FİNANSAL KARARLARI ETKİLEYEN FAKTÖRLER: MESLEK YÜKSEKOKUL ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 16 - 39, 30.12.2024

Tolga Ergün

https://doi.org/10.24889/ifede.1443000

Öz

Bu çalışmanın amacı, meslek yüksekokul öğrencilerinin finansal kararlarında etkili olan faktörleri ampirik olarak araştırmaktır. Çalışmada yüz yüze anket tekniği ile toplanan 365 kullanılabilir anket verisi faktör analizinden faydalanılarak açıklayıcı faktör analizi ve doğrulayıcı faktör analizine tabi tutulmuştur. Ayrıca, yapısal eşitlik modellemesi ile finansal karar üzerindeki aracı ve düzenleyici faktör etkisi araştırılmıştır. Analizlerden elde edilen bulgular, finansal okuryazarlığın finansal karar üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Finansal okuryazarlığın finansal kararlar üzerinde finansal tutum aracılığı ile dolaylı bir etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Ayrıca para etiğinin, finansal okuryazarlık ve finansal tutum faktörleri yoluyla bireylerin finansal karar verme sürecinde düzenleyici bir rol oynadığı tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, bireylerin finansal karar aşamalarında tutumun bir ölçüsü olarak paraya verilen öneme işaret etmektedir. Paranın kullanımı ve yönetimi konusunda politika yapıcılar, düzenleyici otoriteler, finansal kurumlar ve eğitim kurumları, bireylerin finansal kararlarını doğru olarak yönetebilmeleri için teşvik edici politikalar geliştirmelidir. Bu nedenle başta finansal okuryazarlık olmak üzere bütçe, tasarruf ve finansal planlama konularında daha fazla farkındalık oluşturulması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal finans, finansal karar, finansal tutum, finansal okuryazarlık

FACTORS INFLUENCING FINANCIAL DECISIONS: A RESEARCH ON VOCATIONAL SCHOOL STUDENTS

Öz

The aim of this study is to empirically investigate the factors that influence the financial decisions of vocational students. In the study, 365 usable survey data collected through a personal interview were subjected to an explanatory factor analysis and a confirmatory factor analysis using factor analysis. In addition, the effects of mediating and regulating factors on financial decisions were examined using structural equation modeling. The results of the analysis show that financial literacy has no direct influence on financial decisions. It was found that financial literacy has an indirect influence on financial decisions through financial attitudes. It was also found that money ethics plays a regulating role in the individual's financial decision-making process via the factors of financial knowledge and financial attitude. The results obtained show the importance attached to money as a measure of attitude in the financial decision-making stages of individuals. With regard to the use and handling of money, policy makers, regulators, financial institutions and educational institutions should develop strategies that encourage individuals to make the right financial decisions. For this reason, it is necessary to raise awareness about budgeting, saving and financial planning, especially financial literacy.

