HAVZA YÖNETİMİNİN GELİŞİM EVRELERİ VE FARKLI MODELLERİ

Yıl 2021, Sayı: 43, 338 - 357, 26.01.2021

Murat Uzun , Nuriye Garipağaoğlu

https://doi.org/10.32003/igge.816758

Cited By: 2

Öz

Havza yönetimi, sınırlarını doğal ortam koşullarının belirlediği alandaki kaynaklarının kullanılması, korunması ve meydana gelebilecek risklerin, kirlilik ve sorunların önüne geçilmesini amaçlayan geleceğe dönük planlama çalışmalarıdır. Bu kapsamda çalışmanın amacını, havza yönetiminin tarihsel süreçte gelişim evrelerini, ortaya çıkan farklı uygulama modellerini ve Dünya ile Türkiye üzerinden örneklerle açıklayarak literatürdeki boşluğu doldurmak oluşturur. Suyun ana unsur olarak düşünüldüğü havzalar ilk olarak su, enerji temini ve tarımsal amaç kapsamında 20. Yy. başlarında ABD ve birkaç münferit ülke ile yönetim çalışmalarının yapıldığı alanlar olmuştur. İkinci Dünya savaşından sonra artan talepler neticesinde su potansiyeli, erozyon, mühendislik çalışmaları ve tarımsal üretime katkı odaklı devam eden havza yönetimi, bilimsel çalışmalar, uluslararası konferans ve sempozyum kararlarından etkilenerek değişime uğramıştır. Özellikle 1990’lı yıllardan itibaren çevre-doğa koruma, sürdürülebilirlik kavramları havza yönetiminde önemli yer edinmiş ve günümüze gelindiğinde bütüncül yaklaşım havza yönetimi çalışmalarının temelini oluşturmuştur. Bütüncül yaklaşımın en önemli çalışmalarından birini, AB’nin Su Çerçeve Direktifi kapsamında uygulamaya koyduğu nehir havzası yönetim sistemi meydana getirmektedir. Günümüzde teknolojik imkânlar, multidisipliner yapı, havza yönetiminde birçok farklı modelin uygulanmasını sağlamakta ve bütüncül anlayışa çeşitli bakış açıları ile destek olmaktadır. Ayrıca ekosistem, ekolojik, coğrafi, kantitatif, sürdürülebilir, katılımcı, risk ve afet analizleri gibi birden çok detayı inceleyen havza yönetim modellerinin varlığı, havzaların analizlerle karşılaştırılabilir olmasını ve uygulanması açısından en doğru yönetim planlamalarının ortaya koymasını sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Havza, Havza Yönetimi, Modeller, Coğrafya

DEVELOPMENT STAGES OF BASIN MANAGEMENT AND DIFFERENT MODELS

Öz

Basin management is a forward-looking planning work that aims to use and protect the resources in the area whose boundaries are determined by the natural environment conditions and to prevent the risks, pollution and problems that may occur. Purpose of the study is historical process of the development phases of basin management, and by explaining the different implementation models that have emerged out of Turkey and the world with examples of forms to fill the gap in the literature. Basins, where water is considered as the main element, were first used in the 20th century within the scope of water, energy supply and agricultural purpose at the beginning there were areas of management work with the USA and a few individual countries. As a result of the increasing demands after the Second World War, the scope of watershed management focused on water potential, erosion, engineering studies and contribution to agricultural production has changed by being influenced by scientific studies, international conference and symposium decisions. Especially since the 1990s, the concepts of environment-nature protection and sustainability have taken an important place in watershed management and today, the holistic approach has formed the basis of basin management studies. One of the most important studies of the holistic approach is the river basin management system put into practice by the EU within the scope of the Water Framework Directive. Today, technological facilities, multidisciplinary structure enables the implementation of many different models in watershed management and supports the holistic understanding with various perspectives. In addition, the existence of watershed management models that examine multiple details such as ecosystem, ecological, geographic, quantitative, sustainable, participatory, risk and disaster analyzes enable the watersheds to be compared with the analyzes and to the most accurate management planning in terms of implementation.

