Sağlık Çalışanlarının Rol Belirsizliği İşe Yabancılaşmalarını Tetikler Mi? Örgütsel Muhalefet ve İşle İlgili Kaygı Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 26 - 38, 23.04.2025

Murat Baş , Sinan Tarsuslu

https://doi.org/10.18394/iid.1554555

Öz

Bu çalışma, sağlık sektöründe hem çalışanların iyi oluşunu hem de organizasyonel performansı artırmak için bilimsel temelli öneriler geliştirme ihtiyacından doğmuştur. Özellikle hemşireler gibi kritik meslek gruplarının yaşadığı rol belirsizliği ve yabancılaşma sorunlarının daha iyi anlaşılması, sektörde sürdürülebilir çözümler üretmek adına önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, çalışma hemşirelerin rol belirsizliğinin işe yabancılaşma üzerindeki etkisini, örgütsel muhalefet ve işle ilgili kaygı gibi aracı değişkenler üzerinden inceleyerek, iş yaşamında karşılaştıkları problemlerin nedenlerini daha derinlemesine anlamayı ve uygulayıcılara yenilikçi çözüm önerileri sunmayı hedeflemektedir. Bu amaç doğrultusunda Hatay’da orta ölçekli bir hastanede hemşire olarak görev yapan 456 kişiye kolayda örnekleme yöntemi ile ulaşılarak araştırma modeli sınanmıştır. Kesitsel olarak tasarlanan araştırma tanımlayıcı-ilişki arayıcı tiptedir. Araştırma analizleri sonucunda hemşirelerin rol belirsizlikleri ile işe yabancılaşmaları, işle ilgili kaygıları ve örgütsel muhalefetleri arasında pozitif ve anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Ayrıca hemşirelerin rol belirsizlikleri ile işe yabancılaşmaları arasındaki anlamlı ilişkide ayrı ayrı olarak hem örgütsel muhalefetin hem de işle ilgili kaygının aracı rollerinin olduğu tespit edilmiştir. Son aşamada gerçekleştirilen sıralı aracılık analizlerine göre de hemşirelerin rol belirsizlikleri ile işe yabancılaşmaları arasındaki anlamlı ilişkide işle ilgili kaygı ve örgütsel muhalefetin sıralı aracılık rolünün de olduğu bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rol Belirsizliği , İşe Yabancılaşma , Kaygı , Örgütsel Muhalefet , Hemşire

Etik Beyan

İnsan katılımcıları içeren çalışmalarda gerçekleştirilen tüm prosedürler, kurumsal ve / veya ulusal araştırma komitesinin etik standartlarına ve 1964 Helsinki deklarasyonuna ve daha sonraki değişikliklerine veya karşılaştırılabilir etik standartlara uygundur. Bu araştırma için Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu’ndan 25.04.2024 tarih ve 04-06 sayılı karar numarası ile Etik Kurul Onayı alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, kamu, ticari veya kâr amacı gütmeyen kuruluşlar gibi herhangi bir organizasyondan destek almamıştır.

The Effect of Nurses' Role Ambiguity on Work Alienation: Multiple Mediation Analysis of Organisational Dissent and Job Related Anxiety

Öz

This study was born out of the need to develop scientifically based recommendations to increase both employee well-being and organisational performance in the health sector. In particular, it is important to better understand the role ambiguity and alienation problems experienced by critical occupational groups such as nurses in order to produce sustainable solutions in the sector. Accordingly, this study aims to examine the effect of role ambiguity on nurses' alienation from work through mediating variables such as organisational dissent and work-related anxiety; to understand the causes of the problems they face in business life in more depth and to offer innovative solutions to practitioners. For this purpose, the research model was tested by reaching 456 people working as nurses in a medium-sized hospital in Hatay by convenience sampling method. The cross-sectional research is of descriptive-relationship seeking type. As a result of the research analyses, positive and significant relationships were found between nurses' role ambiguity and their alienation from work, work-related anxieties and organisational dissent. In addition, it was determined that both organisational dissent and work-related anxiety had mediating roles in the significant relationship between nurses' role ambiguity and work alienation. According to the sequential mediation analyses performed at the last stage, it was found that work-related anxiety and organisational dissent also had a sequential mediating role in the significant relationship between nurses' role ambiguity and work alienation

Anahtar Kelimeler

Role Ambiguity , Work Alienation , Anxiety , Organisational Dissent , Nurse.

Etik Beyan

All procedures performed in studies involving human participants were in accordance with the ethical standards of the institutional and/or national research committee and the Helsinki Declaration of 1964 and its subsequent amendments, or comparable ethical standards. Ethical committee approval for this study was obtained from Erzincan Binali Yıldırım University Human Research Ethics Committee with decision number 04-06 on 25.04.2024. This study did not receive support from any organisation such as public, commercial or non-profit organisations.

