Afganistan'ın 1973-2011 ve 2021 Sonrası Genel Sosyo-Ekonomik Durumu

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 79 - 97

Yılmaz Ulvi Uzun

https://doi.org/10.17336/igusbd.1425597

Öz

Amaç: Bu çalışma, Afganistan’ın sosyo-ekonomik yapısındaki dönüşümü 1973-2011 ve 2021 sonrası dönemler üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. Sovyet işgali, iç savaşlar, Taliban yönetimi ve 2001 sonrasındaki yeniden yapılanma süreci gibi önemli tarihsel kırılmaların, ülkenin ekonomik ve toplumsal yapısına etkileri analiz edilecektir. Çalışma, bu dönemlerdeki kalkınma politikaları, kadın hakları, eğitim ve sağlık reformlarının yanı sıra, 2021 sonrası Taliban yönetiminin sosyo-ekonomik düzeydeki değişiklikler üzerindeki etkilerini ele alacaktır.

Yöntem: Çalışmada Afganistan’ın 1973-2011 ve 2021 sonrası dönemlerdeki sosyo-ekonomik yapısındaki dönüşümü; tarihsel analiz, betimsel analiz ve karşılaştırmalı yöntemlerle incelenmiştir. Ayrıca araştırmada, ilgili dönemlerdeki sosyo-ekonomik gelişmeleri daha iyi anlamak amacıyla literatür taraması ve doküman analizi yöntemlerinden de faydalanılmıştır.

Bulgular: Analiz sonuçları, ekonomik duraklama ve yoksulluğun yüksek olduğu, kadın hakları ve eğitimde belirli ilerlemelerin kaydedildiği ancak bu konuda sınırlı bir gelişimin yaşandığı, tarım sektörünün ciddi zorluklarla karşılaştığı, uluslararası yardımların ekonomik bağımlılığı artırdığı, 2021 sonrası Taliban yönetiminin ise ekonomik çöküş, yoksulluk artışı ve kadın hakları üzerindeki olumsuz etkiler yarattığını ortaya koymaktadır.

Sonuç: Afganistan’ın genel sosyo-ekonomik yapısının; savaşlar, siyasi dönüşümler ve dış müdahalelerle şekillendiği görülmektedir. Dolayısı ile tarih boyunca yaşamış olduğu bu sorunlardan dolayı hala bir ulus devleti olamadığı söylenebilir. Ayrıca 2001 sonrası kısmi kalkınma çabalarına rağmen, 2021 sonrası Taliban yönetimi ile ciddi bir ekonomik gerileme yaşamıştır. Öte yandan ülkede görülen ekonomik krizler, işsizlik, güvenlik sorunları, yoksulluk ve kadın hakları ile eğitimdeki bozulmalar, ülkenin uzun vadeli kalkınma ve büyüme planlarını da tehlikeye atmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Dış Yardımlar, Taliban, Sosyo-Ekonomik Durum, Sovyetler Birliği, ABD

Общее Социально-Экономическое Положение Афганистана в 1973-2011 гг. и После 2021 г

Öz

Цель: Данное исследование направлено на анализ трансформации социально-экономической структуры Афганистана за периоды 1973-2011 гг. и после 2021 года. Будет проанализировано влияние таких важных исторических переломов, как советская оккупация, гражданские войны, правление талибов и процесс восстановления после 2001 года, на экономическую и социальную структуру страны. В исследовании будут рассмотрены политика развития, права женщин, реформы в сфере образования и здравоохранения в эти периоды, а также влияние правления талибов на изменения в социально-экономическом уровне после 2021 года.

Методология: В данном исследовании трансформация социально-экономической структуры Афганистана в 1973-2011 гг. и после 2021 г. рассматривалась с помощью исторического анализа, описательного анализа и сравнительных методов. Кроме того, для лучшего понимания социально-экономических изменений в соответствующие периоды в исследовании использовались методы обзора литературы и анализа документов.

Выводы: Результаты анализа показывают, что экономическая стагнация и бедность находятся на высоком уровне, наблюдается некоторый прогресс в области прав женщин и образования, но развитие ограничено, сельскохозяйственный сектор сталкивается с серьезными проблемами, международная помощь усиливает экономическую зависимость, а правление талибов после 2021 года негативно сказывается на экономическом коллапсе, росте бедности и правах женщин.

