A GEOGRAPHICAL OVERVIEW OF THE TOPONYMIC FEATURES OF VILLAGE SETTLEMENTS IN ARTVIN PROVINCE

Yıl 2021, Sayı: 43, 278 - 297, 26.01.2021

Fatih Orhan

https://doi.org/10.32003/igge.811006

Cited By: 3

Öz

Having suitable climate and location features, Anatolia has hosted many civilizations since the past. Each civilization has left various traces that reflect its own characteristics to be passed on to future generations. One of these traces is the place names. Place names are located at the intersection of history, culture and geography and contain traces of them. In this context, examining the place names can give an idea about many features of that region. In this study, the names of villages in the province of Artvin were handled in this respect and the factors that caused its emergence were evaluated from a geographical perspective. Thus, it is aimed to complete a whole piece that constitutes the Anatolian cultural mosaic. In the research, in which qualitative research methods were used, the studies made by historians and various dictionaries were used to obtain data, and information was obtained from local residents through field studies. It has also benefited from the records about where the Turkey Statistical Institute (TÜİK) and the Ministry of Interior of the village name. The data obtained were classified in the light of toponym science and analyzed by content analysis method. The names of the villages in Artvin province were changed in 1925 and 1960 due to their foreign origin. Because the old names of the villages are Turkish, as well as Georgian, Laz and Armenian ones. While some of these changes were carried out for valid reasons and with appropriate methods, some of them unfortunately came up with naming that was incompatible with the characteristics of the settlement and therefore the local residents could not internalize much. However, it is noteworthy that geographical elements are quite determinant in both old and new naming.

Anahtar Kelimeler

Place Names, Villages, Toponym, Artvin, Geographical Factors

ARTVİN İLİNDEKİ KÖY YERLEŞMELERİNİN TOPONİMİK ÖZELLİKLERİNE COĞRAFİ BİR BAKIŞ

Öz

Uygun iklim ve konum özelliklerine sahip olan Anadolu, geçmişten bu yana birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Her medeniyet yaşadığı topraklara gelecek nesillere aktarılmak üzere kendi özelliklerini yansıtacak çeşitli izler bırakmıştır. Bu izlerden biri de yer adlarıdır. Yer adları tarih, kültür ve coğrafyanın kesişim noktasında yer alır ve bunlardan izler barındırır. Bu kapsamda yer adlarının incelenmesi, o bölgenin birçok özelliği hakkında fikir verebilir. Çalışmada Artvin ilindeki köy adları bu bakımdan ele alınmış ve ortaya çıkmasına vesile olan unsurlar coğrafi bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Böylece Anadolu kültür mozaiğini oluşturan bütündeki bir parçanın tamamlanması amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı araştırmada, veri temininde tarihçiler tarafından yapılan çalışmalardan ve çeşitli sözlüklerden yararlanıldığı gibi, saha çalışmaları ile yöre sakinlerinden de bilgiler elde edilmiştir. Ayrıca Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve İçişleri Bakanlığı’nın köy adlarının yer aldığı ilgili kayıtlarından da faydalanılmıştır. Elde edilen veriler toponimi biliminin ışığında sınıflamaya tabi tutulmuş ve içerik analizi yöntemiyle tahlil edilmiştir. Artvin ilindeki köylerin adları, 1925 ve 1960 yıllarında yabancı kökenden gelmeleri nedeniyle değiştirilmiştir. Zira köylerin eski adları içerisinde köken olarak Türkçe olanlar olduğu gibi, Gürcüce, Lazca ve Ermenice olanlar da mevcuttur. Bu değişikliklerin bazıları geçerli gerekçelerle ve uygun yöntemlerle gerçekleştirilmişken, bazılarında ne yazık ki yerleşmenin özellikleri ile bağdaşmayan ve bu nedenle yöre sakinlerinin de pek içselleştiremediği adlandırmalar ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte gerek eski ve gerekse yeni adlandırmalarda coğrafi unsurların oldukça belirleyici olduğu dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yer Adları, Köyler, Toponimi, Artvin, Coğrafi Faktörler

