The Study and Critical Edition of Tarjīḥ al-Bayyināt Which Wrote by Wānḳūlī

Yıl 2024, Sayı: 44, 137 - 173, 30.12.2024

Mehterhan Furkani

https://doi.org/10.59777/ihad.1407529

Öz

Conflict of evidence refers to the conflict between the means of proof in uṣūl al-fiqh. The subject has occupied a significant place in uṣūl al-fiqh and has been analyzed under various headings. Although there is no real conflict in the Qur'an and the Sunnah, scholars have studied and tried to resolve the seemingly contradictory verses and hadiths. Likewise, in uṣūl al-fiqh, which aims to understand the texts in the Quran and the Sunnah correctly and to base the provisions correctly, the evidence has been evaluated from many aspects and in case of conflicting evidence, it has been discussed which one should be taken as basis. In the field that we can describe as the Islamic reasoning method or adab al-qāḍī, various works in large and small volumes with different names, most of which are called Tarjīḥ al-bayyināt, have been discussed. In these works, the methods that the judges should follow in case of conflict of the evidence in the proof of the case are explained. One of these works is Tarjīḥ al-bayyināt which wrote by Maḥammad bin Muṣṭafā al- Wānī, known as Wānḳūlī (d.1000/1592), the famous scholar of the Murat III period, and prominent in the field of fiqh, language and literature. Wānḳūlī himself explained the reason for writing this work. He says at the beginning of the treatise that he had difficulties in the choice of conflicting evidence during his time as a judge, that there was no compact study on the subject, and therefore he wrote this treatise. The author collects the rules from reputable sources regarding the elimination of conflicts and contributes to the explanations himself and tries to make the rules more understandable. The fact that the author wrote his work after serving as a judge for a while, as well as important duties such as being a professor and mufti in many different regions, gave it a special significance. Because, in this way, as a scholar with deep theoretical knowledge on the subject, he identified the problems encountered and tried to develop solutions, along with the experience he gained in this field while working as a judge in Thessaloniki, Kütahya, Yenişehir and Medinah. The author states that there are six ways of choosing between the conflicting evidence and explains them under each heading with many examples. For this reason, the work consists of six main titles. In the last parts of the work, he stated that if the subject is examined in depth, the six ways can be reduced to three. The study attaches importance to the perspective of making it easier to eliminate discontinuities between evidence and eliminating deductions from overlapping evidence in this direction. Eliminating all conflicts in the evidence with six, or in short three, rules make the study even more original and important. Because the more concise and simpler the rules are, the easier it is to memorize and keep them in memory. On the contrary, the more detailed it is, the more difficult it is to remember. The fact that conflicts between evidence continue to be a problem today, as in the past, gives particular importance to the issue. Likewise, the systematics, classification and headings of the treatise are like today's modern systematics. This study includes the author's life, works, duties, copies and content of his work which titled as Tarjīḥ al-Bayyināt. The copies of the work in the libraries in the country and abroad were determined and collected, and five copies among them that have the copy dates were taken as a basis for the study and compared.

