İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Marifetullah Nazariyesi

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 2, 179 - 198, 27.12.2017

Mehmet Şaşa

Öz

İmam-ı A’zam Ebû Hanife, İslâm düşüncesinde özellikle de kelam ve fıkıh ilminin şekillenmesinde

öncülük etmiştir. Bu açıdan İslâm ilim geleneğinde ciddi anlamda iz bırakmış bir şahsiyetin,

insanoğlunun inanç âleminin en önemli problemi olan marifetullah konusuna yaklaşımı, önem arz

etmektedir. Bu çalışmada Allah’ı bilmek aklî mi yoksa şer’î mi bir sorumluluktur? Kendisine ilahî

mesajın ulaşmayıp Allah’ı bilmeyenin ahiretteki durumu nedir? Marifetullah konusunda taklidin yeri

nedir? Gibi bir takım sorular karşısında Ebû Hanife’nin yaklaşımı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Onun, marifetullahı aklî bir sorumluluk olarak kabul ettiği kanısına varılmıştır. Diğer bir ifade ile

onun, aklın yaratılışta Allah’ı bilecek potansiyelde yaratıldığını, dolayısıyla kendisine ilahî mesaj

ulaşmayanların, âlemdeki kevnî ayetler üzerinde akıl yürütmek suretiyle icmalî olarak Allah’ı bilmesi

gerektiğini ileri sürdüğü görülmüştür. Bu düşüncesinin doğal yansıması olarak onun, nazar ve

istidlal ile marifetullaha ulaşmanın gerektiği, dolayısıyla bu hususta taklidin câiz olamayacağı kanaatine

vardığı müşahede edilmiştir. Bu düşüncenin diğer bir yansıması olarak onun, Allah’ı bilmeden

veya tanımadan ölenlerin, ahirette ebedî azaba müstehak olacağı kanısında olduğu anlaşılmıştır.

Bununla beraber İmam Azam’ın, sadece söylemde kalan Allah düşüncesinin yeterli olmayacağını,

doğru bir ilah tasavvuruna bina edilen marifetullah anlayışının te’sis edilmesinin gerekliliğini vurguladığı

görülmüştür. Böylece o, Yahudilerin, Hristiyanların, müşriklerin ve diğer batıl inanç mensuplarının

tanrı tasavvurlarının ve buna bina edilen tanrı bilgisinin hak ve doğru olmadığını ortaya

koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Ebû Hanife, marifetullah, akıl, nazar, istidlal

Kaynakça

• Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed, Minehu’r-Ravdi’l-Ezher fî Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1419/1998.
• Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed, Şerhu’l-Emâli, İstanbul 1319.
• Avcı, Casim, “Kûfe”, DİA, (I-XLIV), Türkiye Diyanet Vakfı yay., İstanbul 2002, XXVI, 339-342.
• Aydın, Mehmet, “Tanrı Hakkında Konuşmak”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy: I, İzmir 1983, s. 25.
• Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî, el-Fark beyne’l-fırak, Nşr. M. M. Abdülhamid, Beyrut 1416/1995.
• Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî, Usûlu’d-dîn, İstanbul 1346/1928, s. 210; Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, Tefsir-i Kebir, (I-XXIII), Akçağ yay., Ankara 1995.
• Bakıllânî, el-Kadı Ebû Bekr b. Tayyib, el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâdihi velâ yecûzu’l-cehlu bihî, II. Baskı, thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kâhire 1421/2000.
• Beyâzîzâde, Ahmed b. Hasan b. Yûsuf, el-Usûlu’l-Munîfe li İmam Ebî Hanîfe, el- Mektebetu’l-Ezheriyye, y.y. ts.,
• Beyâzîzâde, Ahmed Efendi, İşârâtu’l-merâm min ibârâti’l-İmam Ebî Hanife en-Nu’man fî Usûli’d-Dîn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1428/2007.
• Carullah, Zuhdi Hasan, el-Mutezile, VI. Baskı, Beyrut 1410/1990.
• Cerrahoğlu, İsmail, “Abdullah b. Mes’ud”, DİA, (I-XLIV), Türkiye Diyanet Vakfı yay., İstanbul 1988, 114-117.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, Şerhu’l-mevâkıf, (I-VIII), Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut 1419/1998.