Anahtar Kelimeler

Behavioral finance, financial decision, financial attitude, financial literacy

Kaynakça

• Ackert, L.F., Church, B.K., & Deaves, R. (2003). Emotion and financial markets. Economic Review Federal Reserve Bank of Atlanta, 88(2), 33-41.
• Ada, Ş. (2017). Sağlık çalışanlarının kişisel finans ile ilgili tutum ve davranışları: Kahramanmaraş ilinde bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, 14, 186-198.
• Agarwalla S. K., Barua S. K., Jacob J., & Varma J. R. (2015). Financial literacy among working young in urban India. World Development, 67, 101–109. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.10.004
• Ajzen, I., & Fishbein, M. (1977). Attitude‐behavior relations: a theoretical analysis and review of empirical research. Psychological Bulletin, 84, 888‐912.
• Akdağ, G., Saban, M., Uygurtürk, H., & Genç, M. (2019). Finansal tutum ve davranışın yatırım kararlarına etkisi: Bartın-Karabük-Zonguldak illerine yönelik bir araştırma. BMIJ, 7(5), 2669-2700.
• Aksu, G., Eser, M. T., & Güzeller, C. O. (2017). Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ile yapısal eşitlik modeli uygulamaları. Detay Yayıncılık.
• Alkaya, A., & Yağlı, İ. (2015). Finansal okuryazarlık-finansal bilgi, davranış ve tutum: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İİBF öğrencileri üzerine bir uygulama. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(40), 585-599. Altınırmak-Gökbel, S. (2007). Finans etiği. Öneri Dergisi, 7(27), 159-164.
• Atkinson, A., & Messy, F. (2012). Measuring Financial literacy: results of the OECD/international network on financial education (INFE) pilot study, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, No. 15, OECD Publishing.
• Ay, M., & Ebdülrzazade, S. (2021). Finansal okuryazarlık tutum ve davranışlarının değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma: Selçuk üniversitesi İİBF örneği. Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-16.
• Aydin, A. E., & Akben Selcuk, E. (2019). An investigation of financial literacy, money ethics and time preferences among college students: A structural equation model. International Journal of Bank Marketing, 37(3), 880-890. https://doi.org/10.1108/IJBM-05-2018-0120
• Baber, H. Deepa, V., Elrehail, H., Poulin, M., & Mir, F.A. (2023). Self-directed learning motivational drivers of working professionals: confirmatory factor models. Higher Education, Skills and Work-Based Learning, 13(3), 625-642.
• Balleine, B. W. (2007). The neural basis of choice and decision-making. Journal of Neuroscience, 27(31), 8159-8160. http://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.1939-07.2007
• Barberis, N. (2018). Richard Thaler and the rise of behavioral economics. The Scandinavian Journal of Economics, 120(3), 661-684. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3111475
• Barış, S. (2016). Finansal okuryazarlık ve bütçeleme davranışı: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. TESAM Akademi Dergisi, 3(2), 13-38.
• Bhushan P., & Medury Y. (2014). An empirical analysis of inter linkages between financial attitudes, financial behavior and financial knowledge of salaried individuals. Indian Journal of Commerce and Management Studies, 5(3), 58-64.
• Brüggen, E. C., Hogreve, J., Holmlund, M., Kabadayi, S., & Lofgren, M. (2017). Financial well-being: a conceptualization and research agenda. Journal of Business Research, 79, 228-237. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2017.03.013
• Calamato, M. P. (2010). Learning financial literacy in the family (Master’s thesis) [Yüksek lisans tezi, San Jose State University].
• Coşkun, S. (2016). Üniversite öğrencilerinin finansal davranış ve tutumlarının belirlenmesi: finansal okuryazarlık algıları üzerine bir araştırma. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(7), 2257-2258.
• Charag, A.H., Fazili, A.I., & Bashir, I. (2020). Determinants of consumer’s readiness to adopt Islamic banking in Kashmir. Adoption of Islamic Banking, 11(5), 1125-1154.
• Chen, H., & Volpe, R.P. (2002). Gender differences in personal financial literacy among college students. Financial Services Review, 11, 289-307.
• Çam, A.V., & Barut, A. (2015). Finansal okuryazarlık düzeyi ve davranışları: Gümüşhane üniversitesi önlisans öğrencileri üzerinde bir araştırma. Global Journal of Economics and Business Studies. 4(7), 63-72.