Anahtar Kelimeler

Uṣūl al-fiqh Evidence, Preference Ways of Evidence, Wānḳūlī, Tarjīḥ al-Bayyināt

Vankulu’nun Tercîhu’l-Beyyinât Adlı Risâlesinin İnceleme ve Tahkîki

Öz

Delillerin teâruzu, fıkıh usulünde ispat vasıtalarının çelişmesini ifade eder. Konu, usul eserlerinde geniş yer tutmuş ve farklı başlıklar altında incelenmiştir. Kur’an ve sünnette her ne kadar gerçekte bir teâruz mümkün değilse de görünüş itibarıyla birbiriyle çelişiyor görünen ayet ve hadisler üzerinde âlimler çalışmış ve bu teâruzu gidermek için çaba göstermişlerdir. Aynı şekilde, Kur’an ve sünnetteki nasların doğru anlaşılması ve hükümlerin doğru temellendirilmesini amaçlayan fıkıh usulünde de deliller birçok açıdan değerlendirilmiş ve delillerin çelişmesi durumunda hangisinin esas alınacağı tartışılmıştır.
İslam muhakeme usulü veya edebü’l-kâdî olarak niteleyebileceğimiz alanda da çoğu Tercîhu’l-beyyinât adında, farklı isimlerle büyük-küçük hacimlerle muhtelif eserler ele alınmıştır. Bu eserlerde, davanın ispatında aranan delillerin teâruzu durumunda kadıların takip etmeleri gereken yollar açıklanmıştır. Söz konusu eserlerden biri de III. Murat döneminin meşhur fıkıh, dil, edebiyat âlimlerinden ve Vankulu lakabıyla tanınan Mehmet b. Mustafa el-Vânî (ö. 1000/1592) tarafından telif edilen Tercîhu’l-beyyinât adlı eserdir. Vankulu, bu risalenin telif sebebini de bizzat kendisi açıklamıştır. Eserin mukaddimesinde kadılık yaptığı dönemlerde çatışmakta olan delillerin tercihi konusunda zorluklar yaşadığını, konuyla ilgili derli toplu bir çalışma bulunmadığından dolayı da söz konusu risaleyi ele aldığını belirtmektedir. Müellif, teâruzların giderilmesi ile ilgili güvenilir kaynaklardan kuralları toplayıp kendisi de açıklama yaparak katkıda bulunur ve kuralların daha anlaşılır hale gelmesi için çabalar. Müellifin birçok farklı bölgede müderrislik ve müftülük gibi önemli görevlerin yanı sıra bir süre kadılık görevini yaptıktan sonra bu risaleyi ele almış olması, esere ayrı bir önem kazandırmıştır. Zira bu şekilde, konuyla ilgili derin teorik bilgilere sahip bir âlim olarak Selanik, Kütahya, Yenişehir ve Medine’de kadılık görevini yürütürken bu alanda edindiği tecrübeyle beraber, karşılaşılan sorunları tespit etmiş ve çözümler geliştirmeye çalışmıştır. Müellif, teâruz eden deliller arasındaki tercih yollarının altı olduğunu tespit edip bunları birçok örnekle açıklamaktadır. Bu sebeple eser, altı ana başlıktan oluşmaktadır. Eserin son kısımlarında ise müellif, konunun derinlemesine incelenmesi durumunda söz konusu altı yolun üçe indirilebileceğini ifade etmektedir. Çalışma, davalarda tarafların sundukları deliller arasındaki teâruzları gidermek suretiyle onlardan hangisinin tercih edilmesi gerektiğini ve bu açıdan delillerin teâruzundan kaynaklanan belirsizlikleri ortadan kaldırma açısından önem arz etmektedir. Altı veya özetle üç kuralla delillerde bulunan birçok çatışmanın giderilmesi, çalışmayı daha da orijinal ve önemli hale getirmektedir. Zira kurallar ne kadar özet ve sade ise ezberlenmesi ve hafızada tutulması da o kadar kolay olur. Aksine ne kadar fazla ve detaylı ise hatırda tutulması da o kadar zor ve güç olur.
Deliller arasındaki teâruzların geçmişte olduğu gibi günümüzde de problem olarak devam eden bir husus olması, konuya ayrı bir önem kazandırmaktadır. Aynı şekilde risalenin sistematiği, tasnifi ve başlıklandırması günümüzdeki modern sistematiğe benzemektedir. Bu çalışma, müellifin hayatı, eserleri, görevleri, tahkiki yapılan risalenin nüshaları ve muhtevasını içermektedir. Yurt içi ve yurt dışındaki yazma eserler kütüphanelerinde bulunan eserin farklı nüshaları tespit edilmeye çalışılmış, müellif nüshası bulunmadığından elde edilen nüshalar içinden, istinsah tarihleri yazılı olan beş nüsha tahkik için esas alınmış ve karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Deliller, Delillerin Tercih Yolları, Vankulu Mehmet Efendi, Tercîhu’l-Beyyinât

