Kütahya Ahırardı Mosque Architecture and Structural Material Analyses

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 39, 32 - 61, 31.03.2023

Ercan Aksoy , Ali Akın Akyol

https://doi.org/10.31198/idealkent.1063413

Öz

The purpose of conservation is to preserve the physical structure of the buildings along with their symbolic and artistic values and to ensure their sustainability. As a study reflecting this view, the structural and decorative materials of the Ahirardi Mosque, located in the historical city center of Kütahya, were examined from an archeometric point of view. Physical, chemical and petrographic analyzes were applied to stone, brick, plaster, mortar and tile samples from different parts of the mosque, which was built in 1876 and underwent various interventions over time. Within the scope of archaeometric studies, the physical properties of stone and brick samples were determined by basic physical tests, and the amount of salt dissolved in water and salt (anion) types of the same samples were determined by conductometric analysis. Aggregate/binder in mortars and plasters and particle size distribution (granulometric) analyses in aggregate were applied. The petrographic properties of all structural samples were determined by optical microscopy analysis on thin sections. The stones used in the construction of the mosque are mostly ignimbrite rock type. As with the stones, petrographic analyzes of the brick samples also showed that they have a volcanic origin. Mortar samples, whose aggregate/binder compositions were examined, were classified under 2 groups and plaster samples were classified under 3 groups. It has been determined that the binder content of mortars and plasters, all of which are repair examples, consists of cement/ash, clay/ash mixture binders. Repair mortar and plaster samples, whose aggregate/binder contents are quite similar, reflect recent repairs and the original mortar and plaster of the mosque has been destroyed in these processes.

Anahtar Kelimeler

Ahırardı mosque, conservation, restoration, archaeometry, building materials

Kütahya Ahırardı Cami Mimarisi ve Arkeometrik Analizleri

Öz

Korumada amaç yapıların simgesel ve sanatsal değerleri ile birlikte fiziksel yapısını da muhafaza etmek ve sürdürülebilir olmalarını sağlamaktır. Bu bakışı yansıtan bir çalışma olarak Kütahya’nın tarihi kent merkezinde bulunan Ahırardı Cami, yapısal ve dekoratif malzemeleri arkeometrik açıdan incelenmiştir. 1876 yılında yapılan ve zaman içinde çeşitli müdahalelere uğrayan caminin farklı bölgelerinden örneklenen taş, tuğla, sıva, harç ve çini örneklere fiziksel, kimyasal ve petrografik analizler uygulanmıştır. Arkeometrik çalışmalar kapsamında taş ve tuğla örneklerin fiziksel özellikleri temel fiziksel testlerle, aynı örneklerin suda çözünen tuz miktarı ile tuz (anyon) türleri de kondaktometrik analiz ile belirlenmiştir. Harç ve sıvalarda agrega/bağlayıcı ve agregada tane boyutu dağılımı (granülometrik) analizi uygulanmıştır. Yapısal örneklerin tümünün petrografik özellikleri, ince kesitleri üzerinden optik mikroskop analizi ile belirlenmiştir. Caminin yapımında kullanılan taşlar yoğunlukla ignimbirit kayaç türündedir. Taşlarda olduğu gibi tuğla örneklerin petrografik analizleri de volkanik kökenli yapıya sahip olduklarını göstermiştir. Agrega/bağlayıcı bileşimleri incelenen harç örnekler 2, sıva örnekler de 3 grup altında sınıflandırılmıştır. Tümü onarım örneği olan harç ve sıvala-rın bağlayıcı içeriğini çimento/kül, kil/kül karışımı bağlayıcıların oluşturduğu belirlenmiştir. Agrega/bağlayıcı içerikleri oldukça benzeşen onarım harç ve sıva örnekleri yakın dönem onarımlarını yansıtmaktadır ve caminin özgün harç ve sıvaları bu süreçlerde yok olmuş durumdadır.

Anahtar Kelimeler

Ahırardı cami, koruma, restorasyon, arkeometri, yapı malzemeleri

Kaynakça

• Akyol, A.A. (2019). Sivrihisar Ulu Cami yapı malzeme analizleri. Akdeniz Sanat Dergisi, (13), 37-55.
• Alanyurt, U. ve Eskici, B. (2019). Tophane Kasrı yapı malzemelerinin arkeometrik araştırmaları. MASROP E-Dergi, 13(2), 1-19.
• Altun, A. (1981). Kütahya’nın Türk devri mimarisi. Bir deneme. İstanbul: Kütahya İli 100. Yıl Kutlama Komitesi.
• Bayazit, M. ve Yıldız, D. (2018). Fatih Paşa Cami (Diyarbakır) sıva ve harç örneklerinin arkeometrik karakterizasyonu. DÜMF Mühendislik Dergisi, 10(2), 709-720.
• Black, C. A., Evans, D. D., Ensminger, L. E., White, J. L. ve Clark, F. E. (1965). Methods of Soil Analysis No. 9 in the Series Agronomy, American Society of Agronomy. Wisconsin-USA: Inc. Madison.
• Brady, N.C. ve Weil, R.R. (2004). Elements of the Nature and Properties of Soils. New Jersey: Pearson and Prentice Hall.
• Dursun, H., Dizdar, M.Y., Kırıştıoğlu, Ş., Özcan, İ. ve Hamurkar, Y. (2008). Toprak ve arazi sınıflaması standartları teknik talimatı ve ilgili mevzuat. Ankara: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayını.
• Eha Yapı Mimarlık İnş. Tur. Taş. San. ve Tic. Ltd. Şti. (2021), Ahırardı Cami rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri arşivi.
• Feigl, F. (1966). Spot test in organic analysis. Amsterdam: Elsevier Publication Company.
• Google Earth. (2022). Ahırardı Cami konumu. Erişim adresi: https://www.google.com/earth
• Güleç, A. (2013). Fatih Camii ve I. Mahmut Kütüphanesi harç ve sıvalarının karakterizasyonu. Vakıf Restorasyon Yıllığı, 7, 110-118.
• Kerr, P.F. (1977). Optical mineralogy. New York: McGraw-Hill Co.
• MAKLAB (Tarihi Malzeme Araştırma ve Koruma Laboratuvarı). (2021), Ahırardı Cami rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri arşivi.
• MTA / Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. (2002). Türkiye Jeoloji Haritası. Erişim adresi: https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/500bas
• Means, R.E. ve Parcher, J.V. (1963). Physical Properties of Soils. Columbus-Ohio, USA: Charles E. Merrill Publishing Co. Ohno, Y. (2007). Spectral colour measurement, in CIE colorimetry: Understanding the CIE system. J. Schanda (Der.). New York: Wiley Publication.
• RILEM. (1980). Research and testing, materials and construction 13. Paris: Chapman and Hall.
• Rapp, G. (2002). Archaeomineralogy. Berlin: Springer-Verlag.
• Sayın, B. (2016). Tarihi yığma yapıların malzeme özelliklerinin belirlenmesi ve uygulama önerileri. DÜMF Mühendislik Dergisi, 7(3), 387-398
• TSE / Türk Standartları Enstitüsü. (2012). Agregaların geometrik özellikleri için deneyler, Bölüm 1: Tane büyüklüğü dağılımı tayini - eleme metodu. (TS 3530 EN 933-1/ Nisan 1999 / Şubat 2007 / 12.04.2012). Ankara.
• Wentworth, C.K. (1922). A Scale of grade and glass terms for clastic sediments. Journal of Geology, (30), 377-392.