HAÇLI SEFERLERİNDE AT ÜZERİNE BİR DENEME

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 15 - 36, 20.06.2022

Nadir Karakuş

Öz

1095-1291 yılları arasında devam eden Haçlı seferlerinin ilk safhası, kutsal
yüzünden daha çok, menfaat ve çıkar ilişkileri ile gündeme gelmiştir. Ticarî
tarafının oldukça fazla olduğu seferler, at konusu üzerinden de kendisini
göstermiş, Haçlı-Müslüman ilişkilerinde önemli bir yer tutmuştur. Bu konu,
seferlerin anlaşılmasına da değişik bir bakış tarzı ortaya çıkarmıştır. Bu bakış
tarzı, atların satıldığı pazarlardan, at yarışlarının yapıldığı hipodromlara uzanan
bir ilişkiler ağı örmüştür. Süvarilerin ve atların öne çıkarıldığı terimler yanında
bu konuda yazılıp çizilenler, kadîm Doğu’yu yine merkeze taşımış, Batı’nın bu
konudaki fakirliği de bir kez daha su yüzüne çıkmıştır. Hediye edilen atlar ise
aynı zamanda Doğu’nun cömertlik ve erdemini göstermiş, Batı’ya doğru
başlayan medeniyet akışının da şifrelerini sunmuştur. Atın üzerindeki süvariler
ise Haçlı seferlerinin anlaşılmasına önemli bir katkı sağlamış, atının mutlak
ölümden kurtardığı liderlerden, düğün eğlencesinde atından düşerek devletini
tehlike ve kaos içinde bırakan hükümdarlara kadar pek çok olay da dönemin
anlaşılmasını kolaylaştırmıştır. Bundan dolayı da atlar ve sahipleri Haçlı
seferlerinin gerçek kimliğini ve çıkar ilişkilerini de gözler önüne sermiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Haçlılar, Atlar, Pazarlar, At Yetiştiriciliği, Süvariler.

