İnsan Haklarına Duyarlı Bütçeleme Analizi: Türkiye Örneği

Yıl 2019, Cilt: 34 Sayı: 4, 599 - 621, 31.12.2019

Gonca Güngör Göksu

https://doi.org/10.24988/ije.2019344890

Cited By: 1

Öz

İnsan haklarına duyarlı bütçeleme dezavantajlı grupların durumlarının iyileştirilmesi için önem verilen sosyal bütçeleme uygulamalarından birisidir. Bu bütçeleme yaklaşımı bir bütçe tekniğinden ziyade, bireysel ve toplumsal ihtiyaçların en hızlı ve en etkili bir şekilde karşılanması için devlet bütçelerinin nasıl hazırlanması konusunda yol gösteren bir uygulamadır. Bu çalışmada Türkiye’de merkezi yönetim bütçesi kapsamında insan hakları ile ilişkili bütçe kalemleri belirlenmiştir. İnsan hakları ile ilişkili bütçe kalemleri belirlenirken kamu hizmetleri, fonksiyonel sınıflandırmaya göre gruplandırılmıştır. Çalışmanın son bölümünde insan hakları ile ilişkili bütçe tahsislerinin ve kamu harcamalarının, Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen ve tüm üye ülkelerin uymak zorunda olduğu yükümlülükleri karşılayıp karşılamadığı araştırılmıştır. Çalışmanın zaman kısıdı 2006 -2018 yılları arasıdır. 2006-2017 yıllarına ait veriler Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünün resmi internet sitesinden, 2018 yılına ait veriler ise Muhasebat Genel Müdürlüğünün resmi internet sitesinden derlenmiştir. Çalışmanın amacı; insan hakları ile devlet bütçesi arasındaki ilişkiyi vurgulamak ve Türkiye’de insan haklarına duyarlı bir bütçeleme analizi yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, İnsan Haklarına Duyarlı Bütçeleme Analizi, Türkiye

Teşekkür

Bu çalışma 12-14 Eylül 2018 tarihlerinde Safranbolu’da düzenlenen Business & Organization Research Conference kapsamında özet olarak sunulmuş bildirinin gözden geçirilmiş ve genişletilmiş tam metnidir.

Human Rights Budgeting Analysis: The Sample of Turkey

Öz

Human rights budgeting is an application of social budgeting that places importance on improving the situations of disadvantaged citizens. Rather than a budget technique, this budgeting approach is an application that guides how state budgets should be designed to be provided the needs of individuals and society fastest and most effective. In this study, the budget items which are related to human rights are determined in the context of the central government budget in Turkey. While determining the relationship between human rights and budget items, public services have been grouped according to functional classification. In the last part of the study, it has been researched that whether the budget appropriations and expenditures related to human rights meet the obligations set by the United Nations, and which all member states must comply with. The time limit of the study is between 2006-2018 years. The data belonged to 2006-2017 years have been collected from the official websites of the General Directorate of Budget and Financial Planning (BUMKO), and the data belonged to the 2018 year have been collected from the official website of the General Directorate of Public Accounts. The study's aim is to highlight the relationship between human rights and state budget and to perform a human right budgeting analyze in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Human Rights Budgeting Analysis, Turkey

