Mimarsız Mimarlığın Karakteristik Özellikleri ve Temsili Bir Örnek: Yukarı Kavrun Yayla Evleri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 43, 109 - 152, 30.04.2024

Mutlu Oral , Nazlı Ferah Akıncı

https://doi.org/10.31198/idealkent.1400419

Öz

Mimarsız mimarlık, binlerce yıldır var olan ve halk yapı sanatına dair özgün değerler taşıyan bir olgudur. Bu yapı kültürü, sosyo-kültürel faktörler ve çevresel etkilerle şekillenir ve sosyo-ekonomik açıdan sürdürülebilir özelliklere ve çevresel sorunlara çözüm üretme yeteneğine sahiptir. Halkın ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla ortaya çıkan bu mimari dil, aynı zamanda halk tarafından inşa edilir ve yaşatılır. Bu önemli olgunun anlaşılması, çevreye duyarlı bir bakış açısı geliştirilmesi ve bunun günümüz mimarlık anlayışına uyarlanması önemlidir. Bu çalışmada, mimarsız mimarlığın, mimarlık dünyasına ve mimari tasarım eğitimine rehberlik edebileceği düşüncesiyle bir araştırma yapılmıştır. İlk bölümde, kavramsal içeriğe dair yazın tartışılmıştır. İkinci bölüm, bu kültüre temsili bir örnek olarak Rize/Çamlıhemşin’deki Yukarı Kavrun Yaylası’nda gerçekleştirilen saha çalışmasını içermektedir. Saha çalışmasından elde edilen veriler çizim, fotoğraflama, kişisel gözlem ve yorumlama, grafikleştirme teknikleri kullanılarak incelenmiş ve üçüncü bölümde mimarsız mimarlığın önemi saha çalışmasından elde edilen veriler ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mimarsız mimarlık, sosyo-ekonomik sürdürülebilirlik, Yukarı Kavrun Yerleşkesi, yayla kültürü.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Yukarı Kavrun Yaylası sakinlerine teşekkürler.

A Representative Example on the Characteristics Quality of Architecture without Architect: Houses in Yukarı Kavrun Plateau

Öz

Architecture without architect is a phenomenon that has encompassed the folk art of building for thousands of years, harboring unique values. This architectural culture is shaped by socio-cultural factors and environmental influences, holding the potential to offer sustainable solutions to socio-economic challenges. Emerging to address the needs of the people, this architectural language is both constructed and preserved by the community itself. Understanding this significant phenomenon, developing an environmentally conscious perspective, and adapting it to contemporary architectural understanding are of paramount importance. This study was conducted with the belief that "architecture without architects" can guide the world of architecture and architectural design education. The first section discusses the conceptual content. The second section involves fieldwork conducted in Yukarı Kavrun Plateau in Rize/Çamlıhemşin, serving as a representative example. Data obtained from this fieldwork was analyzed by using drawings, photography, personal observations and interpretations, and graphic techniques. In the third section the significance of the phenomenon was evaluated, which is based on the field study.

Anahtar Kelimeler

Architecture without architect, vernacular architecture, sustainability, Yukarı Kavrun Plateau

