Türkiye-Japonya ilişkileri: yüz yıllık bir değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 53, 136 - 156, 25.09.2024

Fahrettin Tepealtı

https://doi.org/10.32003/igge.1500261

Öz

Türkiye ile Japonya, aralarındaki kültürel farklar ve coğrafi uzaklığa rağmen daima iyi ilişkiler içinde olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu zamanında 1871 yılında başlayan iki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler, Japonya’nın 6 Ağustos 1924 tarihinde Lozan Antlaşması’nı onaylamasıyla birlikte Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Ertuğrul Fırkateyni kazası ile askeri temelli başlayan iki ülke arasındaki ilişkiler ilerleyen dönemlerde daha çok ekonomik bir boyut kazanmıştır. İçinde bulunduğumuz yıl itibarıyla 100. yılına ulaşan Türk-Japon ilişkilerinin önceki dönemlerde olduğu gibi günümüzde de olumlu seyrini koruduğu görülmektedir. Bu çalışmada bir asırlık Türkiye-Japonya ilişkilerinin tarihsel, ekonomik, politik ve sosyokültürel açıdan değerlendirilmesi amaçlanmıştır. İki ülke arasındaki ilişkilerin geçmişten günümüze gelişimi, durum analizi yöntemi ile ele alınmış ve Japonya’nın farklı şehirlerindeki gözlem ve incelemeler sonucu edinilen bilgilerin de katkısıyla taraflar arasındaki mevcut ve potansiyel iş birliği alanları vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Japonya, Diplomatik İlişkiler, Ertuğrul Fırkateyni

Türkiye-Japan relations: a hundred-year assessment

Öz

Türkiye and Japan have always had good relations despite the cultural differences and the geographical distance. Diplomatic relations between the two countries, which started in 1871 during the times of the Ottoman Empire, continued in the Republican period with Japan's ratification of the Treaty of Lausanne on 6 August 1924. The relations between the two countries, which started on a military basis after the Ertuğrul Frigate accident, turned into more of an economic dimension in the following periods. It is seen that Turkish-Japanese relations, which have reached their 100th anniversary as of the current year, have maintained their positive course today as it was in the previous periods. In this study, it is aimed to evaluate century-old Türkiye-Japan relations from historical, economic, political and sociocultural perspectives. The development of relations between the two countries from the past to the present has been addressed with situation analysis method and the current and potential areas for cooperation between the parties are emphasised with the contribution of information obtained from observations and examinations in various cities of Japan.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Japan, Diplomatic Relations, Ertuğrul Frigate