Kaynakça

• Abdullah Hurşid. el-Kabailü’l-Arabiye fî Mısır fî’l-Kurunü’s-Selâsetü’l-Ulâ li’l-Hicre. Kahire: el-Heyetü’l- Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1992.
• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Basımevi, 1950.
• Aksarâyî, Kerîmüddin. Müsâmeretü’l-Ahbâr. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Ambroise. The Crusade of Richard Lion-Heart. ed. Austin P. Evans. New York: Columbia University Press, 1941.
• Anna Komnena. Alexiad Malazgirt’in Sonrası. çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1996.
• Anonim, “et-Tezkeretü’l-Hareviyye fi’l-Hıyâlü’l-Harbiyye”. çev. J. Sourdel-Thomine. Bulletin d’etudes Orientales Institut Francais de Damas, 17 (1962), 105-108.
• Anonim. Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi. nşr. William Stubbs. London: Rolls Series, 1864.
• Anonim. Plutarch's Lives. ed. Artur Hugh Clough. çev. John Dryden. Houston: Barnes & Noble, 2001.
• Arık, Remzi Oğuz. Coğrafyadan Vatana. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1969.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Ayalon, David. “Notes on the Furusiyya Exercises and Games in the Mamluk Sultanate”. Scripta Hierosolymitana, 9 (1961), 31-62.
• Barthold, V. “Çimkent”. İslam Ansiklopedisi. 3/399. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî (Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Brand, C. M. Deeds of John and Manuel Comnenus by John Kinnamos. New York: Columbia University Press, 1976.
• Brand, C. M., “Byzantines and Saladin, 1185-1192: Opponents of the Third Crusade”. Speculum 37 (1962), 167-181.
• Cahen, Claude. “Le Diyar Bakr au Temps des Premiers Urtukides”. Journal Asiatique 277 (1935), 219- 276.
• Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. çev. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Câhiz. Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Fazîletleri. çev. Ramazan Şeşen. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1967.
• Cenedî, Muhammed. es-Sülûk fî Tabakâti’l-Ulemâ-i ve’l-Mülûk, (Tabakâtü’l-Cenedî). thk. Muhammed b. Ali b. Huseyn. yy: Mektebetü’l-İrşâd, 1995.
• Darkot, Besim. “Göklen”, İslam Ansiklopedisi. 6/809. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, trz.
• Edbury, Peter W. “John of Jaffa (1215–1266)”. Crusades an Ancyclopedia. ed. Alan V. Murray. 692. California: Santa Barbara, 2006.
• Ernoul. Ernoul Kroniği, Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Ahmet Deniz Altunbaş. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Fleet, Kate. “Türk Ekonomisi, 1071-1453”. Türkiye Tarihi, Bizans’tan Türkiye’ye, ed. Kate Fleet, çev. Ali Özdamar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. çev. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Gadolin, Anitra R. “Prince Bohemund’s Death and Apotheosis in the Church of San Sabino, Canosa di Puglia”. Byzantion 52 (1982), 124-153.
• Geoffroi de Villehardouin. Konstantinopolis’te Haçlılar. çev. Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Gordlevski, V. A. Anadolu Selçuklu Devleti. çev. Azer Yaran. Ankara: Onur Yayınları, 1988.
• Grimal, Pierre. “Pegasus”, The Dictionary of Classical Mythology. çev. A. R. Maxwell. 349. Oxford: Blackwell Publishing, 1996.
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur. çev. M. Reşat Uzmen. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1980.
• Hamilton, Bernard. The Latin Church in the Crusader States (The Secular Church). London: Variorum Publications, 1980.
• Harris, Marvin. Cannibals and Kings, The Origins of Culture. New York: Vintage Books, 1977.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. çev. E. Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Hiestand, Rudolf. “Ein unbekanntes Privileg Fürst Bohemunds II. von Antiochia für das Hospital vom Marz 1127 und die Frühgeschichte der antiochenischen Fürstenkanzlei”. Archiv für Diplomatik, Schriftgeschichte, Siegel- und Wappenkunde 43 (1997), 27-46.
• Hillenbrand, Carole. Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri. çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Holt, P. M. "Mamluk-Frankish Diplomatic Relations in the Reign of Baybars". Nottingham Medieval Studies, 32 (1988), 180-195.
• Holt, P. M. "The Treaties of the Early Mamluk Sultans with the Frankish States". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 43 (1980), 67-76.
• Holt, P. M. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Numune Huart, Cl. “Kâzerûn”, İslam Ansiklopedisi. 6/523. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Ioannes Kinnamos. Historia. çev. Işın Demirkent. Ankara: TTK Yayınları, 2001.
• İbn Abdilber el-Kurtubî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn Abdüzzâhir. er-Ravzu’z-Zâhir fî Sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Abdülaziz el-Huveytır. Riyad: Meşveret, 1396/1976.
• İbn Abdüzzâhir. Teşrîfü’l-Eyyâm ve’l-Usûr fî Sîreti’l-Melik el-Mansur. nşr. Murad Kâmil. Kahire: yy., 1961.
• İbn Bibi. el-Evâmiru’l-Alâiyye: Selçuknâme. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Cübeyr. Endülüs’ten Kutsal Topraklara. çev. İsmail Güler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’şŞe’ni’l- Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn İyâs. Bedâyiü’z-Zühûr, Memluk Devleti’nin Son Yılları Kansu Gavri ve Osmanlılar. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018.
• İbn Kesir. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ahmed Abdülvehhâb Fetîh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1413/1992.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtu’l-Kübrâ. thk. M. Abdülkadir Atâ. Beyrut Dâru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1410/1990.
