ÖZBEKİSTAN’DA AVRASYA EKONOMİK BİRLİĞİ TARTIŞMALARI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 9, 35 - 48, 30.01.2020

Hasan Duran , Kadir Kürşat Yılmaz

Öz

İlk olarak Nazarbayev’in, 1994 Rusya ziyaretinde Avrasya Birliği'ni tek bir ekonomik alan ve ortak savunma politikası temelinde kurma fikrini ileri sürmesinden sonra Gümrük Birliği Anlaşması, Avrasya Ekonomik Topluluğu, Gümrük Birliği, Ortak Ekonomik Alan Anlaşması gibi yapılanmalar sonucu 1 Ocak 2015 yılında Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ortaya çıkmıştır. Rusya’nın SSCB’yi yeniden diriltmesi olarak eleştirilen AEB’de kararlar büyük oranda oy birliği alınmaktadır. Bu sebeple AEB’ye katılma taraftarı olanlar ekonomik kazançlara odaklanılmasını gerektiğini vurgularak birliğin hegomanik bir yapısının olmadığını ileri sürmektedir. AEB son dönemde Singapur, İran, Sırbıstan gibi ülkelerle yaptığı anlaşmalarla etkinlik alanını geliştirmektedir. Ukrayna, Gürcistan ve Tacikistan gibi birliğin daha önceki yapılanmalarında yer alan ülkelerin birliğe katılmaması, Özbekistan’ın birliğe katılması daha da önemli hale gelmiştir.
Özbekistan, Kerimov zamanında ulusal egemenliği tehlikeye sokacağı gerekcesiyle AEB’ye katılmamıştır. Kerimov, ekonomik bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlık olmaz diyerek tercihini ortaya koymuştur. Özbekistan’da Kerimov sonrası yönetimi devir alan Mirziyoyev ise, DTÖ ve AEB gibi entegrasyon kuruluşlarının avantaj ve dezavantajları konusunda çalışmalar başlatmıştır. Özbekistan’ın AEB’ye katılımı konusu, Ekim 2019’da Rus Parlamentosunu Konsey Başkanı Valentina Matviyenko’nun Özbekistan ziyaretine kadar olağan bir şekilde yürürken Matviyenko’nun ziyareti sonrası tartışmaların artmıştır. Ekonomistlerin ağırlıklı olarak katılma taraftarı olduğu görülse de tartışmaların bir fikir birliği oluşturduğunu söylemek zordur.
Çok yakın bir tarihte Özbekistan’ın AEB’ye katılım kararı alacağını beklenmemekle birlikte AEB ile ticaret anlaşması yapması veya gözlemci ülke olarak katılma talebinde bulunması söz konusu olabilir. AEB’ye katılım konusunda nihai kararı verecek olan ve bu konuda herhangi bir fikir birliğinin oluşmasına ihtiyacı olmayan Mirziyoyev’in sürpriz bir şekilde AEB’ye katılma kararı alması da her zaman ihtimal dâhilindedir.