Anahtar Kelimeler

Basin (Watershed), Basin Management, Models, Geography

Kaynakça

• Abbaspour K. C., Yang, J., Maximov, I., Siber, R., Bogner, K., Mieleitner, J., Zobrist, J., & Srinivasan, R. (2007). Modelling hydrology and water quality in the pre-alpine/alpine thur watershed using SWAT. Journal of Hydrology, 333,413-430.
• Adams, W. M. (1985). River basin planning in Nigeria, Applied Geography 5,297–308.
• Akkaya, C. (2002). Su ve toprak kaynakları yönetiminde havza yönetim modelinin önemi, Türkiye Mühendislik Haberleri, 4-5-6, 20-23.
• Akkaya, C., Efeoğlu, A. & Yeşil, N. (2008). Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, TMMOB Su politikaları Kongresi, 195-204.
• Albayrak, İ. (2012). Ekosistem servislerine dayalı havza yönetim modelinin İstanbul-Ömerli Havzası örneğinde uygulanabilirliği.( Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul).
• Anderson, S. D. (1999). Watershed management and nonpoint source pollition the Massachusetts approach. Boston Collage Environmental Affairs Law Rewiev, 21(2), 339-350.
• Aydın Çoşkun, A. (2009). AB su çerçeve direktifi kapsamında nehir havza yönetim planlarının hukuki analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 1, 43-55.
• Bach, H., Clausen, T. J., Dang, T.T., Emerton, L., Facon, T., Hofer, T., Lazarus, K., Muziol, C., Noble, A., Schill, P., Sisouvanh, A., Wensley, C. & Whiting, L. (2011). From local watershed management to integrated river basin management at national and transboundary levels. Mekong River Commission, Lao PDR.
• Bağdatlı, M. C. & Öztürk, B. (2014). Havza morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) etkin rolü. Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Dergisi, 18(1) 11-19.
• Bahadır, M. (2011). Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri ile acıgöl havzasının sürdürülebilir kullanımı ve yönetimi.( Doktora tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Afyonkarahisar).
• Baloc, M.A. & Tanık, A. (2007). Development of an ıntegrated watershed management strategy for resource conservation in Balochistan Province of Pakistan. Elsevier, 1(3), 38-46.
• Barrow, C.J. (1998). River basin development planning and management: a critical review. World Development, 26(1), 171-186.
• Bartarya, S.K. (1991). Watershed management strategies in central Himalaya: The Gaula River Basin, Elsevier, , 8 (3),177-184.
• Beheim, E., Rajwar, G. S., Haigh, M. & Krecek, J. (2012). Integrated Watershed Management: Perspectives and Problems. Springer Science & Business Media.
• Benson D., Fritsch O., Cook H. & Schmid M. (2014). Evaluating participation in WFD river basin management in England and Wales: Processes, communities, outputs and outcomes, Land Use Policy ,38, 213-222.
• Brooks, K. N., Pfolliott, P.F., Gregersen, H.M. & DeBano, L.F. (2003). Hydrology and the Management of Watersheds. (Third Edition). USA: Iowa State Press, Blackwell Publishing Company.
• Canseven, A. (2013). Avrupa Birliği’ne (AB) uyum süreci kapsamında ülkemizdeki entegre havza yönetimi çalışmaları ve mevcut durumun incelenmesi. (Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Sivas).
• Chubarenko, B. (2008). Watershed management in the Russian Federation and transboundary ıssues bu example of Kalinigrad Oblast (Russia), Suistanable Use and Develpoment of Watersheds, Gonenç, I.E., Vadineanu, A., Wolflin, J.P., Russo ,R.C. (Eds.) NATO Science for Peace and Security Series-C : Enviromental Security, (pp. 133-149.
• Clark, M. J. & Gardiner, J. (1994). Strategies for Handling Uncertainty in Integrated River Basin Planning, In C. Kirby & W.R. White., (Eds.), Integrated River Basin Development, John Wiley & Sons, (pp.437-445.
• Cobourn, J. (1999). Integrated watershed management on the Truckee River in Nevada. Journal of the American Water Resources Association, 35, 3, 623-632.
• Cox, C. & Madramootoo C. (1998). Aplication of geographic ınformation systems in watershed management in St. Lucia. Computers and Electornics in Agriculture, 20(3), 229-250.