• İbn Şeddâd, el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. by.: yy., trz.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir, Baypars Tarihi. çev. M. Şerefüddin Yaltkaya. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr: M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Matbaatu’l- Emîriyye, 1377/1957.
• İbnu’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. yy: Dâru’l-Fikr, trz.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. tsh. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1407/1987.
• İbnü’l-Kalânisî. Şam Tarihine Zeyl, I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• İbnü’l-Kelbî. Ensâbü’l-Hayl fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm. thk. Hâtim Salih ez-Zâmin. Dımaşk: Dârü’l-Beşâir, 2003.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, trz. Kaşgarlı Mahmud. Divânü Lügati’t-Türk. çev. Besim Atalay. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi, 1985.
• Konstantin d’Ohsson, Abraham. Moğol Tarihi, Denizler İmparatoru Cengiz. çev. Bahadır Apaydın. İstanbul: Nesnel Yayınlar, 2008.
• Köymen, Mehmet Altay. Alparslan ve Zamanı. Ankara: AÜDTC Fakültesi Yayınları, 1983.
• Küçükdağ, Yusuf – Arabacı, Caner. Selçuklular ve Konya. Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları, 1994.
• Lamb, Harold. Selâhaddin Eyyubi ve Haçlılar. çev. Sinem Ceviz. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2017. Lane-Pool, Stanley. Saladin and the Fall of the Jerusalem. London: Independently Published, 1898.
• Lattimore, O. “Geographical Factor in Mongol History”. Geographical Journal. 8. London: Cambridge University Press, 1962.
• Makrizî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitât-ı ve’l-Asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, 1418.
• Makrizî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, 1418/1997.
• Makrizî. İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-Hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el- Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, trz. Matbaacılık, 1999.
• Minorsky, V. “Nesâ”. İslam Ansiklopedisi (İstanbul: MEB Yayınları, 1993), 9/198.
• Nicolle, David. Dördüncü Haçlı Seferi, 1202-1204. çev. Gürkan Engin. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Nicolle, David. İkinci Haçlı Seferi 1148. çev. L. Ece Sakar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Niketas Khoniates. Historia, Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 1995.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Oldenbrough, Zoe. The Crusades. çev. Anne Carter. New York: Pantheon Books, 1966.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• Ögel, Bahaeddin. İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Pakalın, O. Zeki. “Mirahur”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 2/541. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Raymondus Aguilers. Historia Francorum Qui Ceperunt Iherusalem, Haçlılar Kudüs’te, Bir Papazın Gözünden İlk Haçlı Seferi. çev. Süleyman Genç. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2019.
• Ritter, H. “La Parure des Cavaliers”. Der Islam, 18 (1929), 144-46.
• Rowe, John Gordon. “Paschal II, Bohemund of Antioch and the Byzantine Empire”. Bulletin of the John Rylands Library 49 (1966), 165-202.
• Rubenstein, Jay. “Cannibals and Crudsades”. French Historical Studies, Vol. 31, No. 4 (2008), 525-552.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Ruska, J. “Feres”. İslam Ansiklopedisi. 4/555. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Ruysbroeckli Willem. Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk (1253-1255). çev. Zülal Kılıç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.
• Safedî. Nüzhetü’l-Mâlik ve’l-Mülûk fî Muhtasarı Sîreti men vellâ Mısr ve’l-Mülûk. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmurî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1424/2003.
• Sauvaget, Jean. Alep Par. Paris: Librarie Orientaliste Paul Geuthner, 1941.
• Sıbt İbnu’l-Acemî. Kunûzü’z-Zeheb fî Târîh-i Haleb. Halep: Dâru’l-Kalem, 1417.
• Simon de Saint-Quentin. Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu, (1245-1248). çev. Tufan Karasu Alanya: Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2006.
• Spuler, Bertold. İran Moğolları, Siyaset, İdarî ve Kültür, İlhanlılar Devri, 1220-1350. çev. Cemal Köprülü. Ankara: TTK Basımevi, 1957.
• Stübe, R. “Hürmüz”. İslam Ansiklopedisi. 5/632. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Sumberg, Lewis A. M. “The ‘Tafurs’ and the First Crusade”. Mediaeval Studies 21 (1959), 222-246. Sümer, Faruk. “Yabanlu Pazarı”. Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 37 (1985), 1-19.
• Sümer, Faruk. Yabanlu Pazarı: Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1985.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs 1387.
• The History of Alexander the Great, being the Syriac version of the Pseudo-Callisthenes. ed. Ernest A. Wallis Budge. Cambridge: Cambridge University Press 1889.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• Üsâme b. Münkız. Kitâbü’l-İ’tibâr. çev. Yusuf Ziya Cömert. İstanbul: Kitabevi, 2012.
• Weiers, Micheal. Geschichte der Mongolen. Stuttgart: Urban Taschenbücher, 2004.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Wood, Michael. In the Footsteps of Alexander The Great A Journey from Greece to Asia. Berkeley: University of California Press 1997.
• Yıldıran, İbrahim. “Osmanlılar’da Atlı Hedef Okçuluğu: Kabak Oyunu”, Anadolu Uygarlıklarında Spor içinde 158-169. Ankara: Spor Yayınevi ve Kitabevi, 2012.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Anadolu Beylikleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yunînî, Kutbeddin. Zeyl-u Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.