Kaynakça

• Abdullah, E. (2019). Küresel sistemde çok kutupluluk ve Şangay İşbirliği Örgütü. (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Abe. T. (2004). Japonya ve Türkiye arasındaki diplomatik ilişkilerin 80. yıl dönümü anısına Japonya ve Türkiye -Dün, Bugün, Yarın, 30 Haziran 2024 tarihinde https://www.tr.emb-japan.go.jp/files/000237953.pdf adresinden edinilmiştir.
• Akşam Gazetesi. (1952, 22 Ekim). Yeni elçiler listesi yüksek tasdikten çıktı, 30 Mayıs 2024 tarihinde https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1952-10-22/1 adresinden edinilmiştir.
• Anadolu Ajansı. (2013, 30 Ekim). Türkiye ve Japonya "Stratejik Ortak", 1 Haziran 2024 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiye-ve-japonya-stratejik-ortak/208085# adresinden edinilmiştir.
• Anadolu Ajansı. (2024, 22 Haziran). TCG KINALIADA, Türk-Japon ilişkilerinin 100. yılında yaptığı Japonya gezisini tamamladı, 24 Haziran 2024 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/yasam/tcg-kinaliada-turk-japon- iliskilerinin-100-yilinda-yaptigi-japonya-gezisini-tamamladi/3255327 adresinden edinilmiştir.
• Arık, U. (1991). A century of Turkish-Japanese relations a special partnership. Tokyo: Published by Simul International.
• Armaoğlu, F. (2021). Türk dış politikası tarihi. İstanbul: Kronik Kitap.
• Arslan, M. M. (1992). 1890 Ertuğrul faciası. (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• BBC. (2022, 8 Temmuz). Japonya başbakanı silahlı saldırıda öldürüldü, 24 Haziran 2024 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/62088739 adresinden edinilmiştir.
• BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 30-11-1-0/225-26-3.
• Belkaya, H. (2007). Marmaray projesi. 5. Kentsel Altyapı Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 277-279.
• Bulut, E. Ç. (2020). Ertuğrul faciasının Trabzonlu şehitleri. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6(11), 365- 383. https://doi.org/10.31765/karen.757896
• Cankara, P., & Cankara, Y. (2021). Tarihsel süreçten 2000’li yıllara Türkiye’nin Japonya ile olan siyasal, ekonomik ve kültürel ilişkileri. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 504-520. https://doi.org/10.33905/bseusbed.1034313
• Chmiliar, l. (2010). Multiple-case designs. In A. J. Mills, G. Eurepas & E. Wiebe (Eds.), Encyclopedia of case study research (pp 582-583). USA: SAGE Publications.
• CNNTÜRK. (2008). Gül'ün Japonya ziyareti sona erdi, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.cnnturk.com/turkiye/gulun-japonya-ziyareti-sona-erdi adresinden edinilmiştir.
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches. USA: SAGE Publications.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1931). Prens Takamatsu Hz. dün Ankara’ya gitti, 18 Haziran 2024 tarihinde https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1931-01-13/1 adresinden edinilmiştir.
• Çelikler, Y. (2020). Dostluk ve işbirliği bağlamında Türk – Japon ilişkileri. (Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa).
• Daban, C. (2017). Turgut Özal dönemi Türkiye dış politikası. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33), 77-96. https://doi.org/10.30976/susead.327659
• DEİK (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu). 2023. Japonya bilgi notu, 18 Haziran 2024 tarihinde https://www.deik.org.tr/uploads/japonya-bilgi-notu-ocak-2023.pdf adresinden edinilmiştir.
• DEİK (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu). 2024. Türkiye- Japonya İş Konseyi, 18 Haziran 2024 tarihinde https://www.deik.org.tr/turkiye-asya-pasifik-is-konseyleri-turkiye-japonya-is-konseyi adresinden edinilmiştir.
• Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. (2015). Ertuğrul Fırkateyni’nin Japonya seyrinin 125.yıldönümü anısına. (Haz. Serhan Aras ve Mehmet Yüksel), İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.
• Dışişleri Güncesi. (2000). Dışişleri güncesi Nisan 2000, 13 Haziran 2024 tarihinde http://diad.mfa.gov.tr/diad/gunce/nisan-2000.pdf adresinden edinilmiştir.
• Esenbel, S. (2002). Türk-Japon ilişkilerinin tarihi. Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 13, Editörler: Hasan Celal Güzel, Prof. Dr. Kemal Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Hürriyet Gazetesi. (2004, 5 Şubat). Yüzyılın operasyonu, 12 Haziran 2024 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/gundem/yuzyilin-operasyonu-38565277 adresinden edinilmiştir.
• Hürriyet Gazetesi. (2004, 15 Nisan). Başbakan Erdoğan, Türkiye’ye döndü, 17 Haziran 2024 tarihinde https://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/genel-haberler/basbakan-erdogan-turkiye-ye-dondu_ID485934/ adresinden edinilmiştir.
• İlgürel, M. (1994). Japonya'da Türk tarihi üzerindeki araştırmalar (16 Ağustos 1945- 31 Ekim 1992). Belleten, 58(223), 751-782.
• Japonya Büyükelçiliği. (2023). 11 Haziran 2024 tarihinde https://www.tr.emb- japan.go.jp/itpr_ja/11_000001_00950.html adresinden edinilmiştir.
