Çoklu Afet Risklerinin Analizinde Çok-Ölçütlü Karar Verme Yöntemi: İskenderun Deneyimleri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 46, 2269 - 2314, 31.12.2024

Defne Dursun , Doğuşcan Öztaş , İsmail Demirdağ

https://doi.org/10.31198/idealkent.1431480

Öz

Ülkemizde yaşanan afetler ne kentlerimizin ne de karar vericilerin afete ve afet sonrası sürecin yönetimine hazır olmadıklarını; dahası etkin bir afet risk yönetimi için gerekli araçların üretimi konusunda da gerekli bilgi birikimi ve pratiğin bulunmadığını göstermiştir. Bu çalışma kent planlama disiplini içerisinde neler yapılabilir sorusuna yanıt arama çabasının sonucu olarak gelişmiştir. Çalışmada çoklu afet risklerinin birlikte analiz edilebilmesi amacıyla çok ölçütlü karar verme yöntemi kullanılarak üretilen ve Planlama Stüdyosu VI kapsamında İskenderun kentsel alanında uygulanan risk analizi yöntemi anlatılmaktadır. Stüdyo çalışması kapsamında 8 farklı senaryo, 16 farklı grup ile İskenderun kent bütünü için yapılan analizlerde belirlenen farklı afet riskleri için tehlike, zarar görebilirlik ve maruziyet temelli göstergeler ağırlıklandırılmış; aynı risklere sahip homojen risk bölgelerin belirlenmesi ile kentsel risk alt bölgeleri oluşturulmuş ve çok ölçütlü karar verme yöntemi ile her bölgenin toplam risk puanı/düzeyi hesaplanmıştır. Test edilen model, afet yönetiminin ilk aşaması olan "riskin tanımlanması" amacıyla üretilen mekânsal risk haritalarının, sakınım ve deprem sonrası müdahale planlarının oluşturulmasında etkili bir araç olabileceğini göstermiştir. Bu haritalar, planlama süreçlerini ve afet risk yönetimini daha etkin bir şekilde yönlendirme potansiyeline sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Çoklu afet riskleri, çok-ölçütlü risk analizi, kentsel risk alt bölgeleri, planlama, İskenderun

A Multi-Criteria Decision-Making Method for the Analysis of Multiple Disaster Risks: The Iskenderun Case Study

Öz

The disasters that have occurred in our country have demonstrated that neither our urban areas nor the decision-makers responsible for their management are adequately prepared for the challenges posed by disasters and the post-disaster period. Furthermore, there is a lack of essential knowledge and practice in the production of the necessary tools for effective disaster risk management. This study represents an effort to find answers to the question of what can be done within the discipline of urban planning. In this study, the risk analysis method, which employs a multi-criteria decision-making approach to evaluate multiple disaster risks simultaneously, is described. This method was applied in the Iskenderun urban area within the scope of Planning Studio VI. In the context of the studio study, hazard, vulnerability, and exposure-based indicators were weighted for the various disaster risks identified in the analysis conducted for the city of Iskenderun, encompassing eight different scenarios and 16 working groups. Urban risk sub-regions were then delineated through the identification of homogeneous risk zones exhibiting same risks, with the total risk score/level assigned to each region calculated through the multi-criteria decision-making method. The tested model has shown that spatial risk maps produced for the purpose of ‘risk identification’, which is the first stage of disaster management, can be an effective tool in the creation of prevention and post-earthquake response plans. These maps have the potential to guide planning processes and disaster risk management more effectively.

