Bir Karşılaşma Hikâyesi: Turgut Cansever ve Ernst Diez

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 44, 776 - 805, 31.07.2024

Nurcan Güneş

https://doi.org/10.31198/idealkent.1490965

Öz

Makalede, Turgut Cansever'in entelektüel yolculuğunda, Avusturya-Alman sanat tarihi ekolünün önemli temsilcilerinden Ernst Diez'in etkisi incelenmiştir. Diez'in Türkiye'deki akademik çalışmalarında İslam ve Türk sanatı üzerine verdiği dersler ve yazdığı "Türk Sanatı" kitabı, Cansever'in entelektüel gelişiminde büyük rol oynamıştır. Karşılaştığı bu aktörün eserlerini ve metodolojisini Mazhar Şevket İpşiroğlu'nun da desteği ile derinlemesine incelemiş, düşünce dünyasına büyük bir yakınlık geliştirmiştir. Alman sanat tarihçisinin kitabı üzerine yazdığı değerlendirme yazısı, sanat tarihi yaklaşımlarını ve Türk sanatı üzerine getirdiği yenilikçi perspektifleri anlamaya yönelik bir çabayı yansıtmaktadır. Bu çalışma Cansever’in, Diez'in etkisiyle Viyana Ekolünün bağlamsal ve strüktürel analiz yöntemlerini benimsemesine ve sanat eserlerinin arkasındaki düşünce sistemlerini irdelemesine odaklanmıştır. Aynı şekilde kendine özgü mimarlığının kuramsal 'menşei' olarak okunabilecek bu karşılaşma anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Bunun için öncelikle Viyana Ekolünün yaklaşımı ve yöntemi incelenmiş, sonrasında Cansever'in bu sürece nasıl dâhil olduğu sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Turgut Cansever, Ersnt Diez, Sanat Tarihi, Viyana Ekolü

A Story of Encounter: Turgut Cansever and Ernst Diez

Öz

The influence of Ernst Diez, one of the influential representatives of the Austro-German school of art history, on Turgut Cansever's intellectual journey was examined in the study. Diez's lectures on Islamic and Turkish art during his academic studies in Turkey and his book "Turkish Art" played a major role in his intellectual development. With the support of Mazhar Şevket İpşiroğlu, Cansever studied his works and methodology in depth and developed a great affinity for his world of mind. The review on Diez's book reflects an effort to understand the approaches to art history and the innovative perspectives he brought to Turkish art. This article focused on Cansever's adoption, under Diez's influence, of the Viennese school's methods of contextual and structural analysis and his exploration of systems of thought behind works of art. Likewise, it is tried to examine this encounter, which can be read as the theoretical 'origin' of Cansever's distinctive architecture. For this purpose, the study first analysed the approach and methodology of the Vienna School and then explained how Cansever internalized this encounter.