• Daeghouth, S., Ward, C., Gambarelli, G., Styger, E. & Roux,J. (2008). Havza Yönetim Yaklaşımları, Politikaları ve Faaliyetleri: Ölçek Büyütmeye Yönelik Dersler, Su Sektörü Kurulu Kararı Belge Serisi Belge No.11, Dünya Bankası, Washington, DC.
• Danacıoğlu, Ş. (2017) Bakırçay havzasında ekolojik risk karakterizasyonuna dayalı havza yönetimi. (Doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Balıkesir).
• Dawei, H. & Jingsheng, C. (2001). Issues, perspectives and need for ıntegrated watershed management in China. Environmental Conservation, 28(4), 368-377.
• Delipınar, Ş. (2017) Havza yönetiminde kurumsal yapı: Türkiye için bir öneri. (Doktora tezi, Gebze Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Gebze).
• Dorge,J. & Windolf, J. (2010). Implementation Of the water framework directive - can we use models as a tool in ıntegrated river basin management?, International Journal of River Basin Management, 1: 2, 165-171.
• Downs, P. W., Gregory, K. J. & Brookes, A. (1991). How integrated is river basin management?. Environmental Management 15(33), 299-309.
• Efe, M. & Sılaydın Aydın, B. (2009). İdari Sınıra Dayalı Planlamanın Değiştirilebilirliği ve Havza Temelli İl Sınırları Önerisi, Ege Coğrafya Dergisi, 18 (1-2): 73-84.
• Enserink B., Kamps D., Mostert E. (2003). Public Participation in River Basin Management in the Netherlands. RBA-Centre: Delft University of Technology Netherlands.
• Fernández, A. (2016). River Basins and Water Management in Spain. Tagus and Ebro River Basin Districts: an account of their current situation and main problems, Universidad Autónoma de Madrid Spain, Policy Department C: Citizens' Rights and Constitutional Affairs European Parliament.
• Fritsch, O. & Benson, D. (2013). Integrating the principles of IWRM? River basin planning in England and Wales. International Journal of Water Governance, 1(3-4), 265-284.
• Gardiner, V. (1990). Drainage basin morphometry Unwin Hyman, In Goudie AS (Eds.) Advanced geomorphological techniques., (pp 71-81). London.
• Garipağaoğlu N. & Uzun, M. (2019). İznik Gölü Havzası’nda doğal ortam koşulları, değişimler ve muhtemel risklerin havza yönetimi ve planlamasına etkisi. Doğu Coğrafya Dergisi, 24(42), 1-15.
• Garipağaoğlu, N. (2017). Bölge Planlama ve Türkiye’de Mekânsal Planlama Yaklaşımları. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Garipağaoğlu, N. (2012). Havza planlamalarında coğrafyanın rolü ve Türkiye’de havza planlamacılığı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2),303-337.
• Girgin, E. (2008). Bütüncül Havza Planlaması ve Yönetiminin Hukuki Temele Dayandırılması, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Bildirileri, 377- 388, Ankara.
• Gonzalez, A. C. & Arias, C. (2001). The incorporation of integrated management in European water policy. In Proceedings of EI symposium field al Davis. California. April 2000). integrated Water Resources Management IAHS Publication (pp. 69-74.
• Gönenç, İ. E. (2004). Havzaların Sürdürülebilir Yönetimi Havza Karar Destek Sisteminin Araçları ve Bütünsel Sürdürülebilir Havza Yönetim Planlaması. İstanbul:Igem, Ses Topluluğu Yayınları,
• Graf, W. L. (1985). The Colorado River, instability and basin management. Association American Geographers, ISBN : 0892911867, 9780892911868 Washington, DC.
• Grigg, N.S. (1999). Integrated water resources management: who should lead, who should pay?. Journal of the American Water Resources Association, 35, 3, 527-534.
• Hajam, R. A., Hamid A. & Bhat, S. (2013). Application of Morphometric Analysis for Geo-Hydrological Studies Using Geo-Spatial Technology – A Case Study of Vishav Drainage Basin. Hydrol Current Res 4: 157-169. doi:10.4172/2157-7587.1000157.
• Harmancıoğlu, B. N., Gül, A. & Fıstıklıoğlu, O. (2002). Entegre su kaynakları yönetimi. Türkiye Mühendislik Haberleri, 19: 29-39.
• Heathcote, I. W. (2009). Integrated Watershed Management, Principles And Practice.(Second Edition) USA: John Wiley & Sons, Inc.
• Heinz, I., Pulido Velazquez, M., Lund J. R. & Andreu, J. (2007). Hydro- economic modeling in river basin management: implications and applications for the european water framework directive. Water Resources Management, 21, 1103–1125.
