Lider Üye Etkileşiminin İş Tatminine Etkisinde Psikolojik Sermaye ve Kontrol Odağının Rolü

Yıl 2024, , 11 - 26, 27.04.2024

Burak Kırca , H. Nejat Basım

https://doi.org/10.18394/iid.1446963

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Lider Üye Etkileşimi, Sosyal Mübadele ve Sosyal Öğrenme Kuramlarından faydalanarak işgörenin amiriyle etkileşiminin iş tatminine etkisinde, psikolojik sermayesinin ve bir kişilik özelliği olarak kontrol odağının rolü belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla değişkenlerin, birbiriyle olan etkileşimlerini tespit edebilmek maksadıyla ileri sürülen hipotezler test edilmiştir. Araştırmada, nicel yöntemlerden yararlanılmıştır. Kolayda örneklem metoduyla mavi ve beyaz yakalı çalışan konumundaki 493 işgörenden elde edilen veriler üzerine değerlendirme yapılmıştır. Örneklemden elde edilen veriler doğrultusunda, lider üye etkileşiminin iş tatmini üzerinde aynı yönlü anlamlı bir ilişkisinin olduğu, psikolojik sermayenin, lider üye etkileşimi-iş tatmini ilişkisinde kısmi aracı olarak etkide bulunduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra kontrol odağının, lider üye etkileşimi-iş tatmini ilişkisinde düzenleyici rol oynadığı da belirlenmiştir. Çalışma kapsamında ulaşılan bulgular, yazında var olan önceki çalışmalarla birlikte değerlendirilmiş ve araştırma kapsamında ele alınan değişkenlerle ilgili olarak gelecekte yapılacak araştırmalara yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Lider Üye Etkileşimi, İş Tatmini, Psikolojik Sermaye, Kontrol Odağı

Etik Beyan

Katılımcıların dâhil olduğu, araştırma kapsamındaki tüm çalışmalar, kurumsal ve ulusal araştırma komitesinin etik standartlarına ve 1964 Helsinki Bildirgesi’ne ve daha sonraki değişiklikleri ile karşılaştırılabilir etik standartlara uygundur. Bu çalışma için Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Etik Kurulunun, E-62310886-605-321022 sayı ve 04.03.2024 tarihli, Etik Kurul Onayı alınmıştır.

The Role of Psychological Capital and Locus of Control in the Effect of Leader Member Exchange on Job Satisfaction

Öz

In this study, by using leader member exchange, social exchange, and social learning theories, the role of psychological capital and locus of control as a personality trait was tried to be determined in the effect of the employee’s interaction with his/her supervisor on job satisfaction. For this purpose, it is aimed to test the hypotheses put forward in order to determine the interactions of the variables with each other. Quantitative methods were used in the research. An evaluation was made using the convenience sampling method on the data obtained from 493 blue- and white-collar employees who continue their professional lives in various sectors. With this very research, it was concluded that leader-member exchange has a positive significant relationship on job satisfaction. At the same time, it has been observed that psychological capital has a partial mediator effect on the relationship between leader member exchange and job satisfaction. In addition, it has been determined that locus of control plays a moderating role in the leader member exchange-job satisfaction relationship. The findings obtained within this study were evaluated together with previous studies in the literature and suggestions were presented for future research regarding the variables discussed within the scope of this very research.

Anahtar Kelimeler

Leader Member Exchange, Job Satisfaction, Psychological Capital, Locus of Control.

