Kırâat İlminde İhticâc Kavramı ve İhtiyâr-Tercîh İlişkisi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 450 - 474, 15.01.2022

Abdullah Sawas

Öz

Kur’ân-ı Kerîm ilimleri arasında Kur’ân kırâatleri ilminin özel bir ehemmiyeti vardır. ihticâc ilmi de Kırâat ilimleri arasında özel bir konumda yer edinmektedir. Zira bu ilim, Kur'ân-ı Kerîm'in vahyedilişinden günümüze kadar âlimlerin dikkatini çekmiştir. Allah (cc), ümmete kolaylık ve onlardan zorluğu gidermek için yüce peygamberi Muhammed'e (s.a.v.) çeşitli kırâat vücuhatıyla Kur’ân-ı Kerîm’i indirmiştir. Sahabeler bu kırâatleri Hz. Peygamberden (s.a.v.), Tabiinler de onlardan almışlar ve kendileri için kırâatler tercih etmişlerdir. tabeuttabiin kurrâları da ortaya çıkmış ve onlar da kendileri için öncekilerden tercihte bulunmuşlardır. Böylece kırâatler için ihticâc ilmiyle alakalı eserler ortaya çıkmıştır. Âlimler bu eserlerde kırâat vücuhatlarını açıklamış ve bunun sebeplerini ortaya koymuşlardır. Kurrâların birçok rivayet arasında seçtikleri kırâat sebebini açıklamışlardır.
Bu araştırma, kırâat ilmindeki ihticâc, ihtiyâr ve tercîh kavramlarına, bu kavramların kökenlerine ışık tutmak ve bu terimlerin eş anlamlıları ve aralarındaki ilişkiye değinmeyi amaçlamaktadır. Ardından ihticâc, ihtiyâr ve tercîh kavramları arasındaki bağlantı gösterilerek uygulamalı örnekler ve bilimsel analiz yoluyla araştırma sonlandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, İhticâc, İhtiyâr, Tercîh, Kurrâ

Teşekkür

İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisine teşekkür ederim

The Concept of Al-Ihtijaj in the Science of Qiraʼat and its Relationship with Al-Ikhtiyar and Al-Tarjih

Öz

Among the sciences of the Qur'an, the science of recitation of the Qur'an has a special importance. The science of Al-Ihtijaj also has a special place among the sciences of Qiraʼat. And because of its importance it has attracted the attention of scholars from the the beginning of the revelation of the Qur'an till the present day. Allah (swt) sent down the Qur'an to His Prophet Muhammad (pbuh) with various recitations in order to make it easy for the ummah and to relieve the hardship from them. The Companions conveyed these recitations from the Prophet (pbuh), To the Tabi'in (followers) whom chose from between these narrations some recitations for themselves. Tabi' al-Tabi'in kura’as on behalf also chose some recitations for themselves. Thus, the works of Al-Ihtijaj in the science of recitation have emerged. Where Scholars show evidences of the recitations they choose from among their narrations in their works and Writings.
This research aims to shed light on the concepts of Al-Tarjih and Al-Ihtijaj in the science of Qur'anic recitation and their origins, and to touch upon the synonyms of these terms and the relationship between them. Then, the research will be concluded by showing the connection between the concepts of Al-Tarjih and Al-Ihtijaj, through applied examples and scientific analysis.

