GEÇMİŞİN HAKİKATİ VE HATIRLAMANIN ÖZGÜRLÜĞÜ: KOLEKTİF BELLEK, HUKUK VE İNSAN HAKLARI

Yıl 2019, Cilt: 37, 54 - 90, 01.06.2019

Eymir Albal

Öz

Bu çalışma, genel olarak hukuk ve bellek ilişkisi adına betimleyici bir çerçeve sunmayı amaçlamaktadır. Yakın tarihte başlayan ve devam eden bellek patlaması süreci, hukuk alanında da ivme kazanmıştır. Bu alandaki gelişmeler, hukuk eliyle geçmişe ilişkin hakikati kurma adına yoğun bir gayreti işaret etmektedir. Ancak kurulan bu hakikat, uzun bir süredir kendi kolektif hafızaları baskı altındaki azınlık grupların talepleri ya da nazizm, faşizm gibi totaliter ideolojileri benimseyen grupların revizyonist söylemleri ile çarpışmaktadır. Bu çerçevede, kolektif belleğe doğrudan yönelen bu düzenlemelerin devletler ve bireyleri daha çok karşı karşıya getirmesi ile uluslararası insan hakları yargı mercilerinin sorumluluğu artmakta ve bu düzenlemelerin insan hakları ile ilişkisinin değerlendirilmesi zaruriyeti doğmaktadır. Bu doğrultuda, çalışmada öncelikle kolektif bellek kavramı üzerinde durulacak, daha sonra belleğin insan hakları hukuku ile ilişkisi irdelenecek, bu esnada uluslararası yargı organlarının ilgili kararları değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Kolektif bellek, bellek kanunları, hakikat, tarihsel revizyonizm, ifade özgürlüğü

THE TRUTH OF THE PAST AND FREEDOM OF REMEMBRANCE: COLLECTIVE MEMORY, LAW, AND HUMAN RIGHTS

Öz

This study aims to provide a descriptive framework for the relationship between law and memory in general. The memory boom process that started and continued has gained momentum in the field of law recently. Developments in this area point to an intense effort to establish the truth regarding the past by law. However, this established truth collides with the demands of minority groups whose own collective memories are under pressure for a long time or revisionist discourses of groups that adopt totalitarian ideologies such as nazism or fascism. In this framework, the responsibility of international human rights bodies increases with the fact that these regulations, which are directed towards collective memory, confront states and individuals more, and thus it is necessary to evaluate the relationship between these regulations and human rights. In this regard, firstly, the concept of collective memory will be emphasized in the study, thereafter the relationship of memory with human rights law will be examined, while the relevant decisions of international judicial bodies will be evaluated

Anahtar Kelimeler

Collective memory, memory laws, truth, historical revisionism, freedom of expression