Kaynakça

• Ağırbaş, İ., Çelik, Y. ve Büyükkayıkçı, H. (2005). Motivasyon araçları ve iş tatmini: Sosyal sigortalar kurumu başkanlığı hastane başhekim yardımcıları üzerine bir araştırma. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 8 (3), 326-353.
• Aryee, S. ve Chen, Z.X. (2006). Leader member exchange in a chinese context: Antecedents, the mediating role of psychological empowerment and outcomes. Journal of Business Research, 59 (7), 793-801.
• Aşan, Y. ve Özyer, A. (2008). Duygusal bağlılık ile iş tatmini ve iş tatmininin alt boyutları arasındaki ilişkileri analiz etmeye yönelik ampirik bir çalışma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13 (3), 129-151.
• Avolio, B.J. ve Luthans, F. (2006). The high impact leader: Moments matter in accelerating authentic leadership development. New York: McGraw Hill.
• Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve öğrenme (3.baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Basım, H. N., Erkenekli, M. ve Şeşen, H. (2010). Birey davranışındaki kontrol odağının rol çatışması ve rol belirsizliği algısı ile ilişkisi: kamu sektöründe bir araştırma. Amme İdaresi Dergisi, 43 (1), 145-165.
• Baş, T., Keskin, N. ve Mert, İ., S. (2010). Lider üye etkileşim modeli ve ölçme aracının Türkçe’de geçerlilik ve güvenilirlik analizi”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 10 (3), 1013-1039.
• Brayfield, A.H ve Rothe, H.F. (1951). An index of job satisfaction. Journal of Applied Psychology, 35, 307-311.
• Carver, C. S. (2006). Approach, avoidance, and the self-regulation of affect and action. Motivation and Emotion, 30 (2), 105-110.
• Chang, E. C. (1998). Dispositional optimism and primary and secondary appraisal of a stressor: Controlling for confounding influences and relations to coping and psychological and physical adjustment. Journal of Personality and Social Psychology, 74 (4), 1109-1120.
• Çetin, F. ve Basım, H.N. (2012). Örgütsel psikolojik sermaye: Bir ölçek uyarlama çalışması. Amme İdaresi Dergisi, 45 (1), 121-137.
• Çetin, F. ve Varoğlu, A. (2015). Psikolojik sermaye, performans, ayrılma niyeti ve iş tatmini etkileşimi: Cinsiyetin düzenleyici rolü. İş ve İnsan Dergisi, 2 (2), 105-113.
• Dağ, İ. (1990). Kontrol odağı, stresle başa çıkma stratejileri ve psikolojik belirti gösterme ilişkileri (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Dağ, İ. (2002). Kontrol odağı ölçeği (KOÖ): Ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması”, Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 77-90.
• Dienesch, R. M. ve Liden, R. C. (1986). Leader-member exchange model of leadership: A critique and further development. Academy of Management Review, 11 (3), 618–634.
• Donaldson, S.I. ve Ko, I. (2010). Positive organizational psychology, behavior, and scholarship: A review of the emerging literature and evidence base. The Journal of Positive Psychology, 5 (3), 177-191.
• Du Plessis M., Waglay M. ve Becker J. R. (2020). The role of emotional intelligence and autonomy in transformational leadership: A leader member exchange perspective. Journal of Industrial Psychology, 46 (1), 1–12.
• Dulebohn, J. H., Bommer, W. H., Liden, R. C., Brouer, R. L. ve Ferris, G. R. (2012). A meta-analysis of antecedents and consequences of leader-member exchange: Integrating the past with an eye toward the future. Journal of Management, 38 (6), 1715–1759.
• Dutton, J. E., ve Jackson, S. E. (1987). Categorizing strategic issues: Links to organizational action. Academy of Management Review, 12 (1), 76-90.
• Elliot, A. J. (1999). Approach and avoidance motivation and achievement goal Educational Psychologist, 34 (3), 169-189.
• Epitropaki, O. ve Martin, R. (2005). From ideal to real: A longitudinal study of the role of implicit leadership theories on leader member exchanges and employee outcomes. Journal of Applied Psychology, 90 (4), 659-676.
• Eren, E. (1998). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi (5. Baskı). İstanbul: Beta Yayınları.
• Erkuş, A. ve Fındıklı, M.A. (2013). Psikolojik sermayenin iş tatmini, iş performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 42 (2), 302-318.