Anahtar Kelimeler

Özbekistan, Ekonomik Bütünleşme, Avrasya Ekonomik Birliği

Kaynakça

• Arshinov, Yuri. (2019). Аршинов рассказал о том, что получит Узбекистан от сотрудничества с ЕАЭС, https://sptnkne.ws/ApBv, (20.10.2019). AVİM, (2019), Özbekistan’a Alti Ayda 5.6 Milyar Dolar Yabanci Yatirim Girdi, https://avim.org.tr/tr/Bulten/OZBEKISTAN-A-ALTI-AYDA-5-6-MILYAR-DOLAR-YABANCI-YATIRIM-GIRDI, (25.10.2019). Aydıngün, İsmail (2017), “Avrasya Birliği: ‘Gerçek’ Bir Entegrasyon mu, Rusya’nın Yeni Hegemonya Kurma Arayışlarının Bir Aracı mı?”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 55: 101-113. BBC, (2013), У Казахстана есть претензии к Таможенному союзу, https://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2013/04/130401_ru_s_kazachstan_customs_union.shtml, (20.12.2019). Borisovich, Hhamidulin Mikhail. (2019). Почему так важно для Узбекистана вхождение в ЕАЭС?, https://review.uz/ru/news/mirovoy-trendi/pochemu-tak-vajno-dlya-uzbekistana-vxojdenie-v-eaes, (26.12.2019). Buhutia, Sam (2020). “Can Uzbekistan gain from EAEU membership”, https://eurasianet.org/can-uzbekistan-gain-from-eaeu-membership, (10 Ocak 2020). EAEC, (2014), Договор о Евразийском экономическом союзе, file:///C:/Users/packard%20bell/Downloads/635375701449140007.pdf, (02.11.2019). EAEC, (2020a), Высший Евразийский Экономический Совет, http://www.eaeunion.org/#about-administration, (20.12.2019). EAEC, (2020b), Евразийский Межправительственный Совет, http://www.eaeunion.org/#about-administration, (20.12.2019). EAEC, (2020c), Коллегия Евразийской Экономической Комиссии, http://www.eaeunion.org/#about-administration, (20.12.2019). EAEC, (2020d), Совет Евразийской Экономической Комиссии, http://www.eaeunion.org/#about-administration, (20.12.2019). EAEC, (2020e), Суд Евразийского Экономического Союза, http://www.eaeunion.org/#about-administration, (20.12.2019). Ersan, Bocutoğlu (2018) “Özbekistan’ın “2017-2021 Kalkınma Stratejisi” Üzerine Düşünceler: Orta Asya’da Bölgesel İktisadi İşbirliği ve Dengeli Dış Politika Seçeneği Alanında Fırsatlar”, (Ed.) Sarı, S., Gence, Alp. H. ve Khamidov, Obidjon., Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes 2018, s. 235-241. https://www.avekon.org/proceedings/avekon10.pdf, (21 Aralık 2019). Karaman, Ömer Faruk (2017) “Avrasya Ekonomik Birliği’nin Kırgızistan ile Türkiye İlişkilerine Etkileri”, (Ed.) Sarı, S., Primbaev, J. vd., Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes 2017, s. 60-65. https://www.avekon.org/proceedings/avekon09.pdf, (17 Aralık 2019) Karavaev, Alexander. (2019). Ташкент исследует ЕАЭС, https://sptnkne.ws/Ap42, (07.12.2019). Karşı Bakış Programı, (2019), Ўзбекистон Евроосиё иқтисодий иттифоқига кириши керакми? https://www.youtube.com/watch?v=gGJ7DpQMXRU&feature=emb_title, (12.11.2019). Kovalev, Igor. (2019). Ковалев о вступлении Узбекистана в ЕАЭС: плюсов больше, чем минусов, https://sptnkne.ws/9VQh, (23.10.2019). Kurbanbaeva, Nodira. (2019). Участие Узбекистана в ЕАЭС как способ эффективной интеграции в цепочки добавленной стоимости, 30.10.2019, https://www.review.uz/ru/news/mirovoy-trendi/uchastie-uzbekistana-v-eaes-kak-sposob-effektivnoy-integratsii-v-tsepochki-dobavlennoy-stoimosti, (14.11.2019). Lev, Ryzhkov. (2019). Жамшид Кучкаров о ЕАЭС: если выгодно, будем вступать, https://sptnkne.ws/ATwD, (21.12.2019). Melnichuk, Tatyana. (2014). Лукашенко: Москва нарушает правила Таможенного союза, https://www.bbc.com/russian/international/2014/12/141203_lukashenko_customs_union, (16.10.2019). Novosti Uzbekistana, (2019a), «Импорт-это платить зарплату рабочим других стран» президент, https://www.gazeta.uz/ru/2019/06/23/import/, (29.09.2019). Novosti Uzbekistana, (2019b), Узбекистан прорабатывает вопрос вступления в ЕАЭС-Валентина Матвиенко, https://www.gazeta.uz/ru/2019/10/02/eeu/, (19.12.2019). Novosti Uzbekistana, (2019c), В Узбекистане улучшат исследования в сфере трудовой миграции, https://www.gazeta.uz/ru/2019/09/16/migration/, (21.09.2019). NTV, (2019), Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Ali Babacan açıklaması: Ümmeti parçalamaya hakkınız yok, https://www.ntv.com.tr/turkiye/cumhurbaskani-erdogandan-ali-babacan-aciklamasi-ummeti-parcalamaya-hakkiniz-yok,7flPRkQpVkGtlHS9ZavA_A (11.12.2019). Nursultan Nazarbayev’in, 29 Mart 1994 tarihinde Avrasya Birliği projesini açıkladığı Moskova Lokomonosov Üniversitesi'ndeki Konuşma Metni (1994), http://www.eaeunion.org/upload/iblock/006/1994_1_1.jpg, (21.09.2019). Özbekistan Ekonomi ve Sanayi Bakanlığı, (2019), Концепция комплексного социально-экономического развития Республики Узбекистан до 2030 года, https://regulation.gov.uz/ru/document/8839-kontseptsiya_kompleksnogo_sotsialno_ekonomicheskogo_razvitiya_respubliki_uzbekistan_do_2030_goda, (20.11.2019). Özbekistan