Anahtar Kelimeler

Al-Ikhtiyar, Al-Tarjih, Al-Ihtijaj, Qiraʼat, Qur

مصطلح الاحتجاج وصلته بالاختيار والترجيح في علم القراءات

Öz

لِعلْمِ القِراءاتِ القُرآنيةِ أَهميَّةٌ خاصّةٌ بينَ علومِ القرآنِ الكريمِ، كما أنَّ عِلمَ الِاحْتِجاجِ يَحتلُّ مَرتبةً خاصّةً بينَ علومِ القراءاتِ، إذْ حظيَ باهتمامِ العُلَماءِ مُنذُ بدايةِ نزولِ القرآنِ الكريمِ وحتّى عَصْرِنا الحاضرِ، فقد أَنزلَ اللهُ كتابَه الكريمِ على نبيّهِ محمّد-ﷺ- على وُجوهِ القراءاتِ المختلفةِ مُصَرَّفاً على أَوسَعِ اللُّغاتِ، تَسهيلاً على الأُمَّة ورَفعاً للحرَجِ عنها، وتَلقّاه عَنه أصحابُه، وجاءَ منْ بعدِهم قُرّاءُ التَّابِعينَ فأَخذُوا القراءاتِ عنهم، وَاختارُوا لأنفُسهِم قراءاتٍ من بينِ مَرْوِيَّاتِهم عن الصَّحابَةِ، كما جاءَ قُرَّاءُ تابِعِي التَّابِعِين، فَاخْتارُوا من بينِ مَرْوِيَّاتِهم عن سَلَفِهِم أيضاً، فظَهَرَت المُصَنَّفاتُ في عِلمِ الِاحْتِجاجِ لِلقِراءاتِ، وَضَّحَ العُلَماءُ من خِلَالِها وُجُوهَ القِراءاتِ وكَشَفُوا عن عِلَلِها وبَيَّنُوا سببَ اخْتِيارِ القُرَّاءِ لِقِراءَتِهِم من بينِ مَرْوِيَّاتِهم الكَثِيرَة.
وقَدْ جاءَ هذا البَحثُ لِيُلقِي الضَّوءَ على مُصْطَلَحَاتِ الِاحْتِجَاجِ والِاخْتِيَارِ والتَّرْجِيحِ في عِلمِ القِراءاتِ القُرْآنِيَّةِ، كَما سَيَتِمُّ مُنَاقَشَةُ مُرادِفاتِ هذهِ المُصْطَلَحاتِ والعَلاقَةِ فيما بَينَها، ثُمَّ أخْتِمُ البَحثَ بِبَيانِ الصِّلَةِ بينَها عن طَرِيقِ بعضِ الأَمْثِلةِ التَّطبِيقيَّةِ وتَحْلِيلِها تَحْلِيلاً عِلْمِيّاً.