Заключение: Как видно, общая социально-экономическая структура Афганистана формировалась под влиянием войн, политических трансформаций и иностранных интервенций. Поэтому можно сказать, что Афганистан еще не стал национальным государством из-за этих проблем, с которыми он сталкивался на протяжении всей истории. Кроме того, несмотря на частичные усилия по развитию после 2001 года, он пережил серьезный экономический спад при правлении талибов после 2021 года. С другой стороны, экономические кризисы, безработица, проблемы безопасности, бедность и ухудшение положения с правами женщин и образованием в стране ставят под угрозу долгосрочные планы развития и роста страны.

Anahtar Kelimeler

Афганистан, внешняя помощь, Талибы, социально-экономическое положение, Советский Союз, США

The General Socio-Economic Situation of Afghanistan During 1973-2011 and After 2021

Öz

Aim: This study aims to analyze the transformation in Afghanistan's socio-economic structure over the periods 1973-2011 and post-2021. It will analyze the effects of important historical breaks such as the Soviet occupation, civil wars, Taliban rule and the post-2001 reconstruction process on the economic and social structure of the country. The study will address the development policies, women's rights, education and health reforms during these periods, as well as the impact of the post-2021 Taliban rule on changes at the socio-economic level.
Method: In the study, the transformation in the socio-economic structure of Afghanistan in the 1973-2011 and post-2021 periods was analyzed through historical analysis, descriptive analysis and comparative methods. In addition, literature review and document analysis methods were utilized in the study in order to better understand the socio-economic developments in the relevant periods.

Results: The results of the analysis reveal that economic stagnation and poverty are high, there has been some progress in women's rights and education but limited development, the agricultural sector faces serious challenges, international aid has increased economic dependency, and the post-2021 Taliban rule has had negative impacts on economic collapse, poverty growth and women's rights.

Conclusion: Afghanistan's overall socio-economic structure has been shaped by wars, political transformations and foreign interventions. Therefore, it can be said that it has still not become a nation state due to these problems it has experienced throughout history. In addition, despite partial development efforts after 2001, it experienced a serious economic decline with the Taliban rule after 2021. On the other hand, economic crises, unemployment, security problems, poverty and deterioration in women's rights and education jeopardize the country's long-term development and growth plans.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Foreign Aid, Taliban, Socio-Economic Situation, Soviet Union, USA