دراسة وتحقيق رسالة "ترجيح البينات" لمولانا وانقولي

Öz

تعارض الأدلة يُعبّر عن تناقض وسائل الإثبات في علم أصول الفقه، ويحتل هذا الموضوع مساحة واسعة في مؤلفات أصول الفقه، وتمت دراسته تحت عناوين مختلفة. على الرغم من عدم وجود تعارض حقيقي في القرآن والسنة النبوية، فقد درسها العلماء وحاولوا حل الآيات والأحاديث التي تبدو متناقضة. وقد فصل العلماء ذلك في علم أصول الفقه الذي يهدف إلى فهم آيات القرآن والسنة بشكل صحيح والبحث عن أحكام جديدة في القضايا التي ليس لها اختصاص في المصدرين المذكورين، وقد يتم تقييم الأدلة بطرق عديدة. وفي المجال الذي يمكننا تعريفه بأصول المحاكمات الإسلامي أو أدب القاضي، كتبت رسائل بأسماء مختلفة، معظمها باسم ترجيح البينات، في أحجام كبيرة وصغيرة، في هذه المؤلفات، تم توضيح الطرق التي يجب أن يتبعها القضاة في حالة تعارض الأدلة المطلوبة لإثبات الدعوى. من هذه المؤلفات، كتاب "ترجيح البينات" الذي ألفه محمد بن مصطفى الواني، المعروف بلقب وانقولي (ت. 1000 هـ / 1592 م)، وهو من العلماء البارزين في عهد السلطان مراد الثالث، والمشهورين في مجالات الفقه واللغة والأدب. وقد أوضح وانقولي سبب تأليف هذه الرسالة بنفسه. وذكر وانقولي في مقدمة الرساله أنه واجه صعوبات في ترجيح الأدلة المتضاربة خلال فترة عمله كقاضي، وأنه لم تكن هناك دراسة مرتبة حول الموضوع، ولهذا السبب كتب هذه الرسالة. جمع المؤلف فيها المصادر المعتبرة والقواعد حول ترجيح البينات وساهم في التفسيرات بنفسه. وسعى لجعل القواعد أكثر قابلية للفهم. وكتابة المؤلف لهذه الرسالة بعد أن شغل منصب قاضٍ لفترة طويلة، أعطى لها أهمية خاصة، وذلك لأنه، بهذه الطريقة، وبصفته عالماً ذا معرفة نظرية عميقة في هذا المجال، إلى جانب الخبرة التي اكتسبها في هذا المجال أثناء عمله قاضياً في سالونيك، وكوتاهية، وينيشهر، والمدينة المنورة تمكن من تحديد المشاكل التي واجهها، وسعى لتطوير حلول لها. يذكر المؤلف أن هناك ست طرق لترجيح البينات، ويشرح كل واحد منها تحت عنوان مستقل مع العديد من الأمثلة. لهذا السبب، تتكون الرسالة من ستة عناوين رئيسية. وفي الأخير بيّن بأن وجوه الستة بحسب الجليّ من النظر وأما بحسب النّظر الدّقيق فهو ثلاثة. تكتسب الدراسة أهمية كبيرة من خلال عملها على إزالة التناقضات بين الأدلة التي يقدمها الأطراف في القضايا، وتحديد الأدلة التي يجب تفضيلها، وكذلك في القضاء على الغموض الناتج عن تعارض الأدلة من هذا المنطلق. إن إزالة العديد من التناقضات في الأدلة باستخدام ستة قواعد أو باختصار، ثلاث قواعد، يجعل الدراسة أكثر أصالة وأهمية. وذلك لأن القواعد كلما كانت أكثر إيجازاً وبساطة، كان من الأسهل حفظها والاحتفاظ بها في الذاكرة. وعلى العكس، كلما كانت القواعد أكثر تفصيلاً، كان من الصعب تذكرها وحفظها. إن استمرار تعارض الأدلة كمسألة تثير الإشكالات، سواء في الماضي أو في الوقت الحاضر، يضيف أهمية خاصة لهذا الموضوع. وبالمثل، فإن منهج الرسالة وتصنيفها وعناوينها يتشابه مع المنهجية الحديثة المعتمدة في العصر الحالي. تتضمن هذه الدراسة حياة المؤلف، ووضائفه، وتصنيفاته ونسخ ومحتواى رسالته الموسومة بـ ترجيح البينات التي نحققها. تمت محاولة تحديد نسخ الرسالة في مكتبات المخطوطات في تركيا وخارجها، ومن بين النسخ التي تم الحصول عليها، أخذ النسخ الخمس التي كانت تواريخ استنساخها موجودة كأساس للتحقيق والمقارنة. أما نسخة المؤلف أو نسخة قوبلت بنسخة المؤلف لم نجدها.