Kaynakça

• Akar, A. (2006). Renge bağlı yer adlandırmalarında Muğla örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 51-63.
• Akbıyık, M. (2019). Şanlıurfa ili Birecik ilçesi köy yerleşmelerinin toponimik analizi. Turkish Studies-Social Sciences, 14(3), 193-214.
• Alagöz, C. A. (1984). Türkiye’de yer adları üzerine bazı düşünceler. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Aliağaoğlu, A. & Uzun, A. (2011). Şehirsel toponimi (hodonimi): Türkiye için bir tipoloji denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(2), 123-133.
• Aliağaoğlu, A. (2007). Lakap ve logolarda Türkiye şehirleri: anlamların coğrafyası. Doğu Coğrafya Dergisi, 17, 293-290.
• Alkan, A. (2017). Siirt ilinin eski köy adları üzerine coğrafi bir inceleme. Türk Coğrafya Dergisi, 68, 63-76.
• Alkan, Ö. (2019). Tarihi ve arkeolojik veriler ışığında Artvin. (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Altunışık, İ. (2009). Coğrafi bakımdan Batman ili yer adları. (Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Ardanuç Kaymakamlığı, (2020). 02 Eylül 2020 tarihinde http://www.ardanuc.gov.tr/ardanuc-tarihi, adresinden edinilmiştir.
• Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (2020). 26 Ağustos 2020 tarihinde https://artvin.ktb.gov.tr/TR-55877/ishan-manastirkilisesi.html, adresinden edinilmiştir.
• Artvin Valiliği, (2018). 20 Ağustos 2020 tarihinde http://www.artvin.gov.tr/murgul-ozmal-koyunun-adi-referandumla- osmanli-koyu-olarak-degistirildi, adresinden edinilmiştir.
• Artvinli, E. (2013). Artvin Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi.
• Bulut, İ. (1996). Sorgun yöresi köy ve mevkii adlarının kaynakları. Akademik Araştırmalar Dergisi, 3, 30-40.
• Can, R. R. (2019). Doğal ve kültürel coğrafya özellikleri açısından Kırıkhan İlçesi’nde köy adları üzerine bir inceleme. İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 348-361.
• Ceylan, M. A. (2004). Ege Adalarında Türkçe Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Çolak Bostancı, G. (2009). Kişilere isim vermenin sahne arkası, Turkish Studies, 4(3), 362-375.
• Demirel, M. (2010a). Artvin Vilâyeti Hakkında Ma’lümât-ı Umümîye- Muvahhid Zeki. İstanbul: Yusufeli Belediyesi Yayını, FSF Printing House.
• Demirel, M. (2010b). Yusufeli Tarihi. İstanbul: FSF Printing House.
• Demirkaya, H. & Arıbaş, K. (2006). Gölhisar, Çavdır ve Altınyayla (Burdur) ilçelerindeki kırsal yerleşme adlarının kaynakları. Türk Coğrafya Dergisi, 46, 77-88.
• Deniz, T. & Ersöz, D. (2020). Safranbolu şehri yer adları: mekân, kimlik ve kültür. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 527-542.
• Doğanay, H. & Orhan, F. (2014). Artvin ilinde nüfusun başlıca özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 19(31), 1-22.
• Doğanay, H. & Orhan, F. (2019). Türkiye Beşeri Coğrafyası. (6. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Doğru, A. M. (1984). Türk yer adları sempozyumu üzerine. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Elmastaş, N. Şahinalp, M. S. & Günal, V. (2011). Bitlis ili köy adlarına coğrafi bir yaklaşım. VII. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu’nda sunulmuştur. Bitlis, Türkiye.
• Eminağaoğlu, Ö. (2015). Artvin’de orman varlığı. Ö. Eminağaoğlu (Ed.), Artvin’in doğal bitkileri içinde (s. 53-60). İstanbul: Promat Yayıncılık.
• Emiroğlu, M. (1984). Bolu yöresi yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Eren, H. (1966). Yer adlarımızın dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-1965, Ankara.
• Erinç, S. (1986). Ekzonimler konusunda bir araştırma: Ege adalarının Türkçe adları. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 2(3), 21-25.
• Erinç, S. (1989). Güneydoğu Avrupa’da Türkçe ekzonimler. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 6, 9-13.
• Gök, N. (2008). Artvin Livası’nın Anavatan’a katılışı sırasındaki durumuna ilişkin belgeler. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41, 97-99.
• Gökçeer, F. (1984). Sempozyum açılış konuşması. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Göney, S. (1975). Büyük Menderes Bölgesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Günal, V. (2012). Batman’da cadde adlandırmaları: Toplumsal bellek oluşturma ve şehirsel mekâna hâkim olma çabaları. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 171-197.
• Günal, V., Şahinalp, M. S. & Güzel, A., (2011). Coğrafi ortamın şehirsel mekân adlarına etkisi: Şanlıurfa şehri örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 463-508.
• Gündüz, A. (2001). Çoruh Havzası ve Artvin. Ankara: Ardanuç Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, Dizayn Ofset.
• Güner, İ. & Ertürk, M. (2004). Türkiye il merkezi kent adlarının kaynakları üzerine bir araştırma. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 39-62.
• Hanilçe, M. (2013). Vatan topraklarındaki imza: Türk yer adları, Zile kazası örneği (1455-1575). Turkish Studies, 8(2), 89-92.
• İbret, B. Ü. (2003). Çankırı’daki köy adları üzerine coğrafi açıdan bir inceleme. Marmara Coğrafya Dergisi, 7, 53-80.
• İçişleri Bakanlığı Mülkü İdare Bölümleri Envanteri, (2020). 10 Ağustos 2020 tarihinde https://www.eicisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx, adresinden edinilmiştir.
