Sağlık Çalışanları Etik Kodlar Ölçeği: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2024, Sayı: 23, 468 - 488, 31.08.2024

Gülay Tamer , Gülşah Ünsal Jafarov , Dursun Boz , Gözde Tetik , Semanur Oktay

https://doi.org/10.38079/igusabder.1472850

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, sağlık çalışanlarının karşılaştıkları etik sorunlara odaklanmalarına yardımcı olan beklentileri ve temel ilkeleri açıklamak için bir ölçme aracı geliştirmektir.
Yöntem: Sağlık Çalışanları Etik Kodlar Ölçeği’nin (SÇEKÖ) geliştirilmesinde, ilgili alanyazın taranmış, çalışmalar irdelenerek ölçek maddeleri oluşturulmuş ve sonrasında uzman görüşleri alınmıştır. Uzman görüşleri doğrultusunda yapılan düzenlemeler ve 442 sağlık çalışanı ile yapılan 3 ayrı pilot çalışma sonrasında 29 madde ve 5 alt faktörden oluşan SÇEKÖ’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 23 ve AMOS 18 paket programı ile analiz edilmiştir.
Bulgular: Sağlık çalışanları etik kodlar ölçeği ifadelerinin yük değerleri 0,972 ila 0,501 arasında değişmektedir. Ölçekte bulunan 5 faktörlü yapıyla toplam varyansın %76,724 olduğu belirlenmiştir. Ölçeğe ait Cronbach’s Alpha katsayısı 0,902 sonucu ile çok iyi olduğu belirlenmiştir. Ölçekteki faktörlerin isimleri; hasta hakları ve mahremiyet (10 ifadeli), mesleki özen (9 ifadeli), dayanışma (3 ifadeli), etik ikilem (3 ifadeli), adalet ve eşitlik (4 ifadeli) olarak çalışma ekibi tarafından isimlendirilmiştir.
Sonuç: Geliştirilen SÇEKÖ’nin sağlık çalışanlarının etik sorunlara odaklanmalarına yardımcı olan beklenti ve temel ilkeleri ölçme noktasında güvenilir bir araç olarak kullanılabileceğine karar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etik, etik kodlar, sağlık çalışanı, ölçek geliştirme

Healthcare Professionals Ethical Codes Scale: A Scale Development Study

Öz

Aim: The purpose of this study is to develop a measurement tool to explain expectations and basic principles that help healthcare professionals focus on the ethical issues they face.
Method: In the study of the Healthcare Professionals Ethical Codes Scale (HPECS), the relevant literature was reviewed, the scale items were created by examining the studies, and then expert opinions were obtained. After adjustments made in line with expert opinions and 3 separate pilot studies conducted with 442 healthcare professionals, the validity and reliability study of the HPECS consisting of 29 items and 5 sub-factors was conducted. The data obtained was analyzed with SPSS 23 and AMOS 18 package programs.
Results: The item loadings of the health professionals' code of ethics scale ranged between 0.972 and 0.501. It was determined that the variance explained by the 5-factor structure in the scale was 76.724%. The Cronbach's Alpha value of the scale was determined to be very good with a result of 0.902. The names of the factors in the scale were named by the study team as patient rights and privacy (10 statements), professional care (9 statements), solidarity (3 statements), ethical dilemma (3 statements), justice and equality (4 statements).
Conclusion: It was decided that the developed HPECS can be used as a reliable tool to measure expectations and basic principles that help healthcare professionals focus on ethical issues.