• Japonya Büyükelçiliği. (2024a). Japonya ile Türkiye arasında diplomatik ilişkilerin tesisinin 100. yıldönümü, 17 Haziran 2024 tarihinde https://www.tr.emb-japan.go.jp/itpr_tr/JaponyaTurkiye100.html adresinden edinilmiştir.
• Japonya Büyükelçiliği. (2024b). Türkiye ile Japonya arasındaki ilişkiler bunları biliyor muydunuz? 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.tr.emb-japan.go.jp/files/000244836.pdf adresinden edinilmiştir.
• Kahraman, C. (2017). Asya’nın iki ucundan görüşler: Türkiye–Japonya algısı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 73-86.
• KGM (Karayolları Genel Müdürlüğü). (2024). Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, 18 Haziran 2024 tarihinde https://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Bolgeler/1Bolge/FatihSultanMehmetTarih ce.pdf adresinden edinilmiştir.
• Koç, K. (2020). Ülke tanıtımı Japonya. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 125-134.
• Kösebalaban, H. (1998). Japon grand stratejisi: Yirminci yüzyıl Japon dış politikasında süreklilik ve değişim. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 5, 57-98.
• Kurt Güveloğlu, G. (2014). The foreign policy of Japan according to the annual report of Turkey’s Tokyo Embassy 1933. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(10), 739-747.
• Kuşçulu, A. (2022). Osmanlı dergilerinde Japonya (1868-1912). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 44, 201-228.
• Lee, H.S. (2001). Japonya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 23, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Matsutani, H. (1994). Japonya'nın dış politikasında Türkiye'nin yeri ve önemi. (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. S. Turan (Ed.), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Milliyet Gazetesi. (1931, 19 Ocak). Japon Prensinin dünkü ziyaretleri, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.gastearsivi.com/gazete/milliyet/1931-01-19/1 adresinden edinilmiştir.
• Milliyet Gazetesi. (1953, 14 Mayıs). 10 Haziran 2024 tarihinde https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/liste? tarih=1953.05.14 adresinden edinilmiştir.
• Milliyet Gazetesi. (1958, 20 Nisan). Başvekil dün Japonya’ya gitti, 10 Haziran 2024 tarihinde https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/liste?tarih=1958.04.20 adresinden edinilmiştir.
• Milliyet Gazetesi. (1958, 23 Nisan). Menderes, Hirohito ile görüştü, 10 Haziran 2024 tarihinde https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/liste?tarih=1958.04.23 adresinden edinilmiştir.
• Misawa, N. (2003), Relations between Japan and the Ottoman Empire in the 19th Century: Japanese public opinions about the disaster of the Ottoman Battleship Ertuğrul (1890). Annals of Japan Association for Middle East Studies, 18(2), 9-19. https://doi.org/10.24498/ajames.18.2_9
• Nagata, Y. (2001). Japonya-Osmanlı ilişkileri. İslam Ansiklopedisi, 23, 574-576, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Najmuldeen, A. (2020). II. Dünya Savaşında Japonya’nın uyguladığı Asya katliamları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(8), 191-201.
• Özdemir, Z. (2005). Japon kalkınması ve piyasa özgürlüğünün sonu. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 20(1), 95-106.
• Özyürek, M. (2016). Cumhuriyet Dönemi Türkiye-Japonya ilişkileri çerçevesinde Japon Prensi Takamatsu’nun Türkiye ziyareti. Atatürk Dergisi, 5 (2), 15-28.
• Palacıoğlu, T. (2018). Hiçbir şey tesadüf değildir: Japonya örneğinde dünya ticaret tarihi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Resmî Gazete. (1952, 17 Mayıs). Japonya ile barış antlaşması, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8112.pdf adresinden edinilmiştir.
• Şen, S. (2018, 16 Haziran). Yüzyılın kurtarma operasyonu, Akşam Gazetesi. 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.aksam.com.tr/cumartesi/yuzyilin-kurtarma-operasyonu/haber-745528 adresinden edinilmiştir.
• Şirin, T. (2015). “Pasifist” Japonya’da militarist milliyetçilik inşa edilirken. Anayasa Hukuku Dergisi, 4 (8), 299- 306.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. (2015, 8 Ekim). Cumhurbaşkanı Erdoğan, Japonya İmparatoru Akihito ile görüştü, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/35586/cumhurbaskani-erdogan-japonya- imparatoru-akihito-ile-gorustu adresinden edinilmiştir.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. (2019, 27 Haziran). Japonya, 11 Haziran 2024 tarihinde https://www.tccb.gov.tr/yurt- disiziyaretler/355/106905/japonya#:~:text=Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1%20Recep%20Tayyip%20Erdo%C4%9Fan%2C%20G,Japonya'ya%20resm%C3%AE%20ziyaret%20ger%C3%A7ekle%C5%9Ftirdi adresinden edinilmiştir.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1952). Türkiye Cumhuriyeti ve diğer müttefik devletler ile Japonya arasında barış andlaşması, eki protokol ve iki beyanname (San Fransisko, 08.09.1951), 2 Temmuz 2024 tarihinde https://ua.mfa.gov.tr/detay.aspx?2406 adresinden edinilmiştir.