Kaynakça

• Akbaş, Kasım: “Friedrich Carl Von Savigny: Tarihsel Hukuk Okulu Geleneği”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXXIV, S. 1, 2016,53-72.
• Altıparmak, Kerem: “Hakikati Bilme Hakkı ve 12 Eylül’ü Yargılama Zorunluluğu”, ed.Özkan
• Agtaş, Bişeng Özdinç, Hakikat ve İnsan Hakları, Dipnot Yayınları, Ankara, 2012, 152-208.
• Aron, Raymond: Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, çev. Korkmaz Alemdar, Kırmızı Yayınlar, İstanbul, 2006.
• Assmann, Jan: Kültürel Bellek, 2.bs, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015. Aygün Eşitli, Ezgi: “Suçların ve Cezalarin Kanuniliği İlkesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi,C.104, 225-246,2014.
• Aytaç, Ahmet Murat: “Hakikat ve Siyaset ya da Hakikati Savunma Üzerine Düşünmek”, ed.
• Özkan Agtaş, Bişeng Özdinç, Hakikat ve İnsan Hakları, Dipnot Yayınları, Ankara, 2012, 19-58.
• Baranowska, Grażyna: “The Right to the Truth for the Families of Victims of the Katyń Massacre”, (https://verfassungsblog.de/the-right-to-the-truth-for-the-families-of-victims-of-the-katynmassacre/, Erişim: 9.04.2020).
• Beetham, David: Demokrasi ve İnsan Hakları, çev. Bilal Canatan, 2.bs., Liberte Yayınları, Ankara, 2014.
• Belavusau, Uladzislau: “The Rise of Memory Laws in Poland An Adequate Tool to Counter Historical Disinformation?”, Security And Human Rights,C.29, 36-54,2018.
• Belavusau, Uladzislau / Gliszczyńska-Grabias, Aleksandra: “Preface”, Law and Memory: Towards Legal Governance of History, ed. Uladzislau Belavusau, Aleksandra GliszczyńskaGrabias, Cambridge University Press, Cambridge,2017, 1-26.
• Benjamin, Walter: Son Bakışta Aşk, yay. haz. Nurdan Gürbilek, 6.bs., Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
• Bollinger, Lee C.: The Tolerant Society, Oxford University Press, New York, 1986. Brett, Sebastian/ Bickford, Louis/ Ševčenko, Liz/
• Chomsky, Noam: Some Elementary Comments on The Rights of Freedom of Expression, (Erişim: https://chomsky.info/19801011/, 15.05.2020.
• Clastres, Pierre: Devlete Karşı Toplum, çev. Mehmet Sert, Nedim Demirtaş, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1991.
• Connerton, Paul: Toplumlar nasıl anımsar? Ayrıntı Yayınları, çev. Alâeddin Şenel, İstanbul, 1999.
• Çelikkan, Murat (der.) Hakikat Komisyonları, Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, (https://hakikatadalethafiza.org/kaynak/hakikat-komisyonlari/, Erişim: 1.05.2020).
• David, Roman: Lustration and Transitional Justice: Personnel Systems in the Czech Republic, Hungary and Poland, University of Pennsylvania Press, Pennsylvania, 2011.
• Doğan, İlyas/ Demirdal, Mustafa Balkan: “Suç ve Cezaların Kanuniliği ve Geçmişe Yürütülememesi”, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Astana Yayınları, Ankara, 2019, 211- 220, s. 214,215.
• Doğru, Osman, Nalbant, Atilla: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar 2.Cilt, Ankara, 2013.
• Durkheim, Émile: Toplumbilimin Yöntem Kuralları, çev. Özer Ozankaya, Cem Yayınevi, İstanbul, 2013.
• Dworkin, Ronald: “Foreword”, Extreme Speech and Democracy ed. Ivan Hare James Weinstein, New York, Oxford University Press,2009.
• Dworkin, Ronald: “The unbearable cost of liberty”, Index on Censorship , C.24, S.3, 1995,s. 43-46, (https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1080/ 03064229508535943, Erişim: 5.04. 2020).
• Evans, Christine: The Right to Reparation in International Law for Victims of Armed Conflict, Cambridge University Press, Cambridge, 2012.
• Fikfak, Veronika: “Changing State Behaviour: Damages before the European Court of Human Rights”, The European Journal of International Law, C. 29,S. 4,2019,1091-1125, s.1105-1106.
• Gliszczyńska–Grabias, Aleksandra: Law and Memory, (https://verfassungsblog.de /lawand-memory/, Erişim: 10.04.2020).
• Gözler, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Esasları, 2.bs, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2011.
