1944, 30 Haziran). Ahali Samsun Gazetesi, s.1.