Kültürel Turizmde Denge Arayışı: Dünya Mirası Safranbolu Şehri Ziyaretçi Yönetimi Önerileri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 45, 1611 - 1643

Serap Sevgi

https://doi.org/10.31198/idealkent.1476375

Öz

Dünya Miras Alanları (DMA), kültürel veya doğal öneme sahip benzersiz yerlerdir. Ancak, bu alanlara artan ziyaret isteği, koruma çabalarını tehdit etmektedir. Taşıma kapasitesi üzerinde ziyaretçi akışı nedeniyle fiziksel yıpranmanın yanı sıra ekonomik dengesizlik, ziyaretçi ve yerel halkın etkileşiminde olumsuzluk ve kültürel erozyon gibi riskleri barın-dırmaktadır. Ziyaretçi yönetimi, bu risklerin etkilerini azaltarak, miras alanlarının korun-masını ve sürdürülebilirliğini sağlayarak çevresel, kültürel ve ekonomik faktörlerin denge-lenmesini, gelecek nesiller için bu alanların korunmasını ve ziyaretçi deneyiminin zenginleş-tirilmesini sağlamaktadır. Safranbolu'nun Bağlar, Kıranköy ve Çukur (Tarihi Çarşı) bölge-leri DMA'dır. "Korumanın başkenti" unvanıyla şehir sahip olduğu kültürel ve doğal doku, özgünlük ve bütünlüğünü korumaktadır. Ziyaretçiler, Safranbolu şehrinin Tarihi Çarşı bölgesinde yoğunlaşmakta, Bağlar ve Kıranköy bölgeleri ise yeterince ilgi görmemektedir. Çalışma'da, kültürel miras ve turizm ilişkisi ile yönetsel araçlar doküman analizi, mekânsal inceleme saha çalışması ile gerçekleştirilmiştir. Safranbolu'nun tanıtımı, sunulan gezi prog-ramları ve gezi güzergâhları ile ziyaretçilerin Tarihi Çarşı bölgesine eğiliminin nedenleri incelenmiş, Safranbolu'nun ziyaretçi yönetimi üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. Ziya-retçilerin dağılımını dengelemek ve diğer bölgelerin de tanıtımını yapmak üzere hedef ve eylemlerine ilişkin öneriler sunularak, kültürel mirasın korunmasına katkı sağlanması amaç-lanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dünya mirası Safranbolu şehri, sürdürülebilir kültürel turizm, ziyaretçi yönetimi, mimari mirasın korunması.

Balancing Cultural Tourism: Visitor Management Recommendations for the World Heritage Site of Safranbolu City

Öz

World Heritage Sites (WHS) are unique places of cultural or natural significance. However, the increasing demand to visit these sites threatens conservation efforts. Visitor flows ex-ceeding carrying capacity pose risks such as physical deterioration, economic imbalance, negative interactions between visitors and local communities, and cultural erosion. Visitor management mitigates these risks by ensuring the preservation and sustainability of herit-age sites, balancing environmental, cultural, and economic factors, and safeguarding these sites for future generations while enhancing the visitor experience. The Bağlar, Kıranköy, and Çukur (Historical Bazaar) districts of Safranbolu are designated WHS. Known as the "capital of conservation," the city preserves its cultural and natural fabric, maintaining its originality and integrity. Most visitors to Safranbolu concentrate on the Historical Bazaar, while the Bağlar and Kıranköy districts receive comparatively little attention. This study analyzes the relationship between cultural heritage and tourism and management tools through document analysis and examines spatial conditions through fieldwork.The study explores Safranbolu's promotion, tour programs, and itineraries, investigating the reasons behind visitors' preference for the Historical Bazaar, and evaluates Safranbolu's visitor management. Recommendations regarding goals and actions to balance visitor distribution and promote other districts were made to contribute to the preservation of cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

World heritage city of Safranbolu, sustainable cultural tourism, visitor management, preservation of architectural heritage

