The Effect of Qirāʼāt's Limitations on Shādh Qirāʼāt's

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 322 - 343, 10.01.2023

Mehmet Maşuk Acar

https://doi.org/10.5281/zenodo.7513491

Öz

Hijry II. while before the century, qirāʼāt’s were not subject to any restrictions, after this period, some scholars for qirāʼāt; limitations such as five, seven, eight, ten and fourteen were made. Among these, Ibn Mujāhid’s the seven and later Ibn al-Jazarī’s decimal limitation systems were accepted. However, it has been observed that especially with Ibn Mujāhid’s “shuhrah”-centered limitation, the qirāʼāt’s that were excluded from the scope began to be described as shādh and remained ambiguous in terms of content. This has led to the formation of a negative perception that the aforementioned qirāʼāt’s should be included in the category of mardūd. The ignoring of the three criteria determined for authentic qirāʼāt’s for shādh qirāʼāt’s, and as a result, the acceptance of only those included in the specified number in the determination of accuracy has been a triggering factor in the formation of the aforementioned perception. From this point of view, in this study, it is aimed to deal with some problematics such as whether the restriction of the qirāʼāt’s causes the shādh qirāʼāt’s to remain closed in terms of content and to experience definition confusion. In this context, certain numbers that have become especially famous in limiting the qirāʼāt’s are included and the analyzes and evaluations made are handled within this framework. In the final analysis, the qirāʼāt’s that are excluded, together with the limitations mentioned, should not be rejected under the name of shādh without thoroughly questioning their compliance with the accuracy criteria, and the readings that meet the said criteria should be analyzed meticulously considering their potential to be acceptable.

Anahtar Kelimeler

Qirāʼāt, Shādh, limitation, Ibn Mujāhid, Ibn al-Jazarī, Seven Qirāʼāt, Ten Qirāʼāt.

Kıraatlerin Sınırlandırılmasının Şâz Kıraatler Üzerindeki Etkisi

Öz

Hicrî II. asırdan önce kıraatler herhangi bir sınırlandırmaya tabi tutulmazken bu dönemden sonra bazı âlimler tarafından kıraatler için; beş, yedi, sekiz, on ve on dört gibi sınırlandırma işlemleri yapılmıştır. Bunlardan İbn Mücâhid’in yedili ve daha sonra İbnü’l-Cezerî’nin onlu sistemleri kabul görmüştür. Fakat özellikle İbn Mücâhid’in “şöhret” merkezli söz konusu kısıtlamasıyla birlikte kapsam dışı bırakılan kıraatlerin şâz diye tesmiye edilmeye başlandığı ve içerik açısından muğlak kaldığı görülmüştür. Bu durum, söz konusu kıraatlerin merdûd kategorisinde yer almaları gerektiği şeklinde menfi bir algının oluşmasına yol açmıştır. Sahih kıraatler için belirlenen üç kriterin şâz kıraatler hakkında göz ardı edilmesi ve bunun sonucunda sıhhat tespitinde sadece belirlenen sayıya dâhil edilenlerin makbul görülmesi mezkûr algının oluşumunda tetikleyici unsur olmuştur. Buradan hareketle çalışmada, kıraatlerin kısıtlanmasının şâz kıraatlerin içerik açısından kapalı kalmasına ve tanım karmaşası yaşamasına sebebiyet verip vermediği gibi birtakım sorunsalların ele alınması amaçlanmıştır. Bu bağlamda kıraatlerden özellikle sınırlandırılması konusunda şöhret bulmuş (yedi, on gibi) rakamlara yer verilmiş, yapılan analiz ve değerlendirmeler bu çerçevede ele alınmıştır. Bu meyanda söz konusu sınırlamalarla birlikte kapsam dışı bırakılan şâz kıraatlerin sıhhat kriterlerine uygunlukları iyice sorgulanmadan şâz adı altında reddedilmemeleri, söz konusu ölçütlere uygun kıraatlerin ise makbul olma potansiyeli dikkate alınarak titiz bir şekilde analiz edilmeleri gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Sınırlandırma, Şâz, İbn Mücâhid, İbnü’l-Cezerî, Yedi Kıraat, On Kıraat.