Anahtar Kelimeler

Multiple disaster risks, multi-criteria risk analysis, urban risk sub-regions, planning, Iskenderun

Kaynakça

• Ba, R., Deng, Q., Liu, Y., Yang, R., & Zhang, H. (2021). Multi-hazard disaster scenario method and emergency management for urban resilience by integrating experiment–simulation–field data. Journal of Safety Science and Resilience, 2(2), 77-89.
• Balamir, M. (2007). Afet politikası, risk ve planlama. TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, (s. 31-43). TMMOB Yayınları, Ankara. https://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/dea61eed4bceec5_ek.pdf
• Balamir, M. (2012). Afetlere İlişkin Planlama Etkinlikleri ve Sakınım Planlaması. M. Ersoy (der.). Kentsel Planlama: Ansiklopedik Sözlük içinde, Ninova Yayınları, İstanbul, p 2-6
• Balamir, M. (2018). Afetler, risk yönetimi ve sakınım planlaması: Açıklamalı kavram ve terimler dizini. Ankara: ŞPO Yayınları.
• Birleşmiş Milletler Uluslararası Afet Risk Azaltma Ofisi (UNISDR). (2009). UNISDR Afet Risk Azaltma Terminolojisi. Cenevre: Birleşmiş Milletler.
• Bull-Kamanga, L., Diagne, K., Lavell, A., Leon, E., Lerise, F., MacGregor, H., & Reid, H. (2003). From everyday hazards to disasters: The accumulation of risk in urban areas. Environmental Urbanization, 15(1), 193-204.
• Cho, S. E., Kim, S., & Won, S. (2015). Integrating environmental hazard mitigation into Korea-Indonesia joint urban planning studio pedagogy. Proceedings of the 8th Conf. Int. Forum Urban., doi:10.3390/ifou-D009.
• Christensen, P., & Worzala, E. (2010). Teaching sustainability: Applying studio pedagogy to develop an alternative post-hurricane solution using surplus shipping containers. Journal of Sustainable Real Estate, 2(1), 335–360.
• Elker, C. (1997). Kent planlamada seçenek tasarlama ve çok ölçütlü değerlendirme. Ankara: Gelişim ve Dizgi Yayıncılık.
• Food and Agriculture Organisation of the United Nations. (2008). Disaster risk management systems analysis: A guide book. Rome: FAO.
• German Federal Ministry for Economic Cooperation and Development. (2004). Risk analysis - a basis for disaster risk management (Siebel Druck & Grafik) Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ). https://www.careemergencytoolkit.org/wpcontent/uploads/2017/03/34_9.pdf
• Global Initiative on Disaster Risk Management. (2023). What is disaster risk management. global initiative on disaster risk management? https://www.gidrm.net/en/gidrm/what-is-drm
• Hamilton, N. (2012). Post-disaster shelter: A studio-based response to emergency shelter in natural disaster zones. Sustainable Futures: Architecture and Urbanism in the Global South, 2730, 103-122.
• Janssen, R. (1992). Multiobjective decision support for environmental management. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
• Kahraman, Z. T. (2016). Afet Yönetimine Giriş ve Türkiye'de Örgütlenme. Z. T. Kahraman, & A. Altay (der.). Bütünleşik Afet Yönetimi içinde. İlkem Yayınları.
• Khorram-Manesh, A., Lupesco, O., Friedl, T., Arnim, G., Kaptan, K., Djalali, A. R., Foletti, P. L., Ashkenazi, M., Arculeo, C., Fischer, P., Hreckovski, B., Komadina, R., Voigt, S., Carlström, E., & James, J. (2016). Education in disaster management: What do we offer and what do we need? Proposing a new global program. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 10(6), 854-873.
• Komendantova, N., Scolobig, A., Garcia-Aristizabal, A., Monfort, D., & Fleming, K. (2016). Multi-risk approach and urban resilience. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 7(2), 114-132.
• Nipa, T. J., Kermanshachi, S., Patel, R., & Tafazzoli, M. (2020). Disaster preparedness education: construction curriculum requirements to increase students’ preparedness in pre-and post-disaster activities. Associated Schools of Construction (ASC) International Conference, 142-131.
• On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmi Gazete 28489, (6 Aralık 2012), Kanun No 6360, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206.htm
• Orhan, E., & Keskinok, Ç. (2019). Afet sonrası hanehalklarının yer seçim kararları ve kentsel dirençlilik: Değirmendere örneği. Resilience, 3(2), 359-367.