• Hermans, C., Erickson, J., Noordewier, T., Sheldon,A. & Kline, M. (2007). Collaborative environmental planning in river management: an application of multicriteria decision analysis in the white river watershed in Vermont. Journal of Environmental Management, 84, 534-546.
• Hızal, A., Serengil, Y. & Özcan, M. (2008). Ekosistem Tabanlı Havza Planlama Metodolojisi ve Havza Çalışmalarında Yapılan Yanlış Uygulamalar, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, 20-22 Mart 2008 Ankara.
• Hooper, B. P. (2003). Integrated Water Resources Management and River Basin Governance, Universities Council On Water Resources Water Resources Update, 126: 12-20.
• Hooper, B.P. & Margerum, R. D. (2000). Integrated watershed management for river conservation: perspectives from experiences in Australia and the United States. Global Perspectives on River Conservation. Science Policy and Practice. John Wiley and Sons. Chichester, 509-517.
• Hoşgören, M. Y. (2010). Hidrografya’nın Ana Çizgileri I. (6. Baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi. ISBN: 975-7206-40-7
• Hoşgören, M. Y.(2011). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Jain, M.K., Mishra, S.K. & Singh, V.P. (2006). Evaluation of AMC- Dependent SCS-CN-Based Models Using Watershed Characteristics, Water Resources Management, 20: 531-552. https://doi.org/10.1007/s11269-006-3086-1
• Jasmin, I. ve Mallikarjuna, P. (2012). Morphometric Analysis of Araniar River Basin Using Remote Sensing And Geographical Information System in The Assessment of Groundwater Potential, Arabian Journal of Geosciences, Saudi Society for Geosciences, 6: 3683–3692. https://doi.org/10.1007/s12517-012-0627-1.
• Jonch Clausen, T. & Fugl, J. (2001). Firming up the conceptual basis of ıntegrated water resources management. International Journal of Water Resources Development, 17, 501-510.
• Karadağ, A. A. (2007). Katılımcı havza yönetim modelinin oluşturulması: Kovada Gölü örneği. (Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara).
• Karadağ, A. A. & Barış, M. E. (2009). Isparta İli Kovada Alt Havzası katılımcı havza yönetimi sürecinde paydaş analizi araştırması. Ankara Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 15 (3), 259-269.
• Karadağ, A. A. & Barış, M. E. (2012). Kovada Gölü Alt Havza yönetim planının geliştirilmesi. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, 88(1), 118- 136.
• Karataş, A. (2017). Karasu Çayı Havzasının Hidrografik Planlaması. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Koç, C. (2018). Entegre havza yönetiminde su kaynaklarını modern yöntemler ile ölçme, izleme ve değerlendirme olanaklarının araştırılması. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 14, 222-227.
• Koontz, T. M. & Newig, J. (2014). From planning to implementation: Top‐ down and bottom‐up approaches for collaborative watershed management. Policy Studies Journal, 42(3), 416-442.
• Küçükali, U. F. (2012). Bursa - Nilüfer Çayı’nın Başköy – Kestel Bölümü ve alt havzalarının kirlilik ve risk analizi (Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul).
• Küçükali, U. F. & Atabay, S. (2013) Havzaların fiziki planlamasına ekolojik yaklaşım. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 6(1), 180-183.
• Lee, D. C. & Dinar, A. (1996). Integrated models of river basin planning, development, and management. Water International, 21, 213-222.
• Liefferink, D., Wiering, M. & Uitenboogaart, Y. (2012). The EU Water Framework Directive: a multi-dimensional analysis of implementation and domestic impact. Land Use Policy 28, 712-722.
• Liu, Y., Guo, H., Zhang, Z., Wang, L., Dai, Y. & Fan, Y. (2007). An optimization method based on scenario analysis for watershed management under uncertainty. Environ Manage, 39, 678-690.
• Lyon, J. G. (2002). GIS for water resources and watershed management. In GIS for Water Resource and Watershed Management. CRC Press. ISBN 9780415286077