Anahtar Kelimeler

القِراءاتُ, الِاحْتِجاجُ, الِاخْتِيارُ, التّرْجِيحُ, القُرّاءُ

Kaynakça

• Cafer, Abdulğafûr Mahmud Mustafa. el-Kuran ve el-Kırâât ve el-Ehrüfü's-Sab'a. el-Kâhira: Dârü's-Selâm, 1. Basım. 2008.
• ed-Dânî, Ebû Ömer Osman b. Said b. Ömer. Câmi'ü'l-Beyân Fi'l-Kırâât's-Sebʿ, tha. Muhammed Sadûk el-Cezâirei, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 2005.
• ed-Dânî, Ebû Ömer Osman b. Said b. Ömer. el-Ahrüfü's-Sab'a lil-Kur'an. tah. Abdulmuheymin Tahhân, mekke: mektebetül-menâra, 1. Basım. 1408.
• ed-Duseri, İbrahim b. Sa'd. Mu'cam el-Mustalehât Fi 'ilmey et-Tecvid ve el-Kırâât. suudi arabistan, câmi'atü Muhammed b. Su'ud el-İslâmiyye. 2004.
• el-Afağanî, Said. Fî usûl'n-Nahiv. Beyrüt: el-Mektebü'l-İslâmî, 1.Basım. 1987.
• el-Ahfeş el-Evsat, Ebû el-Hasan Said b. Mes'ade. Me'ânî el-kur'ân. tah. Hüda Mahmud kurâ'e, el-Kâhira: Mektebetü'l-Hâvicî, 1. Basım. 1990.
• el-Cemel, Abdurrahman. Menhecü't-Taberi, Fi'l-Kıraat Fi Tefsîriı. Ürdün: el-câmi'a'l-Ürdüniyye, Master tezi, 1412.
• el-cezâirî, el-mu'tasım billâh Tâhir b. Salih b. Ahmed. et-Tibyân Libadi'l-Mebahisi'l-Müte'allika bil-Kur'an. Mısır: Mtba'atü'l-Menâr, 1. Basım. 1334.
• el-cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Mu'camü't-t'arîfât. tah. cemâ'tün Mine'l-Ülamâ, Bayrüt: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım. 1983.
• el-Fadli, Abdulhâdi, el-Kırââtü'l-Kür'âniyye Târih ve Târif. Beyrüt: Merkezü'l-Ğdîr, 4. Basım. 2009.
• el-Fârisi, Ebû AlÎ el-Hasan b. AbdulğAffar, el-.hücce Fi'l-Kıraati's-Sab'. thk. 'âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Alî Muhammed 'İvad, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 2007.
• el-Harbî, abdulazizi b. Alî b. Alî. Tevcîh Müşkil el-Kırââti'l-Aşriyye el-Ferşiyye. Mekke: Câmi'atü Ümi'l-Kurâ, Külliyyetü'd-D'ave ve Üsûlü'd-Dîn, master tezi. 1417.
• el-Kâdi, Abdulfettâh b. Abdulğani Muhammed. el-Büdûrüz-zâhira Fi'l-Kırââti'l'Aşr Min Tarik eş_Şâtıbiyye ve ed-Dürre, Beyrüt, dâeü'l-Kitâbi'l-Arabi. 1. Basım. 1981.
• el-Kudâh, Muhamme Ahmed Muflih. Mukaddimât Fi 'ilmi'l-Kırâât. Ürdün, dârü Ammâr, 1. Basım. 2001.
• el-Kurtubi, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. b. Ebî Bekr b. ferah el-Ensâri el-Hazraci, el-Câmi' li-Ahkâmil-Kur'an. tah. Ahmed el-berdvni ve İbrahim Atfîş, Kahira: Dârü'l-Kütübil-Masriyye, 2. Basım. 1964.
• el-Menâvi, abdurraeûf. et-Tevkîf alâ muhimmâti't-T'arif. tah. abdulhamid salih hamdân, Kahira: 'alemül-kütüb, 1. Basım. 1990.
• el-Mevdevi, Ebû el-Abbas Ahmed b. Ammâr. Şerhü'l-hidâye. tah.Hazım said hayder, riyad: mektebetü'r-Rüşd, 1. Basım. 1415.
• el-Müzeyni, Abdulaziz b. süleyman b. İbrahim. Mebâhis Fi 'ilmi'l-Kırâât. Riyâd: Dârü künûzi İşbiliye, 1. Basım. 1431.
• el-'Ükbüri,Ebû el-Baka Abdulla b. el-hüseyin b. Abdullah. et-Tibyân Fi 'İrâbi'l-Kur'an. tah. Alî Muhammed el-Bicâvi, Matbaatü 'İsâ el-Bâbî el-Halebi, t.y.
• en-Naim, Hamza Muhammed. Tevcihül-Kraât Tarifühu Esmâühu Mustlhâtühu masâdirühu, Mısır, ezher üniversitesi, sayı 8, 2019.
• Ennuveyri, Muhammed b. Muhammed Ebul-Kâsım. Şerh Tayyibetu'n-Neşr Fi'l-Kıraâti'l-Aşr. thk. Mecdi Muhmmed Surûr, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 2003.