Kaynakça

• Akipek, S. (2021). Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Söz-leşmenin Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 50, 13-39.
• Aktüre, S. ve Şenyapılı, T. (1976). Safranbolu'da mekânsal yapının gösterdiği nitelikler ve koruma önerilerinin düşündürdükleri. O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 61-96.
• Anadolu Kültür. (2023). Ani mobil uygulaması. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.anadolukultur.org/34-calismalarimiz/178-ani-mobil-uygulama/ adresinden erişildi.
• Asfaw, G.W. (2016). Visitor management and stakeholder involvement as tools of Heritage Management in Aksum: Northern Ethiopia. African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, 5 (2), 1-16. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/335620205_Visitor_management_and_stakeholder_involvement_as_tools_of_Heritage_Management_in_Aksum_Northern_Ethiopia adresinden erişildi.
• Ayaz N., Apak C., ve Batı, T. (2016). Yöneticilerin kültür turizmi algısı: Safran-bolu destinasyonu örneği. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(2), 84-96.
• Ayaz N. ve Yalı S. (2017). Kültürel turistlerin seyahat tercihler ve yiyecek-içecek beklentileri: Safranbolu örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 43-61.
• Ayaz, N., ve Yalı, S. (2021). Kültürel turistlerin seyahat tercihleri ve yiyecek-içecek beklentileri: Safranbolu örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 43–61. 27 Nisan 2024 tarihinde tttps://www.tutad.org/index.php/tutad/article/view/6 adresinden erişil-di.
• Bogenç, Ç. ve Sabaz, M. (2019). Dünya Miras Alanı Safranbolu’nun Alan Yöne-tim Planının Geliştirilmesi Sürecinde; Tema, Hedef ve Eylemlerin Belir-lenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (3), 1526-1544.
• Bozkurt S. G. (2022). Kentleşmenin Safranbolu'nun (Karabük) kültürel peyzaj değişimi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(1), 476-488.
• Canbulat, İ. (2023). Safranbolu UNESCO kültürel miras alanında yeni yapılaş-ma. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.academia.edu/98206522/Safranbolu_UNESCO_K%C3%BClt%C3%BCrel_Miras_Alan%C4%B1nda_Yeni_Yap%C4%B1la%C5%9Fma_New_Constructions_in_Safranbolu_World_Heritage_Site adresinden eri-şildi.
• Court, S., Jo, E., Mackay R., Murai, M., ve Therivel R. (2022), Guidance And Tool-kit For Impact Assessments In a World Heritage Context. Paris: UNESCO, ICCROM, ICOMOS, IUCN.
• Du Cros, H. (2008). Too much of a good thing? Visitor congestion management ıssues for popular world heritage tourist attractions. Journal of Heritage Tourism, 2(3), 225-238, DOI: 10.2167/jht062.0
• El-Barmelgy, H. M. (2013). Visitor management plan and sustainable culture tourism. International Journal of Education and Research, 1(12), 154-181. 27 Nisan 2024 tarihinde https://scholar.cu.edu.eg/?q=drh/files/vmp_cairo_citadel_barmelgy_h._m_2013.pdf adresinden erişildi.
• Eraslan, Ş. (2021). Dünya miras alanlarında yönetim planları: Türkiye örneği, International Journal of Arts and Social Studies,4(6), 32-48.
• Fielden, B.M. & Jokilehto J. (1998). Management guidelines for world cultural herita-ge sites. ICCROM, Roma.
• Görmüş, S., Alan H., ve Özman O. (2018). Tourism and consumption of space: thoughts on Safranbolu. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 62-72. 27 Nisan 2024 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/502054 adresinden alın-dı.
• Guilarte Y.P. ve González R.C.L. (2018). Sustainability and visitor management in tourist historic cities: the case of Santiago de Compostela, Spain, Jour-nal Of Herıtage Tourısm, 13(6), 489–505. 27 Nisan 2024 tarihinde https://doi.org/10.1080/1743873X.2018.1435665 adresinden alındı.
• Güler N. (2021). Akıllı turizm bağlamında İstanbul’daki uygulamaların sürdürülebilirlik kapsamında değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Üniversitesi.
• Gülmez, G. (2009). The City of Safranbolu (Gül Pulhan Ed.) The World Heritage in Turkey, Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism, Istan-bul. 375-437.
• Günay, R. (1981). Geleneksel Safranbolu evleri ve oluşumu. Kültür Bakanlığı Yayın-ları.
• ICOMOS. (1976). International cultural tourism charter. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.icomosictc.org/p/1976-icomos-cultural-tourism-charter.html adresinden erişildi.
• ICOMOS. (1999). International cultural tourism charter. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.icomos.org/en/179-articles-en-francais/ressources/charters-and-standards/162-international-cultural-tourism-charter adresinden eri-şildi.
• ICOMOS. (2011). Guidance on heritage ımpact assessments for cultural world heritage properties. 27 Nisan 2024 tarihinde, https://openarchive.icomos.org/id/eprint/266/1/Guidance_on_heritage_impact_assessments.pdf adresinden erişildi.
• Kılıç-Ecemiş S. ve Türkoğlu G. (2015). Geleneksel yapılarda konaklama amaçlı fonksiyon değişiklikleri: Safranbolu eski çarşı örneği. Ege Coğrafya Dergi-si, 24/1, 39-56.