Kaynakça

• ABDÜLKERİM, A. (2019). Afganistan’ın Ekonomik Kalkınmasının Engelleri ve Çözüm Önerileri, https://hdl.handle.net/20.500.11776/3373.
• ARSLAN, M. (2016). Afganistan’da İstikrarsızlık Ve Temel Sebepleri. Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi.
• ATİQULLAH, B. (2020). Afganistan Siyasi Coğrafyası Ekseninde Tarih ve Toplum, Karabük Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/99408.
• AZİZİ, A. (2021). Dış Ekonomik Yardımların Afganistan Ekonomik ve Toplumsal Gelişmesine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Uluslararası Politik Ekonomi, İstanbul.
• BOZATAY, D. A., ve MERİÇ, İ. (2013). Afganistan’da Şiddet Ve Terörün Toplumsal ArkaPlanı,http://www.akademikortadogu.com/belge/ortadogu14makale/deniz_anbarli_bozatay_ismail_meric.pdf.
• BRUCE, AMSTUTZ. (1986). Afghanistan; The First Year Of The Soviet Occupation, National Defense University, Washington.
• BYRD, WİLLİAM A. (2022). What Can Be Done To Revive Afghanistan’s Economy?, Unıted States Instıtute Of Peace, Specıal Report, 2016., Https://Www.Usip.Org/Sites/Default/Files/Sr387-What-Can-Be-Done-To-Revive-Afghanistans-Economy.Pdf, Erişim Tarihi: 10.11.2022.
• BYRD, WİLLİAM, A. (2022). The economy is no longer in free fall, but most Afghans cannot afford food and other necessities, https://www.usip.org/publications/2022/08/one-year-later-taliban-unable-reverse-afghanistans-economic-decline, 2022, Erişim Tarihi: 10.11.2022.
• Countryeconomy, Afghanistan - Human Development Index – HDI, 2022., https://countryeconomy.com/hdi/afghanistan, Erişim tarihi: 11.11.2022.
• DOGHAN, A. H. (2021). 2001’den Günümüze Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İşgalinin Afganistan’daki Sosyo-Ekonomik Yansımaları. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum, 10(30), 743-762.
• EZATULLAH, M. (2021). Afganistan Ekonomisinin Genel Görünümü Ve Afganistan-Türkiye Ekonomik İlişkileri, T.C. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• FUJİMURA, MANABU. (2004). Post-Conflict Reconstruction: the Afghan Economy, Tokyo, 2004. https://www.adb.org/publications/post-conflict-reconstruction-afghan-economy, Erişim Tarihi: 10.11.2022.
• HAN, A. K. (2011). Sovyet İşgali ve Sürekli Özgürlük: Afganistan’da Süpergüç Müdahalelerinin Uluslararası Sisteme Etkileri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Jeopolitik İnceleme, Ortadoğu Etütleri, Cilt 2, Sayı 2.
• HUMAN DEVELOPMENT. (2022). Human Development Report 2021-2022, file:///C:/Users/Win10/Downloads/hdr2021-22pdf_1_7.pdf, Erişim Tarihi: 11.11.2022.
• International Crisis Group, (2022). Afghanistan’s Security Challenges under the Taliban, Asia Report N°326, 12 August 2022.
• JOYA, O. (2011). Macroeconomic İnstability İn Afghanistan: Causes And Solutions, Master Thesis, University of Bordeaux France.
• KAYA, H. (2023). Dış Yardımların Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Afganistan Örneği, Bitlis Eren Sosyal Araştırmalar Dergisi (BERSAD),1(2),pp.20-39.
• KILIÇ, MÜCAHİT. (2022). Afganistan’da İnsani Durum, İNSAMER, https://www.insamer.com/tr/afganistanda-insani-durum.html, Erişim Tarihi: 11.11.2022.
• KİENBERGER, S., SPİEKERMANN, R., TİEDE, D., ZEİLER, I., & BUSSİNK, C. (2017). Spatial risk assessment of opium poppy cultivation in Afghanistan: integrating environmental and socio-economic drivers. International Journal of Digital Earth, 10(7), 719–736. https://doi.org/10.1080/17538947.2016.1250828.
• KÖÇER, M. (2019). Afganistan’da Taliban Sonrası Sosyal Değişim. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(46), 369-381.
• MİTTO. (2021). Mitto Consultancy, Dünyanın Gözü Afganistan Maden Rezervlerinde, https://www.mitto.com.tr/2021/08/26/24-08-2021-tarihli-duyuru-ve-haberler/.
• MOHAMMADİ, A. (2010). Afganistan Ekonomik Durumu, Ankara Üniversitesi, Üniversite Öğrencilerinin Din Anlayışı, (Afganistan-Kabil Üniversitesi Örneği).
• MUSADDIK, H. VE TOREMARK, L. (2022). Women’s Rights Under Threat in Taliban-Run afghanistan, 2022., https://www.chathamhouse.org/2022/06/womens-rights-under-threat-taliban-run-afghanistan, Erişim Tarihi: 11.11.2022.
• NASRAT, Q. (2020). Parlamenter Hükümet Sistemleri ve Afganistan İçin Parlamenter Hükümet Sisteminin Uygulanabilirliği, Doktora Tezi, İst. Üni. S.B.E., Kamu Hukuku A.A.D., İstanbul.
• NOORZOY, M.S. (1987)” Soviet Economic Interest in Afghanistan” Problems of Communism MayJune.
• OBAYD, N. (2017). 11 Eylül Saldırısı Sonrası Afganistan’daki Ekonomik Kalkınma Dönüşümü. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(9), 131-158.
• RAŞİD, AHMED. (2001). İslamiyet Petrol ve Orta Asya’da Yeni Büyük Oyun, Mozaik Yayınları, İstanbul.
