Sosyal Faktörlerin Kültürel Eğilimler ve Liderlik Tercihleri üzerindeki Etkisi: Örgüt Kültürünün Düzenleyici Rolü

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 154 - 168, 30.10.2024

Edibe Özbay , Tülay İlhan-nas

https://doi.org/10.18394/iid.1515364

Öz

Bu çalışma, örgüt kültürünün düzenleyici etkisini dikkate alarak, örgütlerdeki bireylerin liderlik tercihleri ile sosyal faktörler arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlamaktadır. İstanbul'daki Organize Sanayi Bölgesindeki üretim şirketlerinden 242 soru kağıdı elde edilmiştir. Bulgular genel olarak değerlendirildiğinde, bireylerin sosyal faktörlerinin hem liderlik tercihlerini hem de bireycilik ve kolektivizm boyutlarındaki kültürel eğilimlerini doğrudan etkilediği sonucuna varılmıştır. Sosyal faktörün otoriterlik boyutunun kolektivist kültürel eğilimleri ve paternalist liderlik tercihlerini pozitif yönlü etkilediği, sosyal faktörün demokrasi boyutunun ise hem bireyci ve kolektivist kültürel eğilimleri hem de demokratik liderlik tercihlerini ve hizmetkâr liderliği pozitif yönlü etkilediği bulunmuştur. Ayrıca, örgüt kültürü algısının sosyal faktörleri ve bireycilik veya toplulukçuluk kültürel boyutlarını etkilemediği, ancak liderlik tercihleri üzerinde doğrudan pozitif yönlü bir etkisi olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Liderlik, Bireycilik ve Kolektivizm/Ortaklaşa Davranışçılık, Toplumsal Kültür, Örgüt Kültürü

Etik Beyan

Çalışmada kullanılan anketin etik kurul belgesi bulunmaktadır. Talep durumunda sunulacaktır.

The Impact of Social Factors on the Cultural Tendencies and Leadership Preferences: The Moderating Role of Organizational Culture

Öz

This study aims to examine the relationship between individuals' leadership preferences and social factors in organizations, considering the moderating effect of organizational culture. Data was collected through 242 questionnaires from production companies in the Organized Industrial Zones of Istanbul. When the findings are generally evaluated, it was concluded that individuals' social factors directly affect both their leadership preferences and cultural tendencies at individualism and collectivism dimensions. It was found that the authoritarian dimension of the social factor positively influenced collectivist cultural tendencies and paternalistic leadership preferences, while the democracy dimension of the social factor positively influenced both individualistic and collectivist cultural tendencies, democratic leadership preferences and servant leadership. In addition, it was found that the perception of organizational culture did not affect social factors and individualism or collectivism cultural dimensions but had a direct positive effect on leadership preferences.

Anahtar Kelimeler

Leadership, Individualism and Collectivism, Social Culture, Organizational Culture