Kaynakça

• Albayrak, Halis. “Kırâat Sorunu”. Dînî Araştırmalar Dergisi 4/11 (Haziran 2001), 19-34.
• Bayraktutan, Osman. “Kırâatlerin Sınırlandırılması Meselesi”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Nisan 2018), 121-144.
• Bâzmûl, Muhammed b. Ömer. el-Kırâat ve eseruhâ fi’t-tefsîr ve’l-ahkâm. Riyad: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ Külliyyetü’d-da‘ve ve Usûlü’d-dîn, 1996.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/425-432. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
• el-Cezâirî, Tâhir ed-Dımeşkî. et-Tibyan li ba‘di’l-mebâhisi’l-müte‘allikati bi’l-Kur'ân ‘alâ tarîki’l-İtkân. nşr. Abdülfettâh Ebû Ğudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
• Çakıcı, İrfan. Şâz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Dağ, Mehmet. “İbn Mücâhid’in Kırâat Ekollerini Yedi ile Sınırlaması: Eleştirel Bir Yaklaşım”. EKEV Akademi Dergisi 10/17 (Bahar 2006), 81-104.
• Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı-Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/2 (Güz 2007). 57-110.
• ed-Dânî, Ebû ‘Amr Osman b. Saîd. Câmi‘u’l-beyân fî’l-kırââti’s-seb‘. 4 Cilt. el-İmârât: Câmi‘atü’ş-Şârika, 2007.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 25. Basım, 2013.
• Demircigil, Bayram. “İbn Cinnî’nin el-Muhteseb’inde Şâz Kıraatlere Yaklaşımı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/35 (Haziran 2007). 77-101.
• ed-Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfu füdalâi’l-beşer fi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Enes Mehera. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2006.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahman b. İsmâîl el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ‘ulûmin tata‘allaku bi’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sâdr, 1975.
• el-Enis, Abdülhakim. “el-İşârât fi şevazzi’l-kırâât li’l-imâm Celâlüddîn es-Süyûtî”. Mecelletü’l-Ahmediyye 17 (Cemaziyelevvel 2004), 199-265.
• el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed es-Süneykî. Ğâyetü’l-vüsûl fî Şerhi Lübbi’l-usûl. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabiyyeti’l-Kübrâ, ts.
• el-Fadlî, Abdülhâdî. el-Kırââtü’l-Kur’âniyye (Tarîh ve ta‘rîf). Beyrut: Merkezü’l-Gadîr, 4. Basım, 2009.
• el-Fârisî, Ebû Ali el-Hasan b. Abdülğaffar. el-Hucce li’l-kurrâi’s-seb‘a. thk. Bedrüddîn Kahveci-Beşir Coycati. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 2. Basım, 1984.
• Gökdemir, Ahmet. Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• el-Hüzelî, Yûsuf b. Alî b. Cebbâra Ebü’l-Kâsım. el-Kâmil fi’l-kırâât ve’l-erba‘în ez-zâide ‘aleyhâ. thk. Cemâl b. Seyyid b. Rifâ‘î eş-Şâyib. Mısır: Müessesetü Semâ li’t-Tevzî‘ ve’n-Neşr, 2007.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îdâhi ‘anhâ. 2 Cilt. Kahire: Vizâretü’l-Evkâf-el-Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Alî. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Alî. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Muhammed ed-Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 5. Basım, 2016.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Alî. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, Bergstrasser, 1932.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh Ahmed. Muhtasar fî Şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-bedî’. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-seb‘a fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif bi Mısr, 2. Basım, 1972.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed. Mecmûu‘l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. 35 Cilt. Medine: Mecmeu‘l-Melik Fehd, 1995.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Mekkî, Ebû Muhammed İbn Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî. Mısır: Dâru Nahda, 1977.
• Mekram, Abdülâl Sâlim. el-Halkatü’l-mefkûde fî târîhi’n-nahvi’l-‘Arabî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1993.
• Molla Gürânî, Şemsüddîn (Şerefüddîn/Şihâbüddîn) Ahmed b. İsmâil. Ğâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. thk. Hâmid b. Ya‘kûb el-Ferîh. Riyâd: Dâru’l-Hadâre, 2018.
• İbn Muhaysın, Muhammed Sâlim. fî Rihâbi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezherîyye, 1980.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Tibyân fî âdâbi hameleti’l-Kur’ân. thk. Muahmmed el-Haccâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 3. Basım, 1994.
• en-Nüveyrî, Ebü’l-Kasım Muhammed b. Ali. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr. thk. Mecdi Muhammed Surûr Sa‘d Bâslûm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Okcu, Abdülmecit. İbnü’l-Cezerî (Kur’an ve Kırâat). Erzurum: EKEV Yayınları, 2001.
• Saylık, Mutlu. “Abbâsî İktidarının Kur’ân Kıraatlerinin Sınırlandırılmasındaki Rolü”. IV. Internatıonal European Conference On Socıal Scıences. ed. Zuhra Kalakhanova-Ali Söylemez. 17-28. Diyarbakır: 2019.
• es-Sefâkusî, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Gaysü’n-nef‘ fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Ahmed Mahmud Abdüssemî’ eş-Şâfiî el-Hüfyân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• es-Sindî, Ebû Tâhir Abdü’l-Kayyûm Abdülğafûr. Safahât fî ‘ulûmi’l-kırâât. Mekke: Mektebetü’l-Emdâdiyye, 1994.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnaût-Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2013.
• Şahin, Esat. İnişinden İtibaren Kırâatlar ve Bunların Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâʾ. 18 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1957.