Anahtar Kelimeler

Turgut Cansever, Ernst Diez, art history, Vienna school

Kaynakça

• Atasoy, N. (1988). Hocamız İpşiroğlu. Sanat Tarihi Yıllığı, (13), 1-4.
• Ayvazoğlu, B. (2015). Turgut Cansever İstanbul’un nasıl imar edildiğini anlatıyor. Antik çağ’dan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi. 22 Temmuz 2024 tarihinde, https://istanbultarihi.ist/assets/uploads/pdf/turgut-cansever-istanbulun-nasil-imar-edildigini-anlatiyor-361.pdf adresinden erişildi.
• Bingöl, V. (2023). The establishment of art history as a discipline in Turkish universities (1870s-1960s). (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Cansever, T. (1947). Ernst Diez: “Türk sanatı”. Felsefe Arkivi, 2(1), 251-259.
• Cansever, T. (2001). Mimari üzerine düşünceler, Meral Ekincioğlu (Ed.), Çağdaş Türkiye mimarları dizisi 1 içinde. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• D Grubu (t.y.). Milliyet Sanat. 24 Temmuz 2024 tarihinde, http://www.milliyetsanat.com/haberler/sanat-terimi/d-grubu/177 adresinden erişildi.
• Deniz, F. (2010). “Sonsuz mekânın peşinde” bir tezin 60 yıl sonra yayınlanışının hikayesi. Faruk Deniz (Ed.), Sonsuz mekânın peşinde Selçuk ve Osmanlı sanatında sütun başlıkları içinde. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Deniz, F. (2020). “Velhasıl bir doçentlik tezi yazdım!” Turgut Cansever’in modern mimarlığın temel meseleleri'nin hikayesi. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 48, 127-159. doi:10.20519/divan.811960
• Diez, E. (1946). Türk sanatı. (O. Aslanapa, Çev.). İstanbul: İ.Ü. Edeb. Fakültesi Yayınları.
• Diez, E. (1947a). Josef Strzygowski. Felsefe Arkivi, 2(1), 1-12.
• Diez, E. (1947b). Endosmos’lar. Felsefe Arkivi, 2(1), 221-229.
• Diez, E. (1947c). Josef Strzygowski-biografisches. Felsefe Arkivi, 2(1), 19-25.
• Dogramaci, B. (2008). Kulturtransfer und nationale identität: Deutschsprachige architekten, stadtplaner und bildhauer in der Türkei nach 1927. Berlin: Gebr. Mann.
• Düzenli, H. İ. (2009). İdrak ve inşa: Turgut Cansever mimarlığının iki düzlemi. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Elsner, J. (2002). The birth of late antiquity: Riegl and Strzygowski in 1901. Art History, 25(3), 358-379.
• Ersoy, A. (2013). Türkiye’de mimarlık tarihi yazımı ve Ali Saim Ülgen. [Video] Ali Saim Ülgen ve sonrası: Türkiye’de koruma, restorasyon ve mimarlık tarihi. Salt Online içinde. 24 Haziran 2024 tarihinde, https://www.youtube.com/watch?v=zryrcaqEJBM&list=PLKU7ETbPIdf5ST60xTZLIBP0jQ-EtX73f&index=6 adresinden erişildi.
• Ersoy, A. (2014). Ernst Diez, Türk sanatı ve melezlik meselesi. [Video] Osmanlı Mîmarlık Kültürü Sempozyumu, sunulmuş bildiri. 22 Haziran 2024 tarihinde, https://www.youtube.com/watch?v=WForo4yl8pw&t=1528s adresinden erişildi.
• Eyice, S. (1972). Celâl Esad Arseven. BELLETEN, 36(142), 173-202. doi:10.37879/ttkbelleten.1172523
• Eyice, S. (1997). İÜ Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kürsüsü’nün kurucusu: Prof. Dr. Ernst Diez (1878-1961). Sanat Tarihi Yıllığı, (14), 3-15.
• Eyüboğlu, S. (Yönetmen), İpşiroğlu, M. Ş., (Yönetmen). (1956). Hitit Güneşi [Belgesel Film]. Türkiye: İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi ve Arkeoloji Enstitüleri ile Ankara Hitit Müzesi. 20 Haziran 2024 tarihinde, https://www.youtube.com/watch?v=qcqdglpEbqc adresinden erişildi.
• Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Heidegger, M. (1935). Metafizik nedir? (M. Ş. İpşiroğlu ve S. K. Yetkin, Çev.). İstanbul. (Orijinal eserin yayın tarihi 24 Temmuz 1929).
• Hilmi Yavuz'dan: Doğan Kuban ve 'ulusal mimari'. (2011, 25 Mayıs). Türkiye Yazarlar Birliği içinde. 20 Haziran 2024 tarihinde, https://www.tyb.org.tr/hilmi-yavuzdan-dogan-kuban-ve-ulusal-mimari-2935h.htm adresinden erişildi.