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1994). Dışişleri Bakanlığı 1992 tarihçesi, 9 Haziran 2024 tarihinde https://diad.mfa.gov.tr/diad/tarihce/1992-2.pdf adresinden edinilmiştir.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2000). Dışişleri Bakanlığı 2000 tarihçesi, 9 Haziran 2024 tarihinde http://diad.mfa.gov.tr/diad/tarihce/2000-2.pdf adresinden edinilmiştir.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2003). No:209-;11 Aralık 2003, Sayın Bakanın 15-21 Aralık 2003 tarihleri arasında Japonya´ya gerçekleştireceği ziyaret hk., 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.disisleri.gov.tr/no_209--_11- aralik-2003_-sayin-bakanin-15-21-aralik-2003-tarihleri-arasinda-japonya_ya-gerceklestirecegi-ziyaret- hk_.tr.mfa adresinden edinilmiştir.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2024). 2003 Japonya´da Türkiye yılı etkinlikleri, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/2003-japonya_da-turkiye-yili-etkinlikleri-_.tr.mfa adresinden edinilmiştir.
• T.C. Millî Savunma Bakanlığı. (2024). TCG KINALIADA Korvetimizin Japonya seyri hakkındaki basın duyurusu, 4 Haziran 2024 tarihinde https://www.msb.gov.tr/Basin-ve- Yayin/Aciklamalar/5d3c3f760cf24f64b33817e05cd043ab adresinden edinilmiştir.
• T.C. Ticaret Bakanlığı. (2024a). İki ülke arasında ticaretin altyapısını oluşturan anlaşmalar ve protokoller, 9 Haziran 2024 tarihinde https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/dogu-asya/japonya/ikili-anlasmalar/iki-ulke- arasinda-ticaretin-altyapisini-olusturan-anlasmalar-ve-protokoller adresinden edinilmiştir.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2024b). Japonya ülke profili, 9 Haziran 2024 tarihinde https://ticaret.gov.tr/data/635147a413b8760a543229ac/Japonya%20ilyon%C3%9Clke%20Profili%202024.pdf adresinden edinilmiştir.
• Thobie, J. (2012). Atatürk ve dış siyaseti. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11 (22), 169-177.
• TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi). (2023). Japonya ülke bilgi notu, 9 Haziran 2024 tarihinde https://tim.org.tr/files/downloads/Ulke_Bilgi_Notlar%C4%B1/Japonya%20%C3%9Clke%20Bilgi%20Notu%20- %20Copy%201.pdf adresinden edinilmiştir.
• Toyota. (2024). Genel bilgiler, 19 Mayıs 2024 tarihinde https://www.toyotatr.com/genel-bilgiler adresinden edinilmiştir.
• TRT Haber. (2014, 7 Ocak). Başbakan Erdoğan, Japonya Başbakanı ile bir araya geldi, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/gundem/basbakan-erdogan-japonya-basbakani-ile-bir- araya-geldi-114494.html adresinden edinilmiştir.
• Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye’nin siyasi hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Turp, M. (2020). Türkiye-Japonya arasında diplomatik ilişkilerin yeniden tesisi ve siyasi- iktisadi ilişkiler (1951- 1960). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (69), 653-669. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4302
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu). (2024). Ülkelere göre dış ticaret, 2013-2024 (genel ticaret sistemi). 02 Temmuz 2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Dis-Ticaret-104 adresinden edinilmiştir.
• Türk Japon Vakfı. (2024). Tarihçe, 29 Haziran 2024 tarihinde https://www.tjv.org.tr/tarihce/ adresinden edinilmiştir.
• Ulusan, Ş. (2017). Arşiv belgelerine göre Atatürk Dönemi Türk-Japon ilişkileri (1923-1938). Cappadocia Journal of History and Social Sciences, (9), 535-556 http://dx.doi.org/10.18299/cahij.165 Ulusan Şahin, F. Ş. (2001). Türk-Japon ilişkileri (1876-1908). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Vakit Gazetesi. (1931, 4 Ocak). Türk-Japon dostluğunda çok mes’ut bir devre, 9 Haziran 2024 tarihinde https://www.gastearsivi.com/gazete/vakit/1931-01-14/1 adresinden edinilmiştir.
• Worringer, R. (2004). “Sick man of Europe” or “Japan of the near east”?: Constructing Ottoman modernity in the Hamidian and Young Turk Eras. International Journal of Middle East Studies, (36), 207–230. https://doi.org/10.1017/S0020743804362033
• Yaman, Y., & Özşen, T. (2022). II. Dünya Savaşı sonrası Japonya’sında eğitim sistemi üzerine ilköğretim müfredatı özelinde bir değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (53), 203-219. https://doi.org/10.30794/pausbed.1173526
• Yazıcı, Y. (2019). Türk basınında Japonya: 1945 Akşam Gazetesi örneği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 169-180. https://doi.org/10.33537/sobild.2019.10.1.9
• Yıldız, Ö. (2019). II. Dünya Savaşına genel bir bakış. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(12), 62-75.
• Yılmaz, H. (2015). Türk tarih ve edebiyatında Ertuğrul Fırkateyni: Tarih ilmi açısından bir muammanın tahlili. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2(7), 80-97.