• Koçoğlu, C. M. ve Canatar A. (2021). Online seyahat alışverişini etkileyen bile-şenler ve seyahat satın alma niyeti: Safranbolu’daki konaklama işletme-lerinde bir araştırma. Journal of Humanities and Tourism Research,11 (1), 1-11. DOI: 10.14230/johut895
• Köşker H., Albuz N., ve Oğuzbalaban G. (2020). Yerli turistlerin Safranbolu’yu tercih etmelerinde etkili olan çekici seyahat motivasyonlarının belirlen-mesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(2), 547-561.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (2024). Turizm istatistikleri. 27 Nisan 2024 https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9851/turizm-istatistikleri.html adresinden eri-şildi.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. I. Ergüden (Çev). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Mixity Walks (2017). 2017 Mixity walks brussels. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.anderlecht.be/sites/default/files/medias/Files/tourisme/Mixity/2017-08-24-cp-mixity-walks-en.pdf adresinden erişildi.
• Özdemir, Ü. (2011). Safranbolu’nun kültürel miras kaynakları ve korunması. Doğu Coğrafya Dergisi, 16(26), 129-142
• Özgürel, G. ve Yılmaz, O. K. (2021). Aşırı turizmde kalabalık yönetimi: beledi-yeler tarafından kullanılabilecek akıllı turizm uygulamaları. İstanbul Ti-caret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(42), 1594-1620. doi:10.46928/iticusbe.944864
• Öztürk, M. ve Yamaçlı R. (2023). Safranbolu eski çarşı bölgesinde mekânın tüketim ekseninde irdelenmesi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi 8(2), 93-414. DOI: 10.26835/my.1200298
• Pedersen, A. (2002). Managing tourism at world heritage sites: a practical manual for world heritage site managers. World Heritage Center.
• Resmi Gazete (1983). Kültür ve tabiat varlıklarını koruma kanunu. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2863&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Safranbolu Turizm Danışma Bürosu, (2020). Safranbolu. 27 Nisan 2024 tarihinde https://safranboluturizmdanismabur osu.ktb.gov.tr/TR-155851/ safranbo-lu.html adresinden erişildi.
• Torrijos, I.D. (2019). Facing the overtourism challenge in cultur al and natural heritage sites using open/big data. Turisme Comunitat Valenciana. 27 Nisan 2024 ta-rihinde https://www.turisme.gva.es/turisme/es/files/pdf/HD_Summary_BENCHMARKING.pdf adresinden erişildi.
• Tunbridge, J. ve Ashworth, G. (1996). Dissonant heritage: The management of the past as a resource in conflict. Chichester: J. Wiley
• Türker N. ve Türkmen B.M. (2017, 28 Eylül- 1 Ekim). Safranbolu tanıtım fotoğrafla-rının semiyotik (göstergebilimsel) analizi: ziyaretçi yorumları üzerine bir araştır-ma. International West Asia Congress Of Tourism Research, Van Yüzün-cüyıl Üniversitesi, Van, Türkiye.
• Türker, N., Selçuk Ş., ve Özyıldırım A. (2016). Turizmin yerel halkın yaşam kalitesi üzerine etkisi: Safranbolu örneği. Karabük Üniversitesi, Sosyal Bi-limler Enstitüsü Dergisi, 6 (1), 1-13.
• Uğur, İ. ve Karaarslan M. H. (2016). Destinasyon seçiminde fikir gruplarının etkisi: Safranbolu üzerine bir araştırma. Sosyal Bilimler Metinleri, 01, 58-70.
• Uğur, İ., Gökkaya S., ve Acar A. (2018). Yerli turistlerin destinasyon imajına ilişkin tekrar ziyaret etme niyetleri: Safranbolu üzerine bir çalışma. Saf-ran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 29-40.
• UNESCO. (2005). Operational guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. 07.10.2024 tarihinde https://whc.unesco.org/archive/opguide05-en.pdf adresinden erişildi.
• UNESCO. (2023). Operational guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. 27.04.2024 tarihinde https://whc.unesco.org/en/guidelines/ adresinden erişildi.
• UNESCO. (2024a). List of factors affecting the properties. 27.04.2024 tarihinde https://whc.unesco.org/en/factors/ adresinden erişildi.
• UNESCO. (2024b). City of Safranbolu. 27 Nisan 2024 tarihinde http://whc.unesco.org/en/list/614 adresinden erişildi.
• UNWTO. (1980). Manila declaration on world tourism. 27 Nisan 2024 tarihinde https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/unwtodeclarations.1980.01.01 adresinden erişildi.
• UNWTO. (2004). Tourism congestion management at matural and multural sites. Madrid, World Tourism Organization.
• Urry, J. (2018). Mekânları tüketmek. R.G. Öğdül (Çev). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• WHC. (2024). World Heritage List. 07.10.2024 tarihinde https://whc.unesco.org/en/list/?search=cultural&components=1&order=country adresinden erişildi.
• Yaman K. (2015). Yabancı Turistlerin Safranbolu'daki Çevre Kirliliği Algısı. Sosyal Bilimler Dergisi, Karabük Üniversitesi, 1, 84-102.
• Yetiş, R., Turcan Y., ve Dinçer A. E. (2018, 31 Ekim –2 Kasım). Safranbolu kent formunun tarihsel serüveni ve morfolojik incelemesi. II. Kentsel Morfoloji Sem-pozyumu, İTÜ, İstanbul, Türkiye.
• Yıldız, S. (2011). Kültürel miras alan yönetimi kapsamında Alanya Kalesi ziyaretçi yönetimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sos-yal Bilimler Enstitüsü, Antalya.