Anahtar Kelimeler

Ethics, ethical codes, health worker, scale development

Kaynakça

• 1. Tosun ÇI. Kant’ın ödev ahlakı ve J. S. Mill’in faydacılık kuramı bağlamında basında etik kod belirlemenin gerekliliği ve küreselleşmenin etkisi. Turkish Studies-Social Sciences. 2020;15(1):699-714.
• 2. Schwartz MS. Effective corporate code of ethics: Perceptions of code users. Journal of Business Ethics. 2004;55:323–343.
• 3. Lewis CW, Gilman SG. The Ethics Challenge In Public Service: A Problem-Solving Guide. 3rd edition. San Fransisco: Jossey-Bass; 2005.
• 4. Hariharan S, Jonnalagadda R, Walrond E, Moseley H. Knowledge, attitudes and practice of healthcare ethics and law among doctors and nurses in Barbados. BMC Medical Ethics. 2006;7(7):1-9.
• 5. Pater A, Van Gils A. Stimulating ethical decision-making in a business context: effects of ethical and professional codes. European Management Journal. 2003;21(6):762-772.
• 6. Yıldırım G. Kadıoğlu S. Etik ve tıp etiği temel kavramları. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2007;29(2):7-12.
• 7. Kılınç E. Ülkemizde gerçekleştirilen etik kod çalışmalarının nitel analizi: ULAKBİM veri tabanı örneği. Abant Sosyal Bilimler Dergisi. 2022;22(2):390-402.
• 8. Yıldız A. Gürpınar SS, Eroğlu İ, Cinkara O, Aldemir FN. Geleceğin hekimleri etik ikilemle karşılaştıklarında nasıl davranacaklar? Adli tıp staj rehberliğine bir bakış. Bulletin of Legal Medicine/Adli Tıp Bülteni. 2022;27(1):35-41.
• 9. Bektaş Ç, Köseoğlu MA. Etik kodlarının yönetsel karar alma sürecine etkileri ve bir model önerisi. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 2007;9(2):94-115.
• 10. Dinç L. Hemşirelik hizmetlerinde etik yükümlülükler. Hacettepe Tıp Dergisi. 2009;40(2):113-119.
• 11. Korkmaz F. Profesionalizm and nursing in Turkey. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Nursing Journal. 2011;18(2):59-67.
• 12. Erdemir AD. Etik, tıp etiği, tıp etiği ilkeleri ve hasta hekim ilişkilerinde etiğin yeri. Erdem. 2005;15(44):27-72.
• 13. Belsey A, Chadwick R. Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar. 1. baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları;1998.
• 14. Aydın E, Ersoy N. Tıp etiği ilkeleri. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi. 1995;3(2):48-52.
• 15. Akyol AD. Etik ve hemşirelik. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2002;18(3):105-118.
• 16. Tepe H. Etik ve Meslek Etikleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları; 2009.
• 17. Özlem D. Etik Ahlak Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları; 2010.
• 18. Çil-Akıncı A, Pınar R. Hemşirelerin etik kodlara uyma düzeyi ve etkileyen faktörler. Turkish Journal of Research & Development in Nursing/Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2011;13(1):5-13.
• 19. Pieper A. Etiğe Giriş. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 2012.
• 20. Cevizci A. Uygulamalı Etik. 1. baskı. İstanbul: Say Yayınları; 2013.
• 21. Yıldırım G, Koçkanat P, Duran Ö. Ulusal ebelik kodları ve meslek değerleri. Sted. 2014;23(4):148-154.
• 22. Okuroğlu GK, Bahçecik N, Alpar ŞE. Felsefe ve hemşirelik etiği. Kilikya Felsefe Dergisi. 2014;(1):53-61.
• 23. Acaroğlu R. Revize edilen hemşirelerin mesleki değerleri ölçeği Türkçe formunun güvenirlik ve geçerliği. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi. 2014;22(1):8-16.
• 24. Arslantaş H. Ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliğinde etik konular, kodlar ve standartlar. Journal of Psychiatric Nursing. 2015;6(1):47-56.
• 25. Utlu N. Hastane ortamında hemşirelerin etik yaklaşımı ve etik ikilemler. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. 2016;8(29):17-35.
