Hukukî Hükmün Belirlenmesi Açısından Vâv Harfiyle Matûf Cümlelerden Sonra Gelen İstisnânın Merciinin Tespiti – I –

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 46 - 68, 16.01.2021

Ali Kaya Yavuz Gönan

Öz

Hukukçunun elindeki en önemli malzeme hukuk normlarıdır. Hüküm bildiren her norm da kendi dilinde, o dilin kuralları doğrultusunda ya-zılmaktadır. İslam hukukunun kurucu metinleri olan Kur’ân ve Sünnet nasları da Arapça olduğu için İslâm hukukçusu, hukukî nasları yorum-larken Arapça dilbilgisi (nahiv) kurallarını dikkate almalıdır. Buna göre hukukçunun; Arapça cümle yapısı şekillerinden biri olan istisnâ üslubunun dilbilgisi kurallarını bilmesi ve hüküm istidlâlinde bu kuralları uygulaması gerekmektedir. İstisnâ üslubuyla ilgili usûl-ı fıkıhtaki temel tartışma alanlarından biri de vâv ile matuf cümlelerden sonra gelen istisnânın merciinin tespitidir. Matuf cümlelerden sonra kullanılan istisnânın merciinin, yani müstesnâ minh’in, dilbilgisi kuralları doğrultusunda tespit edilmesi; istisnânın, hukukî hükmün teşekkülüne etkisinin belirlenmesi ve hukukî yönden uygulanması bakımından önem taşımaktadır. Bu nedenle çalışmamızda önce konuyla ilgili usulcülerin teorik yaklaşımları, gerekçeleri ve çözümleri açıklanmış; ardından en-Nûr sûresinin 4-5.âyetleri bağlamında, görüşlerini uygulamalı olarak temellendirme çabaları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Usul-ı fıkıh, Hukukî hüküm, İstisnâ, Müstesnânın Mercii, Matuf Cümle, Vâv Atıf Harfi

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr ’an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. thk. Abdullâh Mahmûd Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 1433/2012.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1. Basım, 1405.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Ömer b. Îsâ ed-. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn el-Hüseyn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2001.