Destekleyen Kurum

This study has not been supported by any organisation, whether public, commercial or not-for-profit.

Kaynakça

• Abdel-Halim, A. (1978). Employee affective responses to organizational stress: moderating effects of job characteristics. Personnel Psychology, 31, 561-579. https://doi.org/10.1111/J.1744-6570.1978.TB00463.X.
• Alfuqaha, O. A., Shunnar, O. F., Khalil, R. A., Alhalaiqa, F. N., Thaher, Y. A., Al-Masarwah, U. M., & Al Amad, T. Z. (2023). Work alienation influences nurses’ readiness for professional development and willingness to learn: A cross-sectional correlation study. Plos one, 18(5), e0284963.
• Atay, S. E., & Gerçek, M. (2017). Algılanan rol belirsizliğinin işe yabancılaşma üzerindeki etkisinin ve demografik değişkenlere göre farklılıklarının incelenmesi An. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(2), 321-332.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Basım, H. N., Erkenekli, M., & Şeşen, H. (2010). Birey davranışındaki kontrol odağının rol çatışması ve rol belirsizliği algısı ile ilişkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Amme İdaresi Dergisi, 43(1), 145-165.
• Bedeian, A. G., & Armenakis, A. A. (1981). A path-analytic study of the consequences of role conflict and ambiguity. Academy of Management Journal, 24(2), 417-424.
• Biddle, B. J. (1979). Role Theory Expectations, Identities, and Behaviors. Academic Press: New York.
• Biddle, B. J. (1986). Recent Developments in Role Theory. Annual Review of Sociology, 12(1), 67-92.
• Blalack, R., & Davis, H. (1975). Role Ambiguity, job-related tension and job satisfaction. Journal of Management, 1, 31 - 37.
• Caplan, R. D. & Jones, K. W. (1975). Effects of workload, role ambiguity, and typea personalityon anxiety, depression, and heart rate. Journal of Applied Psychology, 60(6), 713-719.
• Çivilidağ, A., & Durmaz, Ş. (2022). Rol çatışması-rol belirsizliği ve iş yerinde psikolojik taciz, mesleki benlik saygısı ve işe yabancılaşma olgularının araştırma görevlileri üzerinde incelenmesi. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 12, 25-41.
• Daft, R. L. (2010). New era of management 9th Edition. Terjemahan. Tita Maria Kanita, Era Baru Manajemen. Jakarta: Salemba.
• Dağlı, A., Ağalday, B. (2015). Öğretmenlerin örgütsel muhalefetin nedenlerine ilişkin görüşleri, İlköğretim Online, 14(3), 885-898.
• DeCenzo, D. A., Robbins, S. P., & Verhulst, S. L. (2016). Fundamentals of human resource management. John Wiley & Sons.
• Ekşi, F. (2006). Rehber öğretmenlerin okul iklimi algıları ile kaygı düzeyleri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Universitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Elma, C. (2003). İlköğretim okul öğretmenlerinin işe yabancılaşması (Ankara ili örneği) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fayganoğlu, P., Yalçın, R. C., & Beğenirbaş, M. (2022). Rol belirsizliğinin işe yabancılaşmaya etkisinde iş yükü fazlalığının düzenleyici rolü. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(4), 2239-2257.
• Graham, J. W. (1986). Principled organizational dissent: a theoretical essay. Research in Organizational Behavior. 8, ss: 1-52.
• Gül, E., & Koçak, D. (2021). İşle ilgili kaygı ölçeğinin Türkçe uyarlaması ve dönüştürücü liderlik ile iş performansı arasındaki ilişki: İş özerkliğinin aracı ve işle ilgili kaygının düzenleyici rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(3), 821-841.
• Gürbüz, S. (2019). Amos ile yapısal eşitlik modellemesi, Ankara: Seçkin yayıncılık.
• Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J., & Anderson, R.E. (2014). Multivariate data analiysis (7th Edn). Harlow; Pearson, s.619.
• Hayes, A. F. (2013). Mediation, moderation, and conditional process analysis. In Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach (ss. 1-20). The Guilford Press.
• Hayes, A. F. (2018). Partial, conditional, and moderated moderated mediation: Quantification, inference, and interpretation. Communication monographs, 85(1), 4-40.
• Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• Ivancevich, J.M. & Matteson, M.T. (2002). Organizational behavior and management. New York: McGraw-Hill Company.
• Karaköy, D. (2019). Lider üye etkileşiminin, işyeri arkadaşlığının, rol belirsizliğinin ve rol çatışmasının işe yabancılaşma üzerine etkisine yönelik bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kassing, J. W. (1997). Articulating, antagonizing, and displacing: a model of employee dissent. Communication Studies, 48, 311-332.