• Halbwachs, Maurice: Kolektif Bellek, çev. Zuhal Karagöz, 2.bs, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Harris, D.J./ O‘Boyle,M./ Buckley, C.M.: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku Cilt 2, çev. Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan, 2013.
• Hawkins, Darren/ Jacoby, Wade: “Partial Compliance: A Comparison of the European and Inter-American American Courts for Human Rights”, 2008, (http://wadejacoby.byu. edu/Documents/Jacoby %20Partial%20Compliance.pdf, Erişim: 23.04.2020).
• Hirsch, Moshe: Invitation to the Sociology of International Law, Oxford University Press, Oxford, 2015.
• Hobbes, Thomas: Leviathan, çev. Semih Lim, 6.bs.,Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Iggers, Georg: “Historiography in the 20th century”, The misuse of history, Symposium on “Facing misuses of history”, Oslo (Norway), 28-30 June 1999, 9-21, (https://rm.coe.int/ CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680494247, Erişim 10.05.2020).
• İşsevenler, Osman Vahdet: Kurucu İktidarın Eleştirisi Anayasanın Maddi ve Fail Nedeni, İstanbul, Pinhan Yayıncılık, 2019.
• Karan, Ulaş: “Nefret İçerikli İfadeler, İfade Özgürlüğü ve Uluslararası Hukuk”, der. Yasemin
• İnceoğlu, Nefret Söylemi ve/veya Nefret Suçları, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2012, 81-102.
• Koposov, Nikolay: Memory Laws, Memory Wars, Cambridge University Press, Cambridge,2018.
• Levy, Daniel/ Sznaider, Natan: “Remembering a sociology of Human Rights”, Culture & History Digital Journal, C.2, S.3, 2014, 1-9.
• Lindahl, Hans: “Constituent Power and Reflexive Identity: Towards an Ontology of Collective Selfhood”, ed. M. Loughlin and N. Walker, The Paradox of Constitutionalism: Constituent Power and Constitutional Form, Oxford University Press, Oxford, 2008.
• Locke, John: An Essay on Human Understanding. (https://www.earlymoderntexts. com/assets/pdfs/locke1690book1.pdf, Erişim: 17.03.2020).
• Mac-Gregor, Ferrer: “The Right to the Truth as an Autonomous Right Under the InterAmerican Human Rights System”, Mexican Law Review, C.IX, S. 1 ,2016, 121-139.
• Macedo Junior, Ronaldo Porto: “Freedom of Expression: what lessons should we learn from US experience?”, Revista Direito GV, C.13, S. 1, 2017, 274-302.
• Mégret, Frédéric: Of Shrines, “Memorials and Museums: Using the International Criminal Court's Victim Reparation and Assistance Regime to Promote Transitional Justice”, Buffalo Human Rights Law Review, C.16,S.1.,2010,1-56.
• Misztal, Barbara A.: “Durkheim on Collective Memory”, Journal of Classical Sociology, C.3,S.2, 2003, 123–143.
• Moffett, Luke / Lawther, Cheryl / Gilmore, Sunneva/ Lekvall, Ebba: “The Limits of the Law: Putting Reparations into Practice”, (https://www.ejiltalk.org/the-limits-of-the-law-puttingreparations-into-practice/, Erişim: 20.04.2020).
• Moran, Marie: Identity and Capitalism, SAGE Publications, 2011.
• Morrisa, Justin, Wheeler, Nicholas J.: “The Security Council’s Crisis of Legitimacy and the Use of Force”, International Politics, 2007, C.44, 214–231.
• Moyn, Samuel: Son Ütopya-Tarihte İnsan Hakları, Koç Üniversitesi Yayınları, çev. Firdevs Ev, İstanbul, 2017.
• Müller, Jan-Werner: Anayasal Yurtseverlik, çev. A. Emre Zeybekoğlu, Dost Kitabevi, Ankara, 2012.
• Nietzsche, Friedrich: Ahlakın Soykütüğü - Bir Polemik, çev. Zeynep ALagonya, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Nora, PierreReasons for the current upsurge in memory, (https://www.eurozine. com /reasonsfor-the-current-upsurge-in-memory/ Erişim: 6.03.2020).
• Nora, Pierre: Hafıza Mekanları, çev. Mehmet Emin Özcan, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2006.
• Olick, Jeffrey K./ Robbins, Joyce: “Social Memory Studies: From “Collective Memory” to the Historical Sociology of Mnemonic Practices”, Annual Review of Sociology, C,24, 1998, 105-140.
• Orgad, Liav: “The preamble in constitutional interpretation”, International Journal of Constitutional Law (I-CON), C. 8,S.4, 2010, 714-738.
• Orwell, George: Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, çev. Nuran Akgören, 29.bs, Can Yayınları, İstanbul, 2010.