Anahtar Kelimeler

أصول الفقه, دليل, طرق ترجيح البينتين, وانقولي, ترجيح البينات

Kaynakça

• Atâî, Nev‘îzâde. Hadâiku’l-hakâik fî tekmileti’ş-Şekâik, Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakâik Zeyli. 2 cilt. thk. Suat, Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Meâni’l-ahyâr fî şerhi esâmî-yi ricâli Meâni’l-âsâr, nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 3 cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Bağdadî İsmail Paşa, İsmail b. Muhamm. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: 2 cilt. Darü’l-İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Bağdatlı İsmail Paşa. İzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: 2 cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Brockelmann, GAL, Supplement. Leiden, E.J. Brill, 1937.
• Bursalı Mehmet Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaaı Amire 1333.
• Civelek, Yakup. “Mehmet b. Mustafa el-Vânî ve Vankulu Lûgatı”. Ekev Akademi Dergisi 1/3 (Haziran 1998), 355-362.
• Dündar, Ahmet İhsan. Osmanlı Dönemi Arapça-Türkçe Sözlükleri, Mehmet b. Mustafa el-Vânî ve Terceme-i Sıhâh-ı Cevherî Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Ebu Suûd Efendi. Tercihu’l-beyyinât ve Kanunname-i Ebû Suûd Efendi, Ankara: Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, 1420, 1a-2b.
• Ebu Suûd Efendi. Tercihu’l-beyyinât, Sivas: Sivas Ziya Bey Kütüphanesi, Sivas Yazma, 277/4, 176b-149b.
• el-Fıhrisi’ş-şâmil li’t-türâsi’l-Arabî el-İslâmî el-mahtûta: el-Fıkh ve usûlihî. 12 cilt. Umman: el-Mecmau’l-Melikî li-Bühûsi’l-Hadâreti’l-İslamîyye, 1420/1999.
• en-Nahi, Selahaddin Abdüllatif. “Suğdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/474-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Fihrisü’l-mahtutâti’l-Arabiyye fi’l-Mektebeti’l-Vataniyyeti’n-Nemsâviyye. thk. Muhammed Âiş. Cidde: Müessesetü Sakîfeti’s-Safa’l-İlmiyye, 1429/2008.
• Furat, Ahmet Subhi. “Vankulu”, MEB İslam Ansiklopedisi. 13/202-203. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
• Hızânetü’t-türâs/Fıhris mahtûtât. 12cilt. Rıyad: İsdârü Merkezi’l-Melik Faysal, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin, Hâşiyetü Reddü’l-Muhtâr ‘alâ’d-Dürri’l-muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr. 6 cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Nüzhetü’l-elbâb fi’l-elkâb. Thk. Abdulaziz Muhammed b. Salih es-Sedirî. 2 cilt. Rıyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-mieti’s-Sâmine. thk. Muḥammed Abdulmu‘îd Dân. 6 Cilt. Haydarabad: Meclisü Dâirati’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1392/1972.
• İbn Kutluboğa, Ebu’l-Feda Zeynüddîn Kasım b. Kutluboğa es-Sudûnî. Tâcü’t-terâcim fî tabakâti’l-Hanefîyye. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1413/1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dakâik. 8 cilt. b.y: Dârü’l-kitâbi’l-İslami, 2. Basım, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen Alî b. Ebî’l-Kerem Muhammed el-Cezerî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb. 3 cilt. Beyrut: Dârü Sâdir, ts.
• İbnü’l-İmâd, Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed b. el-İmâd el-Akrî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâr men zeheb. thk. Mahmûd el-Ernâvût. 11 Cilt. Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 1406/1986.
• İzmirli, Tercîhu’l-beyyinât. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi 1026/1, 12b-148a.
• Kaçalın, Mustafa Sinan. “Vankulu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/513. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Karabulut, Ali Rıza-Karabulut Ahmet Turan. Mu‘cemü’t-târihi’t-Türâsi’l-İslâmî fî Mektebâti’l-Âlem. 6 cilt. Kayseri: Dârü’l-Akabe, 1412/2001.
• Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zunûn ʻan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, 2 cilt. Nşr. Mehmet Şerefettin Yaltkaya. İstanbul: Vekâletü’l-Meârif, 1941.