• Özmen, F., Gültek, M., Avinç, G. M., Sarıcıoğlu, P., & Yıldız, A. (2024). Deprem sonrası geçici barınma alanları: Deprem bölgelerinde acil barınmaya yönelik yapı stüdyosu önerileri. Electronic Turkish Studies, 19(1).
• Özyetgin Altun, A., & Öğdül, H. G. (2021). Afet riski yönetimi kapsamında kent planlama; İstanbul planları ve uygulamalar. METU JFA, 38(2), 145-172.
• Pelling, M. (2012). The vulnerability of cities: Natural disasters and social resilience. Routledge. London.
• Roy, B. (1985). Methodologie multicritère d’aide à la decision. Paris: Economica.
• Şahin, Y., & Uyan, Y. (2016). Afet risk analizi ve sınıflandırılması: Bir uygulama örneği [Konferans sunumu]. Uluslararası Doğal Afet ve Afet Yönetimi Sempozyumu (DAAYS’16), Karabük. https://www.researchgate.net/publication/322815577_Afet_Risk_Analizi_ve_Siniflandirmasi_Bir_Uygulama_Ornegi.
• Soydemir, S. (2011). Modernizmin karanlık yüzü: Risk toplumu. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 169-178.
• Steuer, R. (1986). Multiple criteria optimization: Theory, computation and application. New York: Wiley.
• T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı. (2009). Afetlere hazırlık ve kentsel risk yönetimi komisyon raporu (T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Yayınları). https://webdosya.csb.gov.tr/db/kentges/editordosya/kitap4.pdf.
• Tekeş, M. (2002). Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nde Kullanılan Tabancaların Bulanık Uygunluk İndeksli Analitik Hiyerarşi Prosesi ile Karşılaştırılması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• The United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNISDR). (2015). Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi.
• Topçu, Y.İ. (2000). Çok Ölçütlü Sorun Çözümüne Yönelik Bir Bütünleşik Karar Destek Modeli, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• TRT Haber. (2024, Şubat 2). 6 Şubat Depremlerinde 53 bin 537 Canımızı Yitirdik. TRT Haber: https://www.trthaber.com/haber/gundem/6-subat-depremlerinde-53-bin-537-canimizi-yitirdik-833953.html adresinden alındı
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) (2023). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi.
• Uitto, J. I., & Shaw, R. (2016). Introduction. J. I. Uitto ve R. Shaw (der.). Sustainable development and disaster risk reduction içinde (s. 1-12). Japan: Springer. https://doi.org/10.1007/978-4-431-55078-5_1
• UNESCO/UNICEF. (2012). Disaster risk reduction in school curricula: Case studies from thirty countries. Paris: UNESCO.
• United Nations International Strategy for Disaster Reduction. (2009). Terminology of disaster risk reduction. United Nations. https://www.unisdr.org/files/7817_UNISDRTerminologyEnglish.pdf
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNDRR). (2017). The disaster risk reduction (DRR) glossary. https://www.undrr.org/drr-glossary/terminology
• Van Westen, C. J., & Greiving, S. (2017). Multi-hazard risk assessment and decision making. N. R. Dalezios (Der.), Environmental hazards methodologies for risk assessment and management (s. 31-94). London: IWA Publishing. https://doi.org/10.2166/9781780407135
• Van Westen, C. J., Castellanos, E., & Kuriakose, S. L. (2008). Spatial data for landslide susceptibility, hazard, and vulnerability assessment: An overview. Engineering Geology, 102(3-4), 112-131.
• Wagemann, E., & Ramage, M. (2013). Relief for the Curriculum. Architecture Education and Disaster Recovery. Scroope. 129-133. https://doi.org/10.17863/CAM.6437
• Wamsler, C. (2006). Mainstreaming risk reduction in urban planning and housing: A challenge for international aid organisations. Disasters, 30(2), 151-177.
• Yıldırım, Y., Cırak, B. N., & Akın, A. (2024). How can research-based studio experience assist in tackling natural disasters? Natural Hazards. 1-17. https://doi.org/10.1007/s11069-024-06745-4
• Zenter, Ö., Ozmen, F., & Yıldırım, T. (2024). Deprem sonrası çocuk özel eğitim yerleşkesi mimari tasarım deneyimi. Journal of Architectural Sciences and Applications, 9, 270-292.