Kaynakça

• Aran, K., (2000), Barınaktan Öte: Anadolu Kır Yapıları, YEM.
• Arın, S. (1986). Sisler Kovulunca: Eski Evler Eski Ustalar/ Doğu Karadeniz, MTV Televizyon Video, İstanbul, (DVD).
• Bayram, Ö.F., (2014), Doğu Karadeniz Bölgesinde Geçmişten Günümüze Vernaküler Mimari, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Batur, A. (2005). Doğu Karadeniz’de Kırsal Mimari. İstanbul: Milli Reasürans T.A.Ş.
• Baylan, K.A. (2020), Emberger Biyoiklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye’de Akdeniz Biyoiklim Katlarının ve Alt Tiplerinin Dağılışı. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, Sayı 3(3): 158-174.
• Bektaş, C., (2001), Halk Yapı Sanatı, Literatür Yayıncılık.
• Bleijenberg, L., 2012, The Primitive Hut as a legitimizing construct in architectural discourse (1750‐1850). Faculty of Architecture, TU Delft.
• Broadbent, G., (1973), "Design in Architecture", Architecture and the Humarı Sciences,John Wıley and Sons, New York.
• Brunskill, R.W., (1978), Illustrated Handbook of Vernacular Architecture, Faber.
• Çalışkan, D.Ş., (2017), Pıerre Bourdıeu Sosyolojisi Temelinde Yeşil Yol Projesi ve Neoliberal Çevre Politikalarının Rize Özelinde Yerel Topluma Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi.
• ÇEKÜL (2012). Anadolu’da Kırsal Mimarlık. İstanbul: Çekül Vakfı.
• Dağıstanlı, K., (2007), Mimarsız Mimarlık ve Bingöl, Kıgı, Alagöz Köyü Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Doğu, A. F., Somuncu, M., Çiçek, İ., Tunçel, H., Vd. (1993). Kaçkar Dağında Buzul Şekilleri, Yaylalar Ve Turizm. Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 36(1-2), 52-79.
• Ertürk, Z., (1977), Kullanıcı Konforu Açısından Boyutsal Gereksinmelerin Saptanması. İçin Bir Yöntem, İ.T.Ü. Mim. Fak. Yayını. İstanbul.
• Eyüce, A., (2005). Geleneksel Yapılar ve Mekânlar, Birsen Yayınevi, İstanbul.
• Fathy, H., (1969), Architecture for the Poor: An Experiment in Rural Egypt, Phoenix Books.
• Ferebee, A., (1975), "Konforlu Yaşam" Bilim ve Teknik(96):21.
• Finizola, F., Coutinho, S., Cavalcanti, V., (2012), Vernacular design: a discussion on its concept, ICDHS 2012 | Design Frontiers: Territiories, Concepts, Technologies.
• Glassie, H. (2000), Vernacular Architecture, Indiana University Press.
• Guidoni, E., (1979), Architettura Primitiva, Electa.
• Gündoğdu, H., Gür, Ş. ve Sözen, M., (2009). "Hemşin ve Çamlıhemşin Konakları", Kuzey Anadolu'da Mimari, Milli Reasürans T.A.Ş., İstanbul.
• Hersek, C. M. (Ed.). (2000). Safranbolu Yörük Köyü, Geleneksel Yaşam Biçimi ve Evleri. Ankara: Kuban Matbaacılık.
• İltar, G., (2011). Giresun İli Kentsel Konut Mimarisi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Knapp, R. G., (2000), China’s Old Dwellings. Honolulu: University of Hawaii Press.
• Noble, A., (2014), Vernacular Buildings A Global Survey, Bloomsbury Publishing.
• Ohrıng, G., Bojkov, R. D., Bolle, H. -J., Hudson, R. D., & Volkert, H. (2009). "Radiation And Ozone", Bulletin Of The American Meteorological Society, 90(11), Ss. 1669-81, Doi:10.1175/2009bams2766.1.
• Oliver, P., (1997), Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World, Cambridge:Cambridge University Press.
• Oliver, P., (2003), Dwellings, Phaidon.
• Oliver, P. (2006), Built to Meet Needs Cultural Issues in Vernacular Architecture. Routledge.
• Özgüner, O. (1970). Köyde Mimari Doğu Karadeniz, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 13, Ankara.
• Petruccioli, A. (2016). Vernacular Architecture And Typology.A|Z Itu Journal Of The Faculty Of Archıtecture, 13(1), 5–13.
• Pevsner, N., (1943), An Outline of European Architecture, Viking Adult.
• Rapoport, A. (1969). House form and culture. Englewood Cliffs: Prentice-Hall, Inc.
• Rodger, A., (1974), “The Sudanese heat trap,” The Ecologist 4:3:102–6.
• Rudofsky, B. (1968), Architecture Without Architect, The Museum of Modern Art: Distributed by Doubleday, Garden City, N.Y.
• Sey, Y., (1999), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Tarih Vakfı.
• Sev, A. (2009) “Sürdürülebilir Mimarlık”, İstanbul, YEM Yayınları.
• Somuncu, M., (1997), Doğu Karadeniz Bölümünde Yayla-Dağ Turizminin Bugünkü Yapısı, Sorunları ve Geleceği. Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 6, Ankara.
• Sümerkan, M., R., (1989). "Gelenekselden Betonarmeye Trabzon Kırsal Mimarlığı", Mimarlık, 1989/2:82-86.)
• Sümerkan, M.,R., (1990), Biçimlendiren Etkenler Açısından Doğu Karadeniz Kırsal Kesiminde Geleneksel Evlerin Yapı Özellikleri, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Fakültesi.
• Tandoğan, A., 1978, Çayeli ve Pazar İlçelerinin Ekonomik Yapısı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi | Cilt: 29 Sayı: 1-4.
• Tayla, H., (2007), Geleneksel Türk Mimarisinde Yapım Sistemi ve Elemanları, TAÇ Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı.
• Tuan, Y., (1989),. “Traditional: what does it mean?” pp. 27–34 in Bourdier, Jean-Paul and Nezar Alsayyad (eds.), Dwellings,Settlements and Tradition: Cross cultural Perspectives. Lanham, MD: University Press of America.
• Turner, J., & Fichter, R. (Eds.) (1972). Freedom to Build: Dweller Control of the Housing Process. New York: Collier- Macmillan.
• Tepkilere Rağmen 'Yeşil Yol' Çalışmaları Yeniden Başladı. (2017). Yapı Medya. http://www.yapi.com.tr/haberler/tepkilere-ragmen-yesil-yol-calismalari-yeniden-basladi_159176.html adresinden erişilmiştir.
• Çevre Bakanı, Ayder’deki dev inşaatı savundu: Yöresel mimariye uygun tesis yapıyoruz. (2022). Yeşil Gazete. https://yesilgazete.org/cevre-bakani-ayderdeki-dev-insaati-savundu-yoresel-mimariye-uygun-tesis-yapiyoruz/ adresinden erişilmiştir.
• Yücel, A., (1979), "Mekan Aracı Olarak Tipolojik Çözümleme", Çevre, Yapı ve Tasarım, Çevre ve Mimarlık Bilimleri Derneği, Der. M. Pultar, Ankara.
• Velligna, M., (2007), Atlas of Vernacular Architecture of the World, Routledge.
• Vellinga, M. (2011). The End of the Vernacular: Anthropology and the Architecture of the Other. Etnofoor, 23(1), 171–192.
• Vural, N., (2005). Doğu Karadeniz Bölgesi Kırsal Yerleşmelerinde Ahşap Esaslı Prefabrike Sistem Kullanımı Üzerine Bir Modelleme, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Wright, F.L., (1954), The Natural House, Horizon Press. N. Y.
• Yürekli, H., Yürekli, F. (2005), Türk Evi / Gözlemler Yorumlar, YEM.
• Zorlu, T., Faiz, S.,(2012), "Ekolojik Mimarlık: Doğu Karadeniz Kırsal Konutu, Mimarlık Dergisi, vol.., no.367, pp.56-60.