Zorunlu Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Psikolojik Dayanıklılık, İş ve Yaşam Tatmini İlişkisi: Bankacılık Sektörü Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 1, 268 - 286, 30.06.2025

Ahmet Mumcu

Öz

Bu araştırmanın amacı çalışanların zorunlu örgütsel vatandaşlık davranışının iş ve yaşam tatmin üzerindeki etkisinde psikolojik dayanıklılığın aracık rolünü tespit etmektir. Çalışmada nedensellik ilişkine dayanan ilişkisel bir tarama modeli kurularak değişkenler arasındaki doğrudan dolaylı ve toplam etkiler tespit edilmiştir. Araştırma evreni Tokat ili merkez ilçesinde faaliyet gösteren 20 bankanın toplam personelinden oluşmaktadır. Araştırmada tam sayı hedeflenerek anket formu tüm çalışanlara uygulanmıştır. Araştırmanın istatiksel analizleri 199 anket formundan elde edilen veriler ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma hipotezlerini test etmek için AMOS yapısal eşitlik modeli kullanılmıştır. Araştırma verilerinden elde edilen bulgulara göre zorunlu örgütsel vatandaşlık davranışının psikolojik dayanıklılık, iş ve yaşam tatmini üzerinde negatif yönlü ve anlamlı doğrundan etkilere sahip olduğu ortaya konmuştur. Psikolojik dayanıklılığın iş ve yaşam tatmin üzerinde pozitif yönlü anlamlı doğrudan etkisi olduğu tespit edilmiştir. Kurulan aracılık modeli ile psikolojik dayanıklılığın zorunlu örgütsel vatandaşlık davranışı ile iş ve yaşam tatmini arasındaki kurulan ilişkide dolaylı bir etkiye (kısmı aracılık) sahip olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın sonucunda sektörde yer alan uygulayıcılara ve araştırmacı olarak yönelik çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Zorunlu Örgütsel Vatandaşlık Davranışı , Psikolojik Dayanıklılık , İş Tatmini , Yaşam Tatmini

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Araştırma için TOGÜ Sosyal ve Beşerî Bilimler 30.11.2021 tarihli 24 sayılı oturumunda alınan 12 numaralı kararla gerekli olan etik kurul izni alınmıştır.

The Relationship Between Compulsory Organizational Citizenship Behavior, Psychological Resilience, Job And Life Satisfaction: A Study On Banking Sector

Öz

This study aims to determine the mediating role of psychological resilience in the effect of employees' compulsory organizational citizenship behavior on job and life satisfaction. The study established a relational screening model based on causality, and direct, indirect, and total effects between variables were determined. The research universe consists of the total personnel of 20 banks operating in the central district of Tokat province. The survey form was applied to all employees by targeting a whole number in the study. Statistical analyses of the study were carried out using data obtained from 199 survey forms. Research hypotheses were tested by structural equation modeling using the Amos statistical analysis program. According to the findings obtained from the research data, compulsory organizational citizenship behavior has negative and significant direct effects on psychological resilience and job and life satisfaction. It was determined that psychological resilience has a positive and significant direct effect on job and life satisfaction. With the established mediation model, it was determined that psychological resilience has an indirect effect (partial mediation) on the relationship between compulsory organizational citizenship behavior and job and life satisfaction. As a result of the study, various suggestions were presented for practitioners and researchers in the sector.

Anahtar Kelimeler

Compulsory Organizational Citizenship Behavior , Psychological Resilience , Job Satisfaction , Life Satisfaction