• Postema, Gerald J.: Bentham and the Common Law Tradition, 2.bs, Oxford University Press, Oxford, 2019.
• Renan, Ernest: “What is a Nation?”, Fransızcadan İngilizceye çev. Ethan Rundell, (Erişim: 01.05.2020,http://ucparis.fr/files/9313/6549/9943/What_is_a_Nation.pdf)
• Russell, Nicolas: “Collective Memory before and after Halbwachs”, The French Review, C. 79, S.4, 2006, 792-804.
• Sadurski, Wojciech: İfade Özgürlüğü ve Sınırları, çev. M. Bahattin Seçilmişoğlu, Liberte Yayınları, Ankara, 2003.
• Sancar, Mithat: Geçmişle Hesaplaşma, 5.bs, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• Sands, Philip: Doğu Batı Sokağı -Soykırım ve İnsanlığa Karşı İşlenen Suçların Kökenleri Üzerine, çev. Bilge Firuze Çallı, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2017.
• Savelsberg, Joachim J./ D. King, Ryan: “Law and Collective Memory”, Annual Review of Law and Social Science, C.3, 2007, 189-211.
• Savelsberg, Joachim J./ King, Ryan D.: “Institutionalizing Collective Memories of Hate: Law and Law Enforcement in Germany and the United States”, American Journal of Sociology, C. 111, S. 2, 2005, 579-616.
• Saygılı, Abdurrahman: “Kıbrıs’ta Geçmişle Hesaplaşmak Mümkün mü? Bir Olanak(sızlık) Olarak Kayıp Kişiler Komitesi”, Kıbrıs Yazıları, S.3, Yaz-Güz 2006, 28-40.
• Schauer, Frederick: “Free Speech, the Search for Truth, and the Problem of Collective Knowledge”, SMU Law Review, C.70, S.2, 2017, 231-251.
• Schlink, Bernard: Geçmişe İlişkin Suç ve Bugünkü Hukuk, çev. Reyda Ergün, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2012.
• Sémelin, Jacques: Arındırma ve Yok Etme – Katliam ve Soykırımın Siyasi Kullanımları, çev. Melike Işık Durmaz, İletişim Yayınları, İstanbul,2011.
• Smith, Anthony D.: The Ethnic Origins of Nations Smith, Malden, Blackwell Publishing, 1988.
• Soroka, George/ Krawatzek, Félix: Nationalism, Democracy, and Memory Laws, Journal of Democracy, C.10, S.2., 2019, 157-171.
• Taylor, Charles: “The Politics of Recognition”, ed. Amy Gutmann, Multiculturalism, Princeton University Press, Princeton, 1994.
• Tishler, Gerald: “Freedom of Speech and Holocaust Denial”, Cardozo Law Review, C.8, S.3., 1987, 559-594.
• Traverso, Enzo: Geçmişi Kullanma Klavuzu, çev. Işık Ergüden, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019.
• Van Schaack, Beth: “The Crime of Political Genocide: Repairing the Genocide Convention’s Blind Spot”, Santa Clara Law Digital Commons, 2259-2291, 1996.
• Volkan, Vamık D.: Psychoanalysis, International Relations, and Diplomacy, Karnac Books, London, 2014.
• Volkan, Vamık D.: “Large-group identity, International relations and Psychoanalysis”, International Forum of Psychoanalysis, C.18, S.4, 2009, 206-213.
• Volkan, Vamık D.: “Seçilmiş Travma, Yetkinin Politik İdeolojisi ve Şiddet”, (https://www.academia.edu/17928522/Secilmis_Travma, Erişim:28. 03.2020).
• Von Savigny, Friedrich Carl: Çağımızın Yasama ve Hukuk Bilimi Konusundaki Görevi Üzerine, çev. Ali Acar, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Wartanian, Raffi: “Memory Laws in France and their Implications: Institutionalizing Social Harmony”, (https://www.humanityinaction.org/knowledge_detail /memory-laws-in-franceand-their-implications-institutionalizing-social-harmony/, Erişim: 3.04.2020).
• Wirth, Laurent: Facing misuses of history, The misuse of history, Symposium on “Facing misuses of history” Oslo (Norway), 28-30 June 1999, 23-55, (https://rm.coe.int/ CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680494247, Erişim: 10.05.2020)
• Yıldırım, Çağatay: “Memory Laws & Freedom Of Speech In Europe: Analysis Of Perinçek v. Switzerland Case”, Review of Armenian Studies, S.30, 2014, 133-186.
• Zajda, Joseph: “Nation-Building and History Education in a Global Culture”, Nation-Building and History Education in a Global Culture, ed. Joseph Zajda, Springer, 2015.
• Žilinskas, Justinas: Drėlingas v. Lithuania (ECHR): Ethno-Political Genocide Confirmed? (https://www.ejiltalk.org/drelingas-v-lithuania-echr-ethno-political-genocide-confirmed/, Erişim: 6.05.2020.