• Kâtib Çelebi, Mustafâ b. Abdullâh Hâcî Halîfe. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmûd Abdulkâdir el-Arnâvût. 6 Cilt. İstanbul: IRCICA, 2010.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʻcemü’l-müellifîn terâcimü musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Kınalızâde, Ali Efendi. Tabakâtü’l-Hanefiyye. thk. Salah Muhammed Ebü’l-Hâc. Y.y: Merkezü’l-Ulemâi li’d-Dirâsâti ve Tekniyeti’l-Ma‘lûmât, t.s.
• Konevî, Ahmedallah Efendi Emin. Tercihu’l-beyyinât, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, 004374-III, 20b-22b.
• Kureşi, Ebu Muhammed Muhyiddin Abdulkadir b. Muhammed. el-Cevahirul mudiyye fi tabakati’l Hanefiyye. 2 cilt. Karaçi: Mir Muhammed Kütübhane, ts.
• Leknevî, Abdulhayy. el-Fevâ’idü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Mısır: Matbaatü Dârü’s-Saâde, 1324/1886.
• Vankulî, Tercîhu’l-beyyinât. Ankara: Ankara Milli Kütüphanesi, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz. A 1725, 3a-3a.
• Özel, Ahmet. “Kâdîhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özen, Şükrü. “Serahsî, Radıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/542-544. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özen, Şükrü. “Zâhidî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/81-86. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Pazarbaşı, Erdoğan. “Mehmet Efendi, Vanî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/458-459. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Sâmi, Şemseddin. Kâmûsü’l-A‘lâm. 6 cilt. İstanbul: Mehran Matbaası, 1889.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî. el-Ensâb. 13 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1382/1962.
• Süreyyâ, Mehmet. Sicilli Osmani. İstanbul: Tarih Vakfı 1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Nazmü’l-ukyân fî a‘yâni’l-a‘yân. thk. Philip Hitti. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Taşköprizade, Ahmed b. Mustafa. eş-Şakâikü’n-nu‘mâniyye fî ulemâi devleti’l-Osmaniyye. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabi, ts.
• Taşköprizade, Ahmed. Tabakâtü’l-Fukahâ. Thk. Ahmed Neyle. Musul: Matbaatü’z-Zahra el-Hadise, 1380/1961.
• Temimî, Takiyyüddin. b. Aabdilkâdir. et-Tabakâtü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefîyye. 4 cilt. thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: İhyâü’t-Türâsi’l-İslamî, 1390/1970.
• Th. Menzel. “Wānḳuli”. The Encyclopaedia of Islam (new edition). Ed. P.J, Bearman vd. 11/138. Leiden: Brill, 2002.
• Ülükütaşır, M. Şakir. “Vankulu Mehmet Efendi”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 8/506-507. İstanbul: Dergah Yayınları, 1998.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, 3951, 1a-8b.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. İstanbul: İstanbul Belediyesi Kütüphanesi, Atatürk Kitaplığı, K1081, 1a-17b.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsnü Paşa Koleksiyonu, 844, 1b-7b.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Efendi Koleksiyonu, 2070, 92a-102b.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Koleksiyonu,1026, 162b-170a.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbî Efendi, 2070, 92a-102b.
• Vankulu, Mehmet b. Mustafa. Tercihu’l-beyyinât. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, 3885-III, 123a-131a.
• Zehebi, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyerü aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut vd. Müessestü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeylaî, Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik ve Haşiyetü’ş-Şiblî. 6 cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-kübrâ el-Emîrîyye, 1313/1895.
• Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd, el-A‘lâm. 8 cilt. Beyrut: Darü’l-İlmi’l-Melâyîn, 2002.