• RAUOFI, NASİBULLAH. (2019). 2009 Sonrası Afganistan Güvenliğinde ABD ve İran’ın Rolü, T.C. Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Mayıs.
• SAMADİ, A. W. (2019). Doğrudan yabancı yatırımların afganistan ekonomisi üzerindeki rolü (Order No. 29173760). Available from ProQuest Dissertations & Theses Global. (2700373434). Retrieved from https://www.proquest.com/dissertations-theses/doğrudan-yabancı-yatırımların-afganistan/docview/2700373434/se-2.
• SENLİ, BURHANETTİN. (2022). Afganistan’ın Jeopolitik ve Stratejik Durumu, https://www.burhanettinsenli.com/afganistanin-jeopolitik-ve-stratejik-durumu/, İnternet Erişim Tarihi: 07.11.2022.
• SHAIQ, G. (2014). Afganistan’ın İktisadi Gelişimi ve Türkiye ile Olan Ekonomik İlişkilerinin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• SİVRİOĞLU, T. VE TÜRKOĞLU. (2017). A.J. Afganistan Tarihi, Yayınevi: Kalkedon.
• STEİNHARDT, L.C., WATERS, H., RAO, K. D. Vd. The effect of wealth status on care seeking and health expenditures in Afghanistan, Health Policy and Planning, Volume 24, Issue 1, January 2009, Pages 1–17, https://doi.org/10.1093/heapol/czn043
• ŞEYHANOĞLU, H. (2018). 18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın Önemi, T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Avrasya Etütleri.
• T.C. KABİL BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ. (2017). Afganistan Ülke Raporu, https://www.kutso.org.tr/wp-content/uploads/2017/06/Afganistan.pdf.
• TRADING ECONOMİCS. (2022). Afganistan GSYİH ve Yıllık Büyüme Oranları, 2022., https://tr.tradingeconomics.com/afghanistan/gdp.
• UNHCR, (2022). Afganistan’da olası insani kriz konusunda uyarıda bulunuyor, 2021, https://www.unhcr.org/tr/29759-unhcr-afganistanda-olasi-insani-kriz-konusunda-uyarida-bulunuyor.html.
• UNITED NATIONS. (2022). Afghanistan: Nearly 20 million going hungry, 2022, https://news.un.org/en/story/2022/05/1117812.
• WAKIR, A. (2017). Afganistan Ekonomisi ve Dış Yardımların Etkisi, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Ankara.
• YAWAR, M. E. (2023). Afganistan'ın Sosyo-Kültürel Yapısı ve Jeopolitik Gücü. SOCIAL SCIENCES STUDIES JOURNAL (SSSJournal).
• YEGİN, A. (2015). Afganistan Siyasetini Anlama Klavuzu, SETA Yayınları, https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=I61YCgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA9&dq=afganistan+ekonomi&ots=i7_GvKr_Mp&sig=flStmaPHtcXc-qsgalCANelMrZQ&redir_esc=y#v=onepage&q=afganistan%20ekonomi&f=false.
• АКИМБЕКОВ, С.М. (2015). Истории Афганистана, 2015. 848 с. ISBN 978-601-7550-02-8.
• АРУНОВА, М.Р. (2000). Афганская политика США в 1945–1999.
• ВАХАБОВ, З.Т. (2017). Значение Великого Шелкового Пути Для Развития Связей Между Странами Востока И Запада, Материалы Iıı Международной Научно-Практической Конференции 5–7 Октября.
• ВИКТОР, Б. ve НАДЕЖДИН, Г. (2019). История участия СССР в афганском конфликте.
• ВИКТОР, С.Б. ve МАТИЕВ, Ф.П. (2019). СССР и Афганистан в период войны 1979-1989 гг. экономическое и гуманитарное сотрудничество.
• ДАВИДОВ, А.Д. (2000). Война и проблемы восстановления экономики Афганистана проблемы войны и мира.
• ЖАВЕД, А.М. (2022). Афганистан и кризис против Европы: перспективы мира, Валдай, Международный дискусонный клуб.
• ЗАЙНУТДИНОВ, Х. (1966). Развитие внешнеторговых связей СССР с Афганистаном в 1950-1965 гг.
• КАЗАНЦЕВ, А. (2021). Перспективы и сценарии развития ситуации в Афганистане: интересы России и Китая. Аналитика и комментарии.
• КОРГУН, В.Г. (1999). История Стран Востока Xx Век, Российская Академия Наук Институт Востоковедения, Серия основана в 1999 г.
• КОРГУН, В.Г. (2004). История Афганистана. ХХ век., Исторические пути формирования образа России в Афганистане.
• ЛЕЕ, Ж.Л. (2020). Афганистан: История страны с 1260 г. по настоящее время, Caa Network.
• МЕЙЛИ, У. (2011). Афганистан с точки зрения истории и географии, Избранные статьи из номеров 880–881, декабрь 2010 г.– март 2011 г.
• ОКИМВЕКОВ, У.В. (2016). Экономика Афганистана, Российская Академия Наук Институт Востоковедения, (Производственная Инфраструктура), Москва.
• ПЕЙСИ, С. (2023). История Афганистана. С древнейших времен, Издательство "Центрполиграф".
• СИКОЕВ, Р.Р. (2004). Религиозно-политический портрет.
• СНЕСАВЕРА, А.Е. (2003). Выводы для будущего в свете идейного наследия, Афганские Уроки, на страже национально" государственных интересов и военной мощи россии.
• ТИМОФЕЕВ, И. (2021). Афганистан V Тискакс Санкций, Валдай, https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/afganistan-v-tiskakh-sanktsiy/.
• ТОРОПИГИГН, А.Б. (2012). Великий Шелковый путь. Перезагрузка.