• Kassing, J. W., & Armstrong, T. A. (2002). Someone’s going to hear about this: Examining the association between dissent-triggering events and employees’ dissent expression. Management Communication Quarterly, 16(1), 39-65.
• Kassing, J. W., & Avtgis, T. A. (1999). The standardized curriculum and delocalization: obstacles to critical pedagogy, Radical History Review, 102, 201-213.
• Kaya, U., & Serçeoğlu, N. (2013). Duygu işçilerinde işe yabancılaşma: hizmet sektöründe bir araştırma. Çalışma ve Toplum, 36(1).
• Kayış, A. (2010). Güvenilirlik analizi. In Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (5. baskı., ss. 404–419). Asil Yayın Dağıtım.
• Keçecioğlu, T. (1999). Örgütlerde çatışma ve yönetimi. Mercek Dergisi, (14), 98- 111.
• Kesen, M., & Pabuçcu, H. (2016). Örgütsel muhalefet ve işe yabancılaşmanın duygusal tükenmişliğe etkisinin anfıs model ile incelenmesi. Journal of International Social Research, 9(42).
• Kıbrıs, Ş., & Sivuk Kara, D. (2016). Sağlık kurumlarında rol çatışması ve rol belirsizliği: hemşireler üzerine bir uygulama. Verimlilik Dergisi, 4(4), 33-50.
• Kılıçkaya, F. Y. (2024). Kamu kurumlarında örgütsel muhalefet ve işe yabancılaşma arasındaki ilişkinin belirlenmesi. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 9(24), 338-353.
• Kundakçı, A. H. (2003). Ankara numune eğitim ve araştırma hastanesi hekimlerinin ve hemşirelerinin rol çatışması ve rol belirsizliği düzeylerinin belirlenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• MacKinnon, D. P., Lockwood, C. M., & Williams, J. (2004). Confidence limits for the indirect effect: Distribution of the product and resampling methods. Multivariate behavioral research, 39(1), 99-128.
• Marques, J. M., Abrams, D., & Serôdio, R. G. (2006). Being better by being right: Subjective group dynamics and derogation of in-group deviants when generic norms are undermined. Key Readings in Social Psychology, 157.
• Mellalieu, S. D., & Juniper, S. W. (2006). A qualitative investigation into experiences of the role episode in soccer. The Sport Psychologist, 20(4), 399-418.
• Memnun, D. S. (2006). Kalaycı, Ş.(Ed.) (2006). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Mishra P. & Datta, B. (2011). Perpetual asset management of customer-based brand equity-the PAM evaluator. Current Research Journal of Social Science, 3(1), 34-43.
• Mitevska, M. (2021). Role stressors and alıenation from work during Covid-19 setting. Advances in Social Sciences Research Journal. https://doi.org/10.14738/assrj.87.10570.
• Myers, D. G. (2009). Social Psychology. 10. Baskı, McGraw-Hill: New York.
• Parker, D. F., & DeCotiis, T. A. (1983). Organizational determinants of job stress. Organizational Behavior and Human Performance, 32(2), 160–177. https://doi.org/10.1016/0030-5073(83)90145- 9.
• Pehlivan, İ. (1995). Yönetimde stres kaynakları. Ankara: PEGEM Yayınları.
• Preacher, K. J., Rucker, D. D., & Hayes, A. F. (2007). Assessing moderated mediation hypotheses: Theory, method, and prescription. Multivariate Behavioral Research, 42, 185–227.
• Rizzo, J. R., House, R. J., & Lirtzman, S. I. (1970). Role conflict and ambiguity in complex organizations. Administrative Science Quarterly, 15(2), 150-163. https://doi.org/10.2307/2391486
• Schmidt, S., Roesler, U., Kusserow, T., & Rau, R. (2014). Uncertainty in the workplace: Examining role ambiguity and role conflict, and their link to depression—a meta-analysis. European Journal of Work and Organizational Psychology, 23, 106 - 91. https://doi.org/10.1080/1359432X.2012.711523.
• Seeman, M. (1959). On the meaning of alienation. American Sociological Review, 783-791.
• Shantz, A., Alfes, K., Bailey, C., & Soane, E. (2015). Drivers and outcomes of work alienation: Reviving a concept. Journal of Management Inquiry, 24(4), 382-393. https://doi.org/10.1177/1056492615573325.
• Uslu A. & İnanır A. (2020). Destinasyon imajının destinasyon memnuniyetine etkisi ve destinasyonun algılanan kalitesinin aracı rolü: Manavgat örneği, BMIJ. 8(2): 1753-1776 doi:http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v8i2.1494.
• World Health Organization. (2020). State of the world's nursing 2020: Investing in education, jobs and leadership. Geneva, Switzerland: WHO. Erişim adresi:https://www.who.int/publications/i/item/9789240003279. (Erişim tarihi: 19.08.2024)
• Xie, J. L. (1996). Karasek’s model in the People’s Republic of China: effects of job demands, control, and individual differences. Academy of Management Journal, 39(6), 1594–1618. https:// doi.org/10.2307/257070.