• Karaboran, H. H. (1982). Folklor açısından Yukarı Çukurova, Hatay- Maraş çöküntü hendeğinde mevkii adları. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi’nde sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Karaboran, H. H. (1984). Türkiye’de mevki adları üzerine bir araştırma. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Karadeniz, V. (2018). Erzincan ilindeki idari yerleşmelerin toponimik açıdan sınıflandırılması. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 181-197.
• Kaya, F. (2013). Ağrı Merkez ilçede köy yerleşmelerinin coğrafi şartlarla ilişkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8), 297-328.
• Kaymaz, Ç. K. & Albayrak, L. (2017). Mevsimlik gezici tarıma bir örnek: Bostancı köyü (Yusufeli-Artvin). Turkish Studies, 12(3), 355-384.
• Kayserili, A. (2015). Erzurum Şehri’nde yer adları üzerine bir deneme. S. Zaman & O. Coşkun (Ed.), Coğrafyaya adanmış bir ömür: Prof. Dr. Hayati Doğanay içinde (s. 653-667). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kayserili, A. (2016). Bir toponimi araştırması: Ağrı’da yer adları. Turansam, 8, 21-29.
• Kırzıoğlu, M. F. (1953). Kars Tarihi. İstanbul: Işıl Matbaası.
• Koca, N. & Yazıcı, H. (2011). Afyonkarahisar ilindeki idari yerleşmelerin toponimik sınıflandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, 56, 1-10.
• Koday, S. (2000). Murgul Çayı Havzasının Coğrafyası. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Koday, S., Kaya, G. & Akbaş, F. (2016). Salihli ilçesinde köy adlarında coğrafyanın etkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 559-582.
• Koday, Z. (1995). Hopa ilçesinin coğrafyası. (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Koday, Z. (2003). Arhavi Çayı Havzasının Coğrafyası. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Mollazade. H. & Elmastaş, N. (2019). Kahta ilçesindeki yerleşme adlarının coğrafi açıdan incelenmesi. Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, 5(16), 67-80.
• MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü), (2010). 18 Ağustos 2020 tarihinde https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi- merkezi/maden_potansiyel_2010/Artvin_Madenler.pdf, adresinden edinilmiştir.
• Orhan, F. (2015). Şavşat’ın Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası. Ankara: Şavşat Belediyesi Yayınları, Eflal Ajans Matbaacılık.
• Orhan, F. (2019). Kültürel Coğrafya Özellikleri ve Turistik Potansiyeli Açısından Geleneksel Artvin Evleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Özdede, D. (2009) Her Yönüyle Şavşat. Samsun: Cem Ofset Matbaacılık.
• Özdemir, H. (2001). Artvin Tarihi. Ankara: Ajans Ege Matbaacılık.
• Özder, M. A. (1971). Artvin ve Çevresi 1828-1921 Savaşları. Ankara: Artvin Turizm ve Tanıtma Derneği Ankara Merkezi Yayınları, Ay Matbaası.
• Özgül, O. (2015). Çoruh ve Kür vadisinde Kimmer-İskit yer adları. BELGÜ, 2, 159-179.
• Rızvanoğlu, M. T. (2003). Ardanuç ilçesinin beşeri ve ekonomik coğrafyası. (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Sakaoğlu, S. (1984). İnsan adlarından kaynaklanan yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Sarı, C. (2007). Doğal ve kültürel coğrafya özellikleri açısından Beyşehir İlçesi’nde yerleşme adlarının sınıflandırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 487-501.
• Subaşı, Ö. (2013). Arap akınlarına kadar Artvin ve çevresi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 323-342.
• Şahin, C. (2004). Türkiye’de tuza atfedilen yer adları. Türk Kültüründe Ayrıntılar: Tuz Sempozyumu’nda sunulmuştur. İstanbul, Türkiye.
• Tan, N. (1984). Türkiye’de yer adları verilirken veya değiştirilirken neler esas alınmalıdır. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Tanoğlu, A. (1966). Nüfus ve Yerleşme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tarhan, (2017). 06 Ağustos 2020 tarihinde https://www.nevzattarhan.com/isimler-kisilik-gelisiminde-onemli.html, adresinden edinilmiştir.
• TDK (Türk Dil Kurumu), (2020). 22 Ağustos 2020 tarihinde https://sozluk.gov.tr/, adresinden edinilmiştir.
• Tıraş, M. (1994). Bölgesel coğrafya açısından bir araştırma: Yusufeli ve yakın çevresinin coğrafi etüdü. (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Topal, E.& İbret, B. Ü. (2020). Yer adları açısından bir inceleme: Tosya’da (Kastamonu) yer adları. Folklor/Edebiyat Dergisi, 26(1), 41-54.
• Torun, F. (1998). Her Yönüyle Artvin ve Örnek Bir Köy İncelemesi. Kocaeli: Doruk Basım Yayın Reklamcılık.
• Tuncel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 23-34.
• Yediyıldız, B. (1984). Türkiye’de yer adı verme usulleri. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Yılmaz, C. & Kaya, M. (2018). Bir mikrotoponimi denemesi; Sinop- Ayancık’ta Zingal Orman İşletmesi’nin yer adlarına etkisi. Doğu Coğrafya Dergisi, 23(39), 149-164.
• Yinanç, R. (1984). XVI. yüzyılda Doğu Anadolu şehirlerinin mahalle adları. Türk Yer Adları Sempozyumu’nda sunulmuştur. Ankara, Türkiye.
• Yurt Ansiklopedisi (II). (1982). Artvin maddesi. İstanbul: Anadolu Yayın Anonim Şirketi.