Kaynakça

• Acer, E. & Irk, E. (2023). Hedef Baskısının İş Stresi Üzerine Etkisi: Banka Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Journal of Organizational Behavior Studies, 3(2), 105-126.
• Agho, A. O., Price, J. L., & Mueller, C. W. (1992). Discriminant Validity of Measures of Job Satisfaction, Positive Affectivity and Negative Affectivity. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 65(3), 185-195
• Ahmadian, S., Şesen, H. & Soran, S. (2017). Expanding The Boundaries of Compulsory Citizenship Behavior: Its Impact on Some Organizational Outputs. Business and Economic Horizons, 13(1), 110-118.
• Alkan, S. E. & Turgut, T. (2015). A Research About the Relationship of Psychological Safety and Organizational Politics Perception with Compulsory Citizenship Behavior and the Pressures Behind Compulsory Citizenship Behavior. Research Journal of Business and Management, 2(2), 185-203.
• Aşan, Ö. & Erenler, E. (2008). İş Tatmini ve Yaşam Tatmini İlişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 203-216.
• Ataman, S., Oğrak, A. & Ataman, F. (2021). Hedef Baskısı ve İş Tatmini İlişkisi: Bankacılık Sektörü Üzerine Bir Uygulama. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 52, 393-412.
• Bakan, İ., Erşahan, B., Sezer, B. & Sünbül, Ş. (2015). Bankacılıkta Mesai, Hedef ve Güven Olgularının Performans ve Mobbing Üzerindeki Etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(1), 159-172.
• Baron, R. M. & Kenny, D. A. (1986). The Moderator–Mediator Variable Distinction İn Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Barutçugil, İ. (2004). Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi 1. Baskı, İstanbul: Kariyer Yayıncılık. Block, J. & Kremen, A. M. (1996). IQ and Ego-Resiliency: Conceptual and Empirical Connections and Separateness. Journal of Personality and Social Psychology, 70(2), 349-361.
• Bolino, M. C., Turnley, W. H., Gilstrap, J. B. & Suazo, M. M. (2010). Citizenship Under Pressure: What’s A “Good Soldier” To Do?. Journal of Organizational Behavior, 31(6), 835-855.
• Brayfield, A. H. & Rothe, H. F. (1951). An Index of Job Satisfaction. Journal of Applied Psychology, 35(5), 307-311.
• Budak, G. (2015). Psikolojik Dayanıklılık ve Örgütsel Adalet Algısının Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerine Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Chaudhary, A., Cheema, A. U., Sheikh, L., & Islam, T. (2023). How Does Compulsory Citizenship Behavior Disturb Police Employees' Psychological Health? The Roles of Work–Family Conflict and Putting Family First. International Journal of Public Sector Management, 36(4/5), 420-439.
• Che, X. (2015). Effects of Occupational Stressors on Nurses’ Safety Performance and Well-Being: A Within-Individual Study (Unpublished Doctoral Dissertation). South Florida University, USF Tampa Graduate Theses and Dissertations.
• Chou, H. H., Fang, S. C. & Yeh, T. K. (2020). The Effects of Facades of Conformity on Employee Voice and Job Satisfaction: The Mediating Role of Emotional Exhaustion. Managament Decision, 58, 495–509.
• Çoban, C. (2022). The Mediating Role of Psychological Capital in the Effect of Compulsory Organizational Citizenship Behavior on Organizational Cynicism: A Research in the Retail Industry. Journal of Organizational Behavior Review, 4(1), 1-22.
• Diener, E. D., Emmons, R. A., Larsen, R. J. & Griffin, S. (1985). The Satisfaction with Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.
• Dikmen, A. A. (1995). İş Doyumu ve Yaşam Doyumu İlişkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(3), 115-140. Doğan, T. (2015). Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
• Eğinli, A. T. (2009). Çalışanlarda İş Doyumu: Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının İş Doyumuna Yönelik Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 23(3), 35-52.
• Fraser, M. W., Richman, J. M. & Galinsky, M. J. (1999). Risk, Protection, and Resilience: Toward A Conceptual Framework for Social Practice. Social Work Research, 23, 129-208.
• Golparvar, M. & Taleb, M. (2016). Mediating Role of Job Satisfaction on The Relationship Between Compulsory Citizenship Behaviors and Organizational Citizenship Behaviors. Contemporary Psychology, 11(1), 33-46.
• Göker, A. Z. (2019). Girişimcilik Teorisi ve Kurumsal Girişimcilik Kavramı: Kurumsal Girişimcilik ve İş Tatmini İlişkisinde Örgüt Yapısının Rolü. (Yayınlanmamış Doktara Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Greene, R. (2002). Human Behavior Theory: A Resilience Orientation. In R. Greene (Eds.). Resiliency: An Integrated Approach to Practice, Policy, and Research. Washington, DC: NASW Press.
• Güney, S. & Mandacı, G. (2009). Makyavelizm ve Etik Algısı İlişkileri: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(2), 83-104.