Kaynakça

• Aktaş M., & Sargut, S. (2011). İzleyicilerin kültürel değerlerine göre liderliğe duyulan gereksinme nasıl farklılaşır? Kuramsal bir çerçeve. Amme İdaresi Dergisi, 44(4), 145-163.
• Aslan, Ş., Yalçın, H., Sarp, N., & Ulutaş, D. A. (2017). Anne–baba davranışlarının ve sosyal çevrelerinin liderlere etkileri. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 91-138.
• Ay, A.D. (2014). Ulusal kültür, örgüt kültürü, örgütsel politika algısı ve sendika üyesi olma eğilimi ilişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Aycan, Z. & Kanungo, R., N. (2000). Toplumsal kültürün kurumsal kültür ve insan kaynakları uygulamaları üzerine etkileri. (ed.: Zeynep Aycan). Akademisyenler ve profesyoneller bakış açısıyla Türkiye’de yönetim, liderlik ve insan kaynakları uygulamaları, Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Aycan, Z. (2001). Paternalizm: Yönetim ve liderlik anlayışına ilişkin üç görgül çalışma. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1-19.
• Aycan, Z. (2006). Paternalism: Towards conceptual refinement and operationalization. Kim, In U., Yang, K.-S. & Hwang, K.-K. (Eds.), Indigenous and cultural psychology: Understanding people in context. Springer Science + Business Media.
• Aycan, Z., & Fikret-Pasa, S. (2003). Career choices, job selection criteria, and leadership preferences in a transitional nation: The case of Turkey. Journal of Career Development, 30, 129-144.
• Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs.
• Başol, O. (2018). OECD ülkelerinde yaşam tatmini üzerine bir değerlendirme. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 71-86.
• Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (2006). Diagnosing and changing organizational culture: Based on the competing values framework. San Francisco: Jossey-Bass.
• Cattell, R. B. (1978). The Scientific Use of Factor Analysis in Behavioral and Life Sciences. Plenum, New York: Springer.
• Coşar, B. (2020). Dijital ve Çevik Örgüt Kültürü Ölçeğinin Geliştirilmesi. In 5. International EMI Entrepreneurship and Social Sciences Congress Proceedings e-book.
• Cüceloglu, D. (2019). İçimizdeki Çocuk, 48. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çalışkan, N. (2015). Ulusal kültürün örgüt kültürü ve paternalist liderlik algısı üzerindeki etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Demir, H., Okan, T., & Bostan, S. (2015). Yönetici adayı hekimleri hangi güdü motive eder? Başarma ve güç ihtiyaçları ile mesleki performans ilişkisi üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 13 (3), 215-241.
• Demirel, H. G., & Kişman Z. A. (2014). Kültürler arası liderlik. Journal of Turkish Studies, 9(5), 689-705.
• Eğinli, A. T., & Çakır, S. Y. (2011). Toplum kültürünün kurum kültürüne yansıması. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 37-50.
• Nas, T. İ., & Doğan, A. (2020). Z kuşağındaki bireylerin kişilik özelliklerinin paternalist liderlik algılarına etkisinde örgüt kültürünün düzenleyici rolü. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 30-60.
• Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50.
• Greenleaf, R. K. (2002). Servant leadership: A journey into the nature of legitimate power and greatness. Paulist press.
• Hair, J. F. J., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate Data Analysis. Seventh Edition Prentice Hall.
• Hair, J., Hult, G. T. M., Ringle, C., & Sarstedt, M. (2014). A primer on partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM). SAGE Publications, Incorporated. 587-632.
• Hofstede, G. (1980). Culture and organizations. International studies of management & organization, 10(4), 15-41.
• Hofstede, G. (2001). Culture’s consequences comparing values, behaviors, institutions, and organizations across nations. 2nd Ed., Sage Publications, Thousand Oaks, London, New Delphi.
• House, R. J., Hanges, P. J., & Javidan, M. (2004). Culture, leadership and organizations: The globe study of 62 societies. Thousand Oaks, CA: Sage.
• İlhan, T. (2006). Türkiye’de faaliyette bulunan uluslararası ortak girişimlerde örgütsel değerlerin ve uygulamaların toplumsal temelleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2006). Yeni insan ve insanlar. İstanbul: Evrim Yayınları.
• Kaya, A. (2020). The impact of leadershıp styles on groupthink: The case of turkish teachers (Yayınlanmamış Doktora Tezi). The University of Texas at Dallas, USA.
• Kırca, B., & Basım, H. N. (2024). Lider Üye Etkileşiminin İş Tatminine Etkisinde Psikolojik Sermaye ve Kontrol Odağının Rolü. İş ve İnsan Dergisi, 11(1), 11-26.
• Köse, S., Tetik, S., & Ercan, C. (2001). Örgüt kültürünü oluşturan faktörler. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 8(1), 219-242.