• Çavuş, M. F., & Biçer, M. (2016). Finans yöneticilerinin karar verme davranışları üzerine karşılaştırmalı bir analiz. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 45-63.
• Çelikten, L. (2024). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin finansal tutum ve davranışları ile duygusal zekâları arasındaki ilişki: finansal okuryazarlığın duygusal yönü. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 190-213.
• Dayı, F., & Esmer, Y. (2021). Akademisyenlerin finansal tutum ve davranışlarının incelenmesine yönelik bir araştırma. Journal of Yasar University, 16(61), 1-19.
• DeBondt, W., Forbes, W., Hamalainen, P., & Muradoglu, Y.G. (2010). What can behavioural finance teach us about finance? Qualitative Research in Financial Markets, 2(1), 29-36.
• De Bassa Scheresberg, C. (2013). Financial literacy and financial behavior among young adults: evidence and implications. Numeracy, 6(2), 1-21. http://dx.doi.org/10.5038/1936-4660.6.2.5
• Devi, A. (2016). Financial literacy among women: A sample study in the Kamrup district of Assam. EPRA International Journal of Economic and Business Review, 4(2), 144-147.
• Dowling, N., Tim, C., & Hoiles, L. (2009). Financial management practices and money attitudes as determinants of financial problems and dissatisfaction in young male australian workers. Journal of Financial Counseling and Planning, 20(2), 5-13.
• Durmuş, B., Yurtkoru, E. S., & Çinko, M. (2018). Sosyal Bilimlerde SPSS ile Veri Analizi. İstanbul: Beta. Ergün, B., Şahin, A., & Ergin, E. (2014). Finansal okuryazarlık: işletme bölümü öğrencileri üzerine bir çalışma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 847-864.
• Evensky, A. I. F. (2018). How nobel laureate Richard Thaler’s work impacts financial planning. Journal of Financial Planning, 31(1), 40-41.
• Furnham, A., & Kirkcaldy, B. D. (2000). Economic socialisation: German parents’ perception and implementation of allowances to educate children. European Psychologist, 5(3), 202-215. https://doi.org/10.1027/1016-9040.5.3.202
• García Mata, O. (2021). The effect of financial literacy and gender on retirement planning among young adults. International Journal of Bank Marketing, 39(7), 1068-1090. https://doi.org/10.1108/IJBM-10-2020-0518
• Gök, B., & Coşkun, A. (2020). Z kuşağının finansal okuryazarlık eğilimlerinin incelenmesine ilişkin bir araştırma. International Journal of Cultural and Social Studies, 6(1), 356-366.
• Gutter, M., & Copur, Z. (2011). Financial behaviors and financial well-being of college students: evidence from a national survey. Journal of Family and Economic Issues, 32(4), 699-714. https://doi.org/10.1007/s10834-011-9255-2
• Güngör-Karyağdı, N. (2018). Finansal okuryazarlık ve farkındalığının belirlenmesine yönelik bitlis eren üniversitesi sbmyo öğrencileri üzerine bir uygulama. İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 110-126.
• Gürbüz, S. (2019). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi. Ankara: Seçkin.
• Greninger, S. A., Hampton, V. L., Kitt, K. A., & Achacoso, J. A. (1996). Ratios and benchmarks for measuring the financial well-being of families and individuals. Financial Services Review, 5(1), 57-70. https://doi.org/10.1016/S1057-0810(96)90027-X
• Haque, A., & Zulfigar, M. (2016). Women’s economic empowerment through financial literacy, financial attitude and financial wellbeing. International Journal of Business and Social Science, 7(3), 78-88.
• Hayes, A. F. (2018). Partial, conditional, and moderated mediation: quantification, inference, and interpretation. Communication Monographs, 85(1), 4-40.
• Herbert, S. (2000). Bounded rationality and social sicience. Mind and Society, 1(1), 25-39.
• Hoy, W.K., & Tarter, C.J. (2010). Swift and smart decision making: heuristics that work. International Journal of Education Mangement, 24(1), 351-358.
• Hung, A., Parker, A. M., & Yoong, J. (2009, 08 Şubat). Defining and measuring financial literacy. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1498674
• Khurshid, M., Zahid, R. M. A., & Nisa, M. U. (2024). Factors affecting financial decisions of university students: evidence from Pakistan. Managerial Finance, 50(2), 297-312.
• Kaya, M., & Güneş, H. (2019). Üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlıkdüzeyleri analizi: bankacılık ve finans bölümü öğrencileri üzerine bir uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(28), 295-305.