• 26. Özsoy S, Dönmez R. Hemşirelik mesleğinin ilk etik kodları: geçmişten günümüze hemşirelik andı. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2017;33(1):111-122.
• 27. Durgun SK, Şen S, Tayhan E. Ulusal ve uluslararası ebelik etik kodları. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2018;5(4):127-223.
• 28. Borysowski J, Ehni HJ, Górski A. Ethics codes and medical decision making. Patient Education and Counseling. 2021;104(6);1312-1316.
• 29. Aydemir İ, Işıkhan V. Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde hasta hakları uygulamalarının değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2012;13(2):67-86.
• 30. Aktan GG, Eşer İ, Kocaçal İ. Hemşirelerin hasta mahremiyetini koruma ve sürdürme durumları ile etkileyen faktörler. Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi. 2019;16(4):301-305.
• 31. Akten R. Hastanelerde hasta mahremiyetine gösterilen özenin hasta bakış açısıyla değerlendirilmesi (Antalya örneği). [yüksek lisans tezi]. Konya, Türkiye: Sosyal Hizmet, Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2017.
• 32. Moskop JC, Marco CA, Larkin GL, Geiderman JM, Derse AR. From Hippocrates to HIPAA: privacy and confidentiality in emergency medicine—part I: conceptual, moral, and legal foundations. Annals of Emergency Medicine. 2005;45(1):53-59.
• 33. Özbudun E. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları; 2003.
• 34. Kolenoğlu M. Sağlık Mesleği Mensuplarının Sır Saklama ve Suçu Bildirme (İhbar) Yükümlülüğü. [yüksek lisans tezi]. İstanbul, Türkiye: Adli Tıp, Adli Tıp Enstitüsü, 2009.
• 35. Harris J. Hayatın Değeri: Tıp Etiğine Giriş. (Çev. Süha Sertabiboğlu). İstanbul: Ayrıntı Yayınevi; 1995.
• 36. Nuhoğlu A, Yenisey F. Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul: Seçkin Yayıncılık; 2015.
• 37. İpekyüz FY. Türk Hukukunda Hekimlik Sözleşmesi. İstanbul: Legal Yayınevi; 2006.
• 38. Sert G. Hasta Hakları Yönetmeliği. İstanbul: Babil Yayınları; 2004.
• 39. Tozlu A. Hemşirelikte etik. Hemşire. 1999;49(1-2-3):34-36.
• 40. Özgen MK. Farabi’nin adalet anlayışı (Hak, liyakat ve pay teorisi). Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi. 2018;(8):43-63.
• 41. Türk Dil Kurumu. “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”, (Çevrimiçi). https://sozluk.gov.tr/. Erişim Tarihi 12.03.2024.
• 42. Daniels N. Justice, health, and healthcare. American Journal of Bioethics. 2001;1(2):2-16.
• 43. McCartney G, Popham F, McMaster R, Cumbers A. Defining health and health inequalities. Public Health. 2019;172:22-30.
• 44. Braveman P, Arkin E, Orleans T, Proctor D, Acker J, Plough A. What is health equity? Behavioral Science & Policy. 2018;4(1):1-14.
• 45. Coggon DIW, Martyn CN. Time and chance: the stochastic nature of disease causation. The Lancet. 2005;365(9468):1434-1437.
• 46. Genç Kuzuca İ. Kişisel Sağlık Verilerinin Gizliliği: Ankara İlinde Bir Grup Hasta ve Hekimin E-Nabız Uygulaması Hakkındaki Bilgi ve Yaklaşımlarının Etik Açıdan Değerlendirilmesi. [doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim dalı, Ankara, Türkiye; 2023.
• 47. Kadıoğlu F, Kadıoğlu S. (ed). Klinik Uygulamalarda Etik Karar Verme Süreci. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; 2020.
• 48. Uzgören N. Bilimsel Araştırmalarda Kullanılan Temel ve İstatistiksel Yöntemler ve SPSS Uygulamaları. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım; 2012.
• 49. Kalaycı Ş. Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım. 9. Baskı. Ankara: Asil Yayın Dağıtım; 2014.
• 50. Tabachnick BG, Fidell LS. Using Multivariate Statistics. California: Pearson Education; 2019.
• 51. Meydan C, Şeşen H. Yapısal Eşitlik Modeli AMOS Uygulamaları. 2. baskı. Ankara: Detay Yayıncılık; 2015.