• Kerse, G., Koçak, D. & Yücel, I. (2019). If Organizational Citizenship is Compulsory, Will Job Satisfaction Be Affected? A Study in The Context of Job Stress. Afyon Kocatepe University. Journal of Social Sciences 21, 547–560.
• Keser, A. (2005). İş Tatmini ve Yaşam Tatmini İlişkisi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama, Çalışma ve Toplum, 4, 77-96.
• Koustelios, A. D. (2001). Personal Characteristics and Job Satisfaction of Greek Teachers. International Journal of Educational Management, 15(7), 354-358.
• Luthans, F. (2002). Positive Organizational Behavior: Developing and Managing Psychological Strengths. Academy of Management Executive, 16(1), 57-72.
• Oğrak, A., Ataman, S. & Ataman, F. (2019). Bankacılık Sektöründe Hedef Baskısı Algısı: Van İlinde Faaliyet Gösteren Bankalar Üzerine Bir Uygulama. Iksad Journal, 5(19), 259-267.
• Onan, G., Turhan, M. & Helvacı, İ. (2021). Psikolojik Dayanıklılık, Çalışan Dayanıklılığı, Örgütsel Dayanıklılık ile İş Tatmini Arasındaki İlişkiler: Hizmet Sektörü Üzerine Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(4), 3278-3292.
• Organ, D. W. (1997). Organizational Citizenship Behavior: It's Construct Clean-Up Time. Human Performance, 10(2), 85-97.
• Ölçer, F. & Çoban, C. (2021). A Research on Compulsory Organizational Citizenship Behavior, Psychological Capital and Organizational Cynicism in Terms of Demographic Factors. Journal of Business Economics and Finance, 10(3), 115-126.
• Peng, Z. L. & Zhao, H. D. (2012). Does Organization Citizenship Behavior Really Benefit the Organization? Study on the Compulsory Citizenship Behavior in China. Nankai Business Review International, 3(1), 75-92.
• Polatcı, S., Irk, E., Gültekin, Z., & Sobacı, F. (2017). Psikolojik Dayanıklılık ve Kişilik Özellikleri Tatmin Düzeyini Etkiler Mi?. Journal of Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences, 29(4), 553-578.
• Sağlam, A. (2014). İş Güvencesizliği Algısı, Örgütsel Bağlılık ve İşten Ayrılma Eğilimi Arasındaki İlişki: Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P. & Jennifer Bernard, J. (2008). The Brief Resilience Scale: Assessing The Ability to Bounce Back. International Journal of Behavioral Medicine, 15, 194–200.
• Solmuş, T. (2004). İş Yaşamında Duygular ve Kişilerarası İlişkiler, Psikoloji Penceresinden İnsan Kaynakları Yönetimi, İstanbul: Beta Yayınları.
• Şeşen, H. & Soran, S. (2013). Örgütsel Vatandaşlıktan Zorunlu Vatandaşlığa: Zorunlu Vatandaşlık Davranışının Bazı Faktörlerle İlişkisi. 21. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı 2013, 407-410.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S. & Ullman, J. B. (2013). Using Multivariate Statistics, 6, 497-516. Boston, MA: Pearson.
• Temiz, Z., & Cömert, I. (2018). The Relationship Between Life Satisfaction, Attachment Styles and Psychological Resilience in University Students. The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 31(3), 274-283.
• Ünaldi Baydin, N., Tiryaki Şen, H., Kartoğlu Gürler, S., Dalli, B., & Harmanci Seren, A. K. (2020). A Study on the Relationship Between Nurses’ Compulsory Citizenship Behaviours and Job Stress. Journal of Nursing Management, 28(4), 851-859.
• Uzun, Ü. (2019). Öğretmen Adaylarının Öznel İyi Oluş Psikolojik Sağlamlılık ve Yaşam Kalitesi Arasındaki Yordayıcı İlişkiler (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul.
• Uzunbacak, H. H., Erhan, T. & Karagöz, Ş. (2023). Psikolojik Dayanıklılık ve İş Tatmini Arasındaki İlişkide Öz-Şefkatin ve İçsel Motivasyonun Rolü. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 26(2), 267-282.
• Vigoda-Gadot, E. (2006). Compulsory Citizenship Behavior in Organizations: Theorizing Some Dark Sides of the Good Soldier Syndrome. Journal for the Theory of Social Behavior, 36(1), 77–93.
• Vigoda-Gadot, E. (2007). Redrawing The Boundaries of OCB? An Empirical Examination of Compulsory Extra-Role Behavior in The Workplace. Journal of Business and Psychology, 21(3), 377-405.
• Williams, L. J. & Anderson, S. E. (1991). Job Satisfaction and Organizational Commitment as Predictors of Organizational Citizenship and In-Role Behaviors. Journal of Management, 17(3), 601–617.
• Windle, M. (1999). Critical Conceptual and Measurement Issues in The Study of Resilience. In (Ed: M. D. Glantz ve J. L. Johnson) Resilience and Development: Positive Life Adaptations (161-176). New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers,
• Yakıcı, E. & Traş, Z. (2018). Life Satisfaction and Loneliness as Predictive Variables in Psychological Resilience Levels of Emerging Adults. Research on Education and Psychology, 2(2), 176-184.
• Yetim, Ü. (1991). Kişisel Projelerin Organizasyonu ve Örüntüsü Açısından Yaşam Doyumu, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.