• Kavas, Y.B., & Kesebir, M. (2023). Finansal kararlar üzerinde finansal okuryazarlık, finansal risk ve zaman algısı etkisinin belirlenmesi hakkında literatür incelemesi. M. F. Yürük ve M. F. Buğan (Edt.), Finansal Piyasaların Evrimi-III (ss. 107-126). Özgür Yayınları.
• Kılıç, Y., Ata, H.A. ve Seyrek, İ. H. (2015). Finansal okuryazarlık: üniversite öğrencilerine yönelik bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 66, 129-150.
• Kim, K. (2003). Money attitudes and personal finance of college students. Journal of Consumption Culture, 6(3), 33-50.
• Mammadov, M. (2023). Finansal okuryazarlığın finansal davranışa etkisinde finansal tutumun aracılık rolünün incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Mitchell, T. R., & Mickel, A. (1999). The meaning of money: an individual difference perspective. The Academy of Management Review, 24(3), 568‐578. https://doi.org/10.2307/259143
• Mudzingiri, C., Mwamba, J. W.M., & Keyse, J. N. (2018). Financial behaviour, confidence, risk preferences and financial literacy. Cogent Economics and Finance, 6, 1-25.
• Muňoz-Murillo, M., Álvarez-Franco, P. B., & Restrepo-Tobón, D. A. (2020). The role of cognitive abilities on financial literacy: New experimental evidence. Journal of Behavioral and Experimental Economics, 84, https://doi.org/10.1016/j.socec.2019.101482
• Na-Nan, K., Roopleam, T., & Wongsuwan, N. (2019). Validation of a digital intelligence quotient questionnaire for employee of small and medium-sized Thai enterprises using exploratory and confirmatory factor analysis. Kybernetes, 49(5), 1465-1483.
• Nga, J.,K.H., & Yien, L.K. (2013). The influence of personality trait and demographics on financial decision making among Generation Y. Young Consumers, 14(3), 230-243.
• Nidar, S. R., & Bestari, S. (2012). Personal financial literacy among university students (case study at Padjadjaran university students, Bandung, Indonesia). World Journal of Social Sciences, 2(4), 162-171.
• Noor, U., Rabbani, S., & Dastgeer, G. (2023). Impact of job insecurity during COVID-19 on green entrepreneurial intention of Pakistani entrepreneurs: a moderated mediation model. Kybernetes, 52(11), 5687-5705. https://doi.org/10.1108/K-11-2021-1097
• Organisation for Economic Co-Operation and Development (OECD). (2013). PISA 2012 assessment and analytical framework: mathematics, reading, science, problem solving and financial literacy. Paris: OECD Publishing.
• Oseifuah, E., Gyekye, A., & Formadi, P. (2018). Financial literacy among undergraduate students: empirical evidence from Ghana. Academy of Accounting and Financial Studies Journal, 22(6), 1-16.
• Önem, H.B. (2021). Para sevgisi ve finansal okuryazarlık ilişkisi: Isparta uygulamalı bilimler üniversitesi öğrencileri üzerine bir uygulama. Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 44-56.
• Potrich, A. C. G., Vieira, K. M., & Silva, W. M. D. (2016). Development of financial literacy model for university students. Management Research Review, 39(3), 356-376. https://doi.org/10.1108/MRR-06-2014-0143
• Rahman, A. A., Asrarhaghighi, S., & Rahman, S.A. (2015). Consumers and Halal cosmetic products: knowledge, religiosity, attitude and intention. Journal of Islamic Marketing, 6(1), 148-163.
• Rai, K., Dua, S., & Yadav, M. (2019). Association of financial attitude, financial behaviour and financial knowledge towards financial literacy: a structural equation modelling approach. FIIB Business Review, 8(1), 51-60. https://doi.org/10.1177/2319714519826651
• Rauwerda, K., & De Graaf, F. J. (2021). Heuristics in financial decision-making: the selection of SME financing by advisers in an increasingly diverse market. Management Decision, 59(7), 1728-1749. https://doi.org/10.1108/MD-09-2019-1269
• Remund, D. L. (2010). Financial literacy explicated: the case for a clearer definition in an increasingly complex economy. Journal of Consumer Affairs, 44(2), 276-295. https://doi.org/10.1111/j.1745-6606.2010.01169.x
• Sahi, S. K., & Dutta, V. K. (2015). Perceived attitudes towards sudden wealth: an exploratory study. International Journal of Indian Culture and Business Management, 11(2), 245-274. https://doi.org/10.1504/IJICBM.2015.071309
• Sahi, S. K. (2023). Understanding gender differences in money attitudes: biological and psychological gender perspective. International Journal of Bank Marketing, 41(3), 619-640. https://doi.org/10.1108/IJBM-08-2022-0352