• Gerstner, C. R. ve Day, D. V. (1997). Meta analytic review of leader-member exchange theory: Correlates and construct issues. Journal of Applied Psychology, 82 (6), 827-844.
• Gilbert, C. G. (2005). Unbundling the structure of inertia: Resource versus routine rigidity. Academy of Management Journal, 48 (5), 741-763.
• Gohel, K. (2012). Psychological capital as a determinant of employee satisfaction. International Referred Research Journal, 3 (36), 34-37.
• Goldsmith, A.H., Veum, J.R. ve Darity, W. (1998). Race, cognitive skills, psychological capital and wages. Review of Black Political Economy, 26, 13-22.
• Gooty, J., Gavin, M., Johnson, P. D., Frazier, M.L. ve Snow, D. B. (2009). In the eyes of beholder transformational leadership, positive psychological capital and performance. Journal of Leadership & Organizational Studies, 15 (4), 353-367.
• Graen, G.B., ve Uhl-Bien, M. (1995). Relationship-based approach to leadership: Development of leader-member exchange (LMX) theory over 25 years: Applying a multilevel, muti-domain perspective. Leadership Quarterly, 6, 219- 247.
• Hackman, R. ve Oldham, G.R. (1975). Development of the Job Diagnostic Survey. Journal of Applied Psychology, 60 (2), 159-170.
• Hayes, A. F. ve Matthes, J. (2009). Computational procedures for probing interactions in OLS and logistic regression: SPSS and SAS implementations. Behavior Research Methods, 41 (3), 924-936.
• Helfat, C. E. ve S. G. Winter (2011). Untangling dynamic and operational capabilities: Strategy for the (n)ever-changing world. Strategic Management Journal, 32 (11), 1243–1250.
• Herzberg, F. (1959). The Motivation to Work. New York: John Wiley & Sons.
• Holtz, G. A. (1982). Nurses' aides in nursing homes: Why are they satisfied? Journal of Gerontological Nursing, 8, 265-271.
• Janssen, O. ve Yperen, N. W. (2004). Employees’ goal orientations, the quality of leader-member exchange, and the outcomes of job performance and job satisfaction. Academy of Management Journal, 47 (3), 368-384.
• Judge, T.A. ve Hulin, C.L. (1990). Job satisfaction as a reflection of disposition: A multiple source casual analysis (pp.1-46). Ithaca, NY: Cornell University, School of Industrial and Labor Relation, Center for Advanced Human Resource Studies.
• Judge, T. A., Locke, E. A., Durham, C. C. ve Kluger, A. N. (1998). Dispositional effects on job and life satisfaction: The role of core evaluations. Journal of Applied Psychology, 83 (1), 17–34.
• Judge, T.A., Erez, A., Bono, J.E. ve Thoresen, C.J. (2003). The core self-evaluations scale: Development of a measure. Personnel Psychology, 56, 303-331.
• Katz, D. (1964). The motivational basis of organizational behavior. Behavioral Science, 9, 131-146.
• Katz, D. ve Kahn, R.L. (1978). The Social Psychology of Organizations. New York: John Wiley & Sons.
• Keser, A. ve Bilir, B. (2019). İş tatmini ölçeğinin Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (3), 229-239.
• Liden, R. C. ve Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of leader-member exchange: An empirical assessment through scale development. Journal of Management, 24 (1), 43-72.
• Liebert, M.L. ve Spiegler, M. D. (1990). Personality strategies and issues. California: Brooks/Cole Publishing.
• Luthans, F., Avolio, B.J., Avey, J.B. ve Norman, S.M. (2007). Psychological capital: Measurement and relationship with performance and job satisfaction. Personnel Psychology, 60 (3), 541–572.
• MacKinnon, D. P., Lockwood, C. M. ve Williams, J. (2004). Confidence limits for the indirect effect: Distribution of the produce and resampling methods. Multivariate Behavioral Research, 39, 99–128.
• Matta, F. K. ve Van Dyne, V. (2015). Leader‐member exchange and performance: Where we are and where we go from here. In T. N. Bauer & B. Erdogan (Eds), The Oxford Handbook of Leader‐Member Exchange (pp. 157–173). New York: Oxford University Press.
• Meydan, C.H. (2010). Örgüt kültürü, örgütsel güç ve örgütsel adalet algılarının bireyin iş tatmini ve örgüte bağlılığı üzerine etkisi: Kamuda bir araştırma (Yayınlanmamış doktora tezi). Kara Harp Okulu, Ankara.
• Paik, Y. ve Lee, E.S. (2022). Individual variation in responding to leader–member exchange differentiation: The moderating roles of internal locus of control and self-efficacy. Journal of Leadership & Organizational Studies, 29 (4), 500-516.