• Lansford, J. E., Zietz, S., Al-Hassan, S. M., Bacchini, D., Bornstein, M. H., Chang, L., ... & Alampay, L. P. (2021). Culture and social change in mothers’ and fathers’ individualism, collectivism and parenting attitudes. Social Sciences, 10(12), 459.
• Lewis Richard, D. (1996). When cultures collide. Managing successfully across cultures, London.
• Liden, R. C., Wayne, S. J., Liao, C., & Meuser, J. D. (2014). Servant leadership and serving culture: Influence on individual and unit performance. Academy of management journal, 57(5), 1434-1452.
• Narayana, A. (2017). A critical review of organizational culture on employee performance. American Journal of Engineering and Technology Management, 2(5), 72-76.
• Nedelko, Z., & Potocan, V. (2021). Sustainability of organizations: The contribution of personal values to democratic leadership behavior focused on the sustainability of organizations. Sustainability, 13(8), 4207.
• Nişancı, Z. N. (2012). Toplumsal kültür-örgüt kültürü ilişkisi ve yönetim üzerine yansimalari. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 1279-1293.
• Ogihara, Y. (2017). Temporal changes in individualism and their ramification in Japan: Rising individualism and conflicts with persisting collectivism. Frontiers in Psychology, 8, 695.
• Osman, F., Randell, E., Mohamed, A., & Sorbring, E. (2021). Dialectical processes in parent-child relationships among Somali families in Sweden. Journal of Child and Family Studies, 30, 1752-1762.
• Ouchi, W. G. (1981). Theory Z: How American business can meet the Japanese challenge.
• Oyserman, D. (2011). Culture as situated cognition: Cultural mindsets, cultural fluency, and meaning making. European review of social psychology, 22(1), 164-214.
• Özen, Ş. (1996). Bürokratik kültür 1: Yönetsel değerlerin toplumsal temelleri. Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Özgür, S. & Özel, M. Y. (2021). Hizmetkar liderlik, İstanbul: Hümanist Yayıncılık.
• Özkan, A. (2020). Uluslararası askerî örgütlerdeki kültürel farklılıkların liderlik üzerindeki etkileri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 6(13), 207-240.
• Özkoç, A. G. & Katlav Ö. E. (2015). Konaklama işletmelerinde örgüt kültürünü etkileyen ulusal kültür boyutlarının belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 115-130.
• Paşa, S. F., Kabasakal, H., & Bodur, M. (2001). Society, organisations, and leadership in Turkey. Applied Psychology, 50(4), 559-589.
• Peng, D. X., & Lai, F. (2012). Using partial least squares in operations management research: A practical guideline and summary of past research. Journal of operations management, 30(6), 467-480.
• Sargut, A. S. (1996). Kültürlerarası farklılaşma ve yönetim. Ankara: Verso Yayıncılık.
• Saylık, A. (2017). Okul müdürlerinin paternalist (babacan) liderlik davranışları ile Hofstede’nin kültür boyutları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sorbring, E., Gurdal, S., & Rothenberg, W. A. (2021). Four domains of parenting in Sweden. In Parenting across cultures from childhood to adolescence (pp. 152-171). Routledge.
• Strode, D. E., Huff, S. L., & Tretiakov, A. (2009). The impact of organizational culture on agile method use. In 2009 42nd Hawaii International Conference on System Sciences (pp. 1-9). IEEE.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Triandis, H. C. (1995). Individualism and collectivism. Boğaziçi University Library, Westview Press, San Francisco, Oxford.
• Triandis, H. C., & Suh, E. M. (2002). Cultural influences on personality. Annual review of psychology, 53(1), 133-160.
• Wagner, J. A. (2023). Significance of the ontological/utilitarian distinction among measures of individualism and collectivism. Psychological Reports, 126(6), 3150–3166.
• Wasti, S. A., & Eser Erdil, S. (2007). Bireycilik ve toplulukçuluk değerlerinin ölçülmesi: Benlik kurgusu ve INDCOL ölçeklerinin Türkçe geçerlemesi. Yönetim Araştırmaları Dergisi, 7, 39-66.
• Yeloğlu, H. O. (2011). Türk toplumsal kültürünün örgüt yapılarına olan etkilerinin belirlenmesine yönelik bir çalışma. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(4), 153-170.
• Yeşil, S. (2013). Kültür ve kültürel farklılıklar: Liderlik açısından teorik bir değerlendirme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (44).
• Yücel, İ. (2007). Öğrenen örgütler ve örgüt kültürü: Bir uygulama (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Yüksel, Y., & Durna, T. (2019). Ulusal kültürün iletişim, liderlik, performans ve motivasyona etkisi e Yyönetim modellerinin kültürler arası uygulanabilirliği. İletişim Çalışmaları Dergisi, 5(2), 75-100.