• Sapra, S. G., & Zak, P. J. (2008, 12 Şubat). Neurofinance: bridging psychology, neurology, and ınvestor behavior, social science research network. http://doi.org/10.2139/ssrn.1323051
• Sharma, P., & Roy, R. (2016). Looking beyond first-person effects (Fpes) in the Influence of scarcity appeals in advertising: a replication and extension of eisend (2008”). Journal of Advertising, 45(1), 78-84. https://doi.org/10.1080/00913367.2015.1093438
• Shockey, S. S. (2002). Low-wealth adults financial literacy, money management behaviors, and associated factors, including critical thinking [Doktora tezi, The Ohio State University].
• Soepding B.A., Munene J. C., & Dang, D.Y. (2021). Financial well-being of retirees community in Nigeria. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, https://doi.org/10.1108/JEC-09-2020-0170
• Sönmez, Y., & Kılıç, E. (2020). Finansal okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma: kastamonu üniversitesi örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 10(2), 479-497.
• SPK. (2016, Haziran 2024). 2015 yılı ikinci Türkiye finansal okuryazarlık araştırması. http://spk.gov.tr/duyurugoster.aspx?aid=20151005&subid=0&ct=f&submenuheader=null
• Sun, S., Goh, T., Fam, K.S., & Xue, Y. (2012). The influence of religion on Islamic mobile phone banking services adoption. Journal of Islamic Marketing, 3(1), 81-98.
• Şahin, M., & Barış, S. (2017). Finansal okuryazarlık ve tasarruf davranışları: kamu çalışanları üzerine bir inceleme. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 7(2), 77-103.
• Tang, T. L. P. (1995). The development of a short money ethic scale: attitudes toward money and pay satisfaction revisited. Personality and Individual Differences, 19(6), 809-816. https://doi.org/10.1016/S0191-8869(95)00133-6
• Tang, T. L. P., & Gilbert, P. R. (1995). Attitudes toward money as related to intrinsic and extrinsic job satisfaction, stress, and work‐related attitudesl. Personality and Individual Differences, 19(3), 327‐332. https://doi.org/10.1016/0191-8869(95)00057-D
• Tang, T. L. P., Tang, D. S. H., & Luna-Arocas, R. (2005). Money profiles: the love of money, attitudes, and needs. Personnel Review, 34(5), 603-618. https://doi.org/10.1108/00483480510612549
• Temizel, F., & Bayram, F. (2011). Finansal okuryazarlık: anadolu üniversitesi iktisadi idari bilimler fakültesi öğrencilerine yönelik bir araştırma. CÜ İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1), 73-86.
• Uygurtürk, H., & Fındık, M. (2022). Finansal tutum ve davranışların demografik faktörlere göre değerlendirilmesi: muhasebe meslek mensupları üzerine bir araştırma. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(13), 90-104.
• Ünal, S., & Düger, Y.S. (2011). Akademik personelin finansal gönenç hâli ile finansal davranış eğilimi arasındaki ilişkiye yönelik ampirik bir araştırma. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi,11(1), 213-226.
• Yıldırım-Özdemir, A. (2022). Bilişsel ve duygusal eğilimlerin finansal karar verme süreçlerine etkisinin davranışsal finans açısından değerlendirilmesi: sağlık profesyonelleri üzerine bir uygulama [Doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi].
• Yılmaz, G., & Sevim, F. (2021). Sağlık yönetimi öğrencilerinin finansal davranış ve finansal tutum düzeylerinin belirlenmesi: KTÜ örneği. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 3(2), 145-152.
• Yücel, S., & Çiftçi, N. (2018). Üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 143-161.
• Yüksel, A.E.B. (2015). Elektronik para, sanal para, bitcoin ve linden dolarına hukuki bir bakış. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 73(2), 173-220.
• Wang, C. L., & Ahmed, P. K. (2004). The development and validation of the organisational innovativeness construct using confirmatory factor analysis. European Journal of Innovation Management, 7(4), 303-313.
• Warsame, M.H., & Ireri, E.M. (2016). Does the theory of planned behaviour (TPB) matter in Sukuk investment decisions? Journal of Behavioral and Experimental Finance, 12, 93-100.
• Witt, U. (2004). Consumers financial decisions and the psychology of values. Journal of Financial Service Professionals, 58(6), 68-78.
• Wong, J. (2010). An analysis of money attitudes: their relationships and effects on personal needs, social identity and emotions. Journal of Leadership, Accountability and Ethics, 8(1), 57-64.