• Hüviyet. (t.y.). Nişanyan sözlük içinde. 15 Haziran 2024 https://www.nisanyansozluk.com/kelime/h%C3%BCviyet adresinden erişildi.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1939). Martin Heidegger ve Max Scheler'de insan. (Yayımlanmamış doçentlik tezi). İstanbul.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1947). Uslup-tarihi olarak sanat-tarihi: Heinrich Wölfflin’in eseri. Felsefe Arkivi, 2(1), 26-39.
• Kıta felsefesi. (2024, 24 Mayıs). Vikipedi içinde. 20 Haziran 2024 tarihinde, https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=K%C4%B1ta_felsefesi&oldid=32894576 adresinden erişildi.
• Knocking copy. (t.y.). Cambridge dictionary içinde. 15 Haziran 2024 tarihinde, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/knocking-copy adresinden erişildi.
• Mahiyet. (t.y.). Nişanyan sözlük içinde. 30 Nisan 2024 tarihinde, https://www.nisanyansozluk.com/kelime/mahiyet adresinden erişildi.
• Menşe. (t.y.). Nişanyan sözlük içinde. 17 Mayıs 2024 tarihinde, https://www.nisanyansozluk.com/kelime/men%C5%9Fe adresinden erişildi.
• Muhteva. (t.y.). Nişanyan sözlük içinde. 17 Mayıs 2024 tarihinde, https://www.nisanyansozluk.com/kelime/muhteva adresinden erişildi.
• Riegl, A. (1901). Die spätrömische kunst-industrie. Wien: Druck Und Verlag Der Kaiserlich-Königlichen Hof- Und Staats Druckerei doi:10.11588/diglit.1272
• Riegl, A. (1996). The modern cult of monuments: Its essence and its development. Historical and Philosophical Issues in the Conservation of Cultural Heritage, 69, 83.
• Schlosser, J. von. (2009). Julius von Schlosser, The Vienna school of the history of art-review of a century of Austrian scholarship in German. Journal of Art Historiography, (1).
• Smith, K. A. (2014). The expressionist turn in art history: A critical anthology. Surrey: Ashgate Publishing, Ltd.
• Strzygowski, J. (1901). Orient oder Rom. Leipzig: Hinrichs. doi:10.11588/diglit.18087
• Şehir Mimarlık Tasarım. [sehir_arch_dsgn]. (2018, 12 Eylül). Turgut Cansever 1936'da "On altı yaşında sergi yapan çocuk ressamımız" başlıklı söyleşi-haberde, "İlk çalışmaya başladığım zaman natürmort yapmasını seviyordum. Fakat şimdi en büyük sevdigim peyzaj. Peyzaj yapmaya bayılıyorum. Portre de yaptım amma. Peyzajı tercih ediyorum" diyor. [Twitter]. 8 Nisan 2024 tarihinde, https://twitter.com/sehir_arch_dsgn/status/1039805723734106112 adresinden erişilmiştir.
• Tanyeli, U. (2007). Mimarligin aktörleri: Türkiye 1900-2000. İstanbul: Garanti Galeri.
• Tanyeli, U. ve Yücel, A. (2007). Turgut Cansever: Düşünce adamı ve mimar. İstanbul: Garanti Galeri ve Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayını.
• Tonbul, Z. (2018). The art historiographical odyssey of Ernst Diez. (Yayımlanmamış doktora tezi) Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti. (2024, 21 Mayıs). Vikipedi içinde. 20 Haziran 2024 tarihinde, https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Transkafkasya_Demokratik_Federatif_Cumhuriyeti&oldid=32843141 adresinden erişildi.
• Ülgen, A. S. (1956). Bibliyografya (Türk sanatı-başlangıçtan günümüze kadar, Prof. Dr. Ernst Diez). (Oktay Aslanapa, Çev.). Vakıflar Dergisi, 3(3), 265-281.
• Vâlâ Nureddin. (1946, 10 Nisan). Beğenmediğimiz profesör Diez’le konuştum. Akşam Gazetesi. 24 Mayıs 2024 tarihinde, https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1949-04-10/3 adresinden erişildi.
• Verbowski, C. (2015). Türkiye’de sanat/mimarlık tarihi disiplininin kuruluşunda Ernst Diez ve "Türk sanatı". (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Wood, C. S. (2000). The Vienna school reader: Politics and art historical method in the 1930s. New York: Zone Books. 26 Mayıs 2024 tarihinde, https://books.google.com.tr/books?id=roRrQgAACAAJ adresinden erişildi.
• Yücel, Ü. (1988). Ord. Prof. Dr. Mazhar Şevket İpşiroğlu. Sanat Tarihi Yıllığı, (13), 5-10.