• Magrath, W. B. Doolette, J. B. (1990). Strategic Issues İn Watershed Development. Watershed Development Strategies And Technologies, Eds. J. B. Doolette And W. B. Magrath, World Bank Technical (pp. 127- 130), The Worl Bank, Washinton D. C.
• Mody, J., (2004). Achieving Accountability Through Decentralization: Lessons for Integrated River Basin Management. Policy Research Working Paper;No.3346. World Bank, Washington, D.C.. (pp. 33-46) World Bank. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/14045 License: CC BY 3.0 IGO.
• Mostert, E.N.W.M., Bouman, E., Savenije, H.H.G., Thissen, W.A.H., (2000). River Basin Management and Planning, River Basin Management – Proceedings of the International Workshop, (pp 467-594) The Hague, UNESCO, Paris.
• Naiman, R. J. (2012). Watershed management: balancing sustainability and environmental change. Springer-Verlag New York, Inc. DOI 10.1007/978-1-4612-4382-3
• Omernik, J.M. & Bailey, R.G. (1997). Distinguishing between watersheds and ecoregions. Journal of The American Water Resources Association (JAWRA), 33(5),935-949
• Özdemir, H. (2011). Havza Morfometrisi ve Taşkınlar, Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel. Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, No:5: 457-474, İstanbul.
• Öztürk, S. (2011). Devrekani Çayı Alt Havzası örnekleminde havza yönetim planının geliştirilmesi. (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Rahmanlar, M. (2019). Watershed Modeling And Risk Assesment Of Ergene River Basin, Graduate Program in Civil Engineering Boğaziçi University Doctor Of Philosophy Thesis, İstanbul.
• Raju, K. S. & Pillai C, R. S. (1999). Multicriterion decision making in river basin planning and development. European Journal of Operational Research, 112, 249-257.
• Randhir, O.T. (2007). Watershed: Definition and Delineation, Watershed Management -Issues and Approaches, London: IWA Publishing.
• Selçuk Biricik, A. (2009). Fiziki Coğrafya -Jeomorfoloji İle Hidroloji’nin Temel Prensipleri ve Araştırma Yöntemleri, Cilt 1. İstanbul: Gonca Yayınevi.
• Singh, P., Gupta, A. & Singh, M. (2014). Hydrological inferences from watershed analysis for water resource management using remote sensing and GIS techniques. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 17(2), 111-121.
• Snellen, W.B. Scherel, A., (2005). IWRM: for Sustainable Use of Water 50 Years of International Experience with the Concept of Integrated Water Resources Management, Background Document to the FAO/Netherlands Conference on Water for Food and Ecosystems, 31 January – 5 February 2005, The Hague.
• Şimşek, A. B. (2013). Su çerçeve direktifi kapsamında bütünsel havza yönetimi : Mert Irmağı Havzası örneğ. (Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilimdalı, Samsun).
• Toptepe, E. (2011). Atikhisar Barajı Havzası’nın sürdürülebilirlik değerlendirmes, (Yüksek lisans tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Çanakkale).
• Tüzün, G. (2010). Havza planlama ve yönetiminde yöntem arayışı: Meriç-Ergene Havzası örneği. (Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul).
• Üçler, N. (2015) Bütünleşik havza yönetimi karar verme mekanizmasına oyun teorisinin potansiyel katkısının belirlenmesi. (Doktora tezi, Gebze Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Kocaeli).
• Wang, L., Meng, W., Guo, H., Zhang, Z., Liu, Y. & Fan, Y. (2006). An ınterval fuzzy multiobjective watershed management model for the Lake Qionghai Watershed. China. Water Resources Management, 20, 701- 721.
• White, G. F. (1997). The river as a System. a geographer’s view of promising approaches. Water International, 22(2), 79-81.
• Yalçınlar, İ. (1985). Strüktüral Jeomorfoloji 1. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. No: 800.
• Yamanlar, O. (1957). Kağıthane ve Alibey Derelerinde Toprak Taşınmaları ve Haliç'in Dolmasını Önleyecek Teknik Ve Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Şirketi Mürettibiye Basımevi.
• Yavuz, F. (2011) Katılımcı havza planlaması ve yönetimi: Beyşehir Gölü havzası’nda kritik başarı faktörlerinin değerlendirilmesi. (Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Konya).