Yatırım ve Dış Ticaret Bakanlığı Halkla İlişkiler Merkezi, (2019), Первое Заседание Республиканской Межведомственной Комиссии По Работе С Вто, https://telegra.ph/PERVOE-ZASEDANIE-RESPUBLIKANSKOJ-MEZHVEDOMSTVENNOJ-KOMISSII-PO-RABOTE-S-VTO-03-16, (20.10.2019). Rakhimova, Dilfuza Nigmatovna. (2019). Торгово– транспортные преимущества вступления в Евразийский экономический союз, https://review.uz/news/mirovoy-trendi/torgovo-transportnye-preimushchestva-vstupleniya-v-evrazijskij-ekonomicheskij-soyuz, (26.10.2019). RIA Novosti, (2018), ЕАЭС и Иран подписали временное соглашение о зоне свободной торговли, https://ria.ru/20180517/1520730534.html, (28.09.2019). RIA Novosti, (2019a), ЕАЭС и Сингапур подписали соглашение о создании зоны свободной торговли, https://ria.ru/20191001/1559323223.html, (19.10.2019). RIA Novosti, (2019b), В МИД Узбекистана заявили, что стране выгодно вступление в ЕАЭС, https://ria.ru/20191226/1562862251.html, (30.12.2019). Ross, Wilbur L. (2019). Remarks by Commerce Secretary Wilbur L. Ross at the American-Uzbekistan Chamber of Commerce Annual Business Forum, https://www.commerce.gov/news/speeches/2019/10/remarks-commerce-secretary-wilbur-l-ross-american-uzbekistan-chamber-commerce, (16.11.2019). Sağlam, Mühdam (2019), “Avrasya Ekonomik Birliği’nin Gözü Asya Pasifik’te”, https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/10/04/avrasya-ekonomik-birliginin-gozu-asya-pasifikte/ (10 Aralık 2019). Salih, Muhammed. (2019a). Бўри билан қўзичоқнинг иттифоқи имконсиздир, http://uzxalqharakati.com/archives/66172?fbclid=IwAR2oNhJ8LyxWarrXkCIQ_jHdhDb2Idk9Uzf6yyb22C8QCLeo-KBtHNoCobw, (30.12.2019). Salih, Muhammed. (2019b). Тожиклар ҳам ӯзбеклар сингари Ислом Каримов меросидан қутилиши керак, https://uzxalqharakati.com/archives/66026, (25.12.2019). Shakhmatov, V. (2019). ЕАЭС и региональное сотрудничество в Евразии, https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/eaes-i-regionalnoe-sotrudnichestvo/, (21.12.2019). Shraıbman, Artyom. (2014). Евразийский союз рискует стать большим разочарованием для Беларуси, https://naviny.by/rubrics/politic/2014/05/29/ic_articles_112_185651, (20.09.2019). Sovet Federatsii, (2019), В. Матвиенко: За последние годы Россия и Узбекистан добились значительного прогресса в расширении отношений во всех сферах, http://council.gov.ru/events/news/108370/, (28.10.2019). Spuknik Tacikistan, (2019), Медведев: Узбекистан пока присматривается к происходящим в ЕАЭС процессам, https://sptnkne.ws/ntEE, (30.12.2019). Spuknik Türkiye (2015), Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) liderleri Moskova'da toplandı. Toplantıdan Kırgızistan'ın birliğe alınması kararı çıktı, https://sptnkne.ws/nSdG, (18.09.2019). Spuknik Türkiye (2018 ), Avrasya Ekonomik Birliği ülkeleri arasındaki ödemelerde ulusal paraların payı yüzde 70'i aştı', https://sptnkne.ws/kfrU, (10.12.2019). Sputnik Türkiye (2019), Matviyenko: Özbekistan, AEB'ye katılma konusu üzerinde çalışıyor, https://tr.sputniknews.com/rusya/201910031040310685-matviyenko-ozbekistan-aebye-katilma-konusu-uzerinde-calisiyor/ (17 Aralık 2019). Sputnik Uzbekistan, (2019a), Мирзиёев не та личность, чтобы прогибаться: Сафаев о переговорах по ЕАЭС, https://sptnkne.ws/9Xfe, (04.11.2019). Sputnik Uzbekistan, (2019b), Глазьев: ЕАЭС ждет от Узбекистана конкретных инициатив, https://sptnkne.ws/Ap46, (19.10.2019). TC Ticaret Bakanlığı, (2019), Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ile İran TTA İmzaladı, https://ticaret.gov.tr/blog/ulkelerden-ticari-haberler/iran/avrasya-ekonomik-birligi-aeb-ile-iran-tta-imzaladi, (20.12.2019). Timetürk, (2014), İslam Kerimov'dan Avrasya Birliği'ne sert tepki, https://www.timeturk.com/tr/2014/06/09/islam-kerimov-dan-avrasya-birligi-ne-sert-tepki.html, (24.10.2019). Tüysüzoğlu, Göktürk. (2014). Bölgesel bir hegemonya girişimi: Avrasya Ekonomik Birliği, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/bolgesel-bir-hegemonya-girisimi-avrasya-ekonomik-birligi, (12.09.2019). UZREPORT, (2019), Основное внимание следует уделять экспорту услуг, а не товаров, https://uzreport.news/economy/sherzod-shermatov-osnovnoe-vnimanie-sleduet-udelyat-eksportu-uslug-a-ne-tovarov?fbclid=IwAR1USS1s3jdXxmSj7Tn4I6DBXxoucMwhlZcrPm5t1LnEVtrpW-fLOt7dml4, (22.12.2019). Ünal, Gürhan . (2018). STATE-BUILDING PROCESS IN UZBEKISTAN: MANY MILES TO GO. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 5 (3) , 519-537 . DOI: 10.30798/makuiibf.410992 Valiev, Sanjar. (2019). Вступление в ЕАЭС не помешает Узбекистану стать членом ВТО, https://sptnkne.ws/AH6r, (02.01.2020). ТАSS, (2019), условий и рисков для вхождения Узбекистана в ЕАЭС завершится до конца 2019 года, https://tass.ru/ekonomika/6955887, (25.10.2019).