• Patrick, P.K.S. (1984). Organizational strategies: Promoting retention and job satisfaction. Family and Community Health, 6 (4), 57-67.
• Peterson, S., Luthans, F., Avolio, B.J. ve Walumbwa, F.O. (2011). Psychological capital and employee performance: A latent growth modeling approach. Personnel Psychology, 64 (2), 427-450.
• Phares, E. J. (1957). Expectancy changes in skill and chance situations. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 54 (3), 339–342.
• Quinn, D. L. (2001). Factors influencing staff satisfaction in a long-term care facility (Unpublished Ph.D. dissertation). Capella University, Minneapolis.
• Rachel C., Gretchen, R. V. ve James, B. A. (2009). Authentic leadership and positive psychological capital: The mediating role of trust at the group level of analysis. Journal of Leadership & Organizational Studies, 15 (3), 227-240.
• Rego, A., Sousa, F., Marques, C. ve Pina, M. (2012). Authentic leadership promoting employees' psychological capital and creativity. Journal of Business Research, 65 (3), 429-437.
• Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80 (1), 1-28.
• Scandura, T. ve Graen, G.B. (1984). Moderating effects of initial leader-member exchange status on the effects of a leadership intervention. Journal of Applied Psychology, 69 (3), 428-436.
• Schaefer, J. A. ve Moos, R. H. (1996). Effects of work stressors and work climate on long-term care staff's job morale and functioning. Research in Nursing & Health, 19, 63-73.
• Sitkin, S. B. ve Weingart, L. R. (1995). Determinants of risky decision-making behavior: A test of the mediating role of risk perceptions and propensity. Academy of Management Journal, 38 (6), 1573-1592.
• Smith, P. C., Kendall, L. M. ve Hulin, C. L. (1969). The Measurement of satisfaction in work and retirement: A strategy for the study of attitudes. Chicago: Rand McNally.
• Sparrowe, R.T. (1994). Empowerment in the hospital industry: An exploration of antecedents and outcomes. Hospitality Research Journal, 17 (3), 51-73.
• Sparrowe, R.T. ve Liden, R.C. (2005). Two routes to influence: Integrating leader-member exchange and social network perspectives. Administrative Science Quarterly, 50 (4), 505-535.
• Spisak, B.R., Nicholson, N. ve van Vugt, M. (2011). Leadership in organizations: An evolutionary perspective. In G. Saad (Ed.), Evolutionary psychology in the business sciences (pp. 165–190). New York: Springer.
• Staw, B. M., Sandelands, L. E. ve Dutton, J. E. (1981). Threat rigidity effects in organizational behavior: A multilevel analysis. Administrative Science Quarterly, 26 (4), 501-524.
• Stringer, L. (2006). The link between the quality of the supervisor-employee relationship and the level of the employee’s job satisfaction. Public Organization Review, 6, 125-142.
• Sürücü, L. (2021). Lider üye etkileşimi: Literatür taraması. Uluslararası Yönetim, İktisat ve İşletme Dergisi, 17 (1), 257-277.
• Tetik, H.T. ve Köse, S. (2017). Psikolojik sermayenin lider üye etkileşimi üzerindeki etkisinin hizmet sektöründe araştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (2), 341-378.
• Walumbwa, F.O., Luthans, F., Avey, J.B. ve Oke, A. (2011). Authentically leading groups: The mediating role of collective psychological capital and trust. Journal of Organizational Behavior, 32 (1), 4-24.
• Woolley, L., Caza, A. ve Levy, L., (2010). Authentic leadership and follower development: Psychological capital, positive work climate and gender. Journal of Leadership & Organizational Studies, 18 (4), 438-448.
• Wright, T.A. ve Cropanzano, R. (2004). The role of psychological well-being in job performance: A fresh look at an age-old quest. Organizational Dynamics, 33 (4), 338-351.
• Yeşilyaprak, B. (2004). Denetim odağı, eğitimde bireysel farklılıklar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Zhou, J., Shin, S. J. ve Cannella, A. A. (2008). Employee self-perceived creativity after mergers and acquisitions: Interactive effects of threat–opportunity perception, access to resources, and support for creativity. Journal of Applied Behavioral Science, 44 (4), 397-421.