• er-Râzi, zene'd-Dîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkadir el-Hanefi, Muhtârü's-sihâh. tah. yusuh eş-Şeyh Muhammed, Beyrut: el-Mektebetü'l-'asriyye, 5. Basım. 1999.
• es-Sindi, Abû Tahir Abdulkayyum abdulğafûr, safehât Fi 'ülûmi'l-Kırâât. Mekke: el-Mektebe el-İmdâdiyye, 1. Basım. 1415.
• ez-Zehebi, Şemsü'd-Dîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. b. Osman. B. Kaymaz. Ma'rifetü'l-Kurrâi'l-Kibâr 'ala't-Tabakkât ve el-'asâr. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 1997.
• ez-Zerkeşi, Ebû Abullah bedr'd-Dîn Muhammed b. Abdullah. b. Behadir. el-Bürhân Fi 'ülûmi'l-Kur'an. tah. Muhammed Ebû el-Fadıl İbrahim, Matbaatü 'İsâ el-Bâbî el-Halebi, 1. Basım. 1957.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Glib el-Muhâribi. el-Muharrar el-Veci Fi Tefsiri'l-Kitabi'l-Aziz. thk. Abdusselam Muhmmed, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 1422.
• İbn Ebî Tâlib el-Kaysî, Mekkî b. Hammûş b. Muhammed b. Muhtar. el-İbâne an Meâni'l-Kırâât. thk. Abdulfattâh İsmâil Şelebî, Mısır: Dârü Nahzati, 1. Basım.1977.
• İbn Ebî Tâlib el-Kaysî, Mekkî b. Hammûş b. Muhammed b. Muhtar. el-Keşf ʿan Vücûhi’l-Kırââti’s-Sebʿ ve ʿİlelihâ ve Hucecihâ. thk. Muhyeddin Ramazan, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 3. Basım. 1974.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Lübnân: Darü sâdır, 3. Basım. 1414.
• İbnî cinnî, ebû el-feth osman el-Musili. el-Hsâis. el-heyee el-masriyye el-âmme lil-kitâb, 4. Basım. 2010.
• İbni fâris, Ebû el-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî. Mu'cam Makâyîsü'l-luğah. tah. Abüsselâm Muhammed Hârûn, Dimaşk. Dârü'l-Fikr, 1. Basım. 1979.
• İbni Hâleveyh, Ebû Abdullah el-Hüseyn b. Ahmed el-Hemezânî. el-Hücce Fi'l-Kırâât's-Sebʿ. tah. Abdulaâl Sâlim Mükram, Bayrüt: Dârü'ş-Şürûk, 3. Basım. 1401.
• İbni zencele, Ebû Zürate Abdurrahman b. Muhammed. Hüccetül-Kırâât. tah. Said el-Afağânî, Beyrüt: Müessesetü'r-Risâle, 5. Basım 1997.
• İbnü Ebî meryem, Nasr b. Alî b. Muhammed Ebû abdullah eş-Şirâzî. el-Mudah fî vücûhi'l-kıraati ve ilelihâ. tah. Ömer Hamdan el-kübeysî, Cidde: el-cemââ'l-hayriyye, 1. Basım. 1993.
• İbnü’l Cezeri, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali ed-Dimaşkî. en-Neşr Fi'l-Kirâati'l-Aşr.tah. Alî Muhammed ed-Dabâaʿ, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 2002.
• İbnü’l Cezeri, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali ed-Dimaşkî. Ğâyetü'n-Nihâye. fî Tabakâti'l-Kurra. Beyrut: Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım. 2006.
• 'İtır, nured-Din ve süveyid, inşirâh. et-tercih beyne'l-Kırâât Ehkâmühu ve Mevkifü'l-Müfessirîn Minhu. Halep: halep üniversitesi arştırma dergisi, Sayı:4, 2014.
• Kaddûri, Ğanım el-Hamed. Mühâdarât Fi 'ülûmi'l-Kur'an. Ürdün, dârü Ammâr, 1. Basım. 2003.
• Mecmû'a Min el-Esâtize ve el-Ulama. el-Mecmû'a el-Kur'âniyye el-Mutahassisah. Mısır: el-Meclisü'l-'Alâ liş-Ş'üun el-İslâmiyye, 1. Basım. 2002.
• Muhammed, Ahmed Es'ad, et-Tevcîhul-Belâği lil-Kırââti'l-kur'aniyye. Kahira: Mektebetü'l-âdâb, 2. Basım. 2000.
• Rafîde, İbrahim Abdullah. en-Nehiv ve kütübü't-Tefsîr. Libya: Dârü'l-Cemâhîriyye, 3. Basım. 1990.
• Tâş kübrâ zâde, Ebû el-Hayır Ahmed b. Mustafa b. Halil. Miftâhü's-Sa'ade ve mısbâhü's-Siyâde. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1. Basım. 1985.