Kaynakça

• AĞIR, H. ve TIRAŞ, H. H. (2018). Türkiye’de Sağlık Harcama Türlerinin Değerlendirilmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15(2), 643-670.
• ALLEN, I., M. MANION, T. MATTHEWS, and R. RALSTON (2016). Human Rights Watch Advisory Project Report, Humphrey School of Public Affairs. University of Minnesota, USA.
• ALSTON, P. (2004). A Human Rights Perspective on the Millennium Development Goals. Background Paper For The UN Millennium Project Task Force on Poverty and Economic Development. UN Millennium Project, New York.
• ATAER, M. Y. ve EFE, G. N. (2016). Türkiyede Sosyal Harcamaların Gelişimi ve Seçilmiş Ülkelerle Karşılaştırmalı Analizi. Instutions Society & Economic Development. M. M. Erdoğdu, A. Sofranijevic and S. Akar (eds.). 89-100. ICOPEC Publications: No. 21. Londan, the UK.
• BAYRAMOĞLU, A. (2004). Uluslararası Sistem ve İnsan Hakları Oturumu Açılış Konuşması. Uluslararası İnsan Hakları Sempozyumu Bildiri Kitabı. Motif Matbaacılık. 11-12 Aralık. Bursa.
• BİLGEN, A. (2004). Öncelikli İnsan Hakları Konuları. Uluslararası İnsan Hakları Sempozyumu Bildiri Kitabı. Motif Matbaacılık. 11-12 Aralık. Bursa.
• BLYBERG, A. (2015). Human Rights Budgeting and Budget Analysis. The Scottish Human Rights Commission (SHRC). www.scottishhumanrights.com (30.01.2018).
• BÜTÇE VE MALİ KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (BÜMKO) (2018) http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/612,abstanitim2007pdf.pdf?0, 31.05.2018.
• BÜTÇE VE MALİ KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (BÜMKO) (2018). http://www.bumko.gov.tr/TR,165/merkezi-yonetim-butce-giderleri-2006-2017.html, 31.05.2018.
• CHARMAN, A. R. and S. RUSSELL (2002). Core Obligations: Building a Framework for Economic Social and Cultural Rights. Antwerp: Intersentia, New York, USA.
• ÇELİK, Y. (2011). Türkiye Sağlık Harcamalarının Analizi ve Sağlık Harcama Düzeyinin Uygunluğunun Değerlendirilmesi. Sosyal Güvenlik Dergisi. 1, 62-81.
• ÇİÇEK, Ş. E. ve DİKMEN, S. (2016). Sosyal Bütçeleme Örneği Olarak Çocuk Dostu Bütçe. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 12(2), 131- 147.
• ÇOŞKUN, V. (2004). İnsan Haklarının Korunması ve Yargı. Uluslararası İnsan Hakları Sempozyumu Bildiri Kitabı. Motif Matbaacılık. 11-12 Aralık. Bursa.
• EGELİ, H. ve ATILGAN YASA, A. (2017). Devlet Bütçesi Açısından Adalet Hizmetleri ve Harcamaları: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi. 2(2), 83-94.
• ELSON, D., B. RADHIKA, and J. HEINTZ (2011). Public Finance, Maximum Available Resources and Human Rights. Human Rights and Public Finance Budgets and the Promotion of Economic and Social Rights, Aoife Nolan, Rory O’Connell and Colin Harvey (Eds.) Oxford and Portland, Oregon, USA.
• ELSON, D. (2006). Budgeting for Women’s Rights: Monitoring Government Budgets for Compliance with CEDAW. United Nations Development Fund for Women (UNIFEM), New York, USA.
• ESCR-Net (2019). Progressive Realisation and Non-Regression, https://www.escr-net.org/resources/progressive-realisation-and-non-regression, 16.12.2019.
• FLAC (The Free Legal Advice Centres) (2014), A Human Rights Approach to Budgeting. https://www.flac.ie/publications/briefing-human-rights-approach-to-budgeting/, 20.12.2019.
• FUNDAR (2004). Dignity Counts: A Guide to Using Budget Analysis to Advance Human Rights. International Human Rights Internship Program, International Budget Project, ISBN 0-9707700-4-9, Fundar – Centro de Análisis e Investigación, Mexican.
• GERMAN INSTITUE OF HUMAN RIGHTS (2010). Human Rights Budgeting. http://www.institut-fuermenschenrechte.de/uploads/tx_commerce/e-info-tool_hr_budgeting.pdf, 22.01.2018.
• GÖZLER, K. (2017). İnsan Hakları Hukukuna Giriş. (1. Baskı). Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• GÖZLER, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku. (1. Baskı). Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• GTZ (Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit) (2010). Human Rights Budgeting, http://www.institut-fuer-menschenrechte.de/uploads/tx_commerce/e-info-tool_hr_budgeting.pdf (30.01.2018).
• GÜNLÜK ŞENESEN, G., YÜCEL, Y. YAKAR ÖNAL, A., ERGÜNEŞ, N. ve YAKUTÇAKAR, B. (2017). Kadınsız Kentler Toplumsal Cinsiyet Açısından Belediyelerin Politika ve Bütçeleri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• GÜNGÖR GÖKSU, G. (2018). Çocuk Dostu Şehirlerin Kurulmasında Çocuklara Duyarlı Bütçelemenin Önemi ve Rolü. Sayıştay Dergisi. 110, 157-169.
• GÜNGÖR, G. ve GÖKSU, A. (2013). Türkiye’de Eğitimin Finansmanı ve Ülkelerarası Bir Karşılaştırma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi. 20(1), 59-72.
• HENSTSCHEL A. K. and REBHAN C. (2008). Social and Human Rights Budgeting-Budget Monitoring, Participatory Budgeting and Human Rights. Conference Report, Berlin, https://gsdrc.org/document-library/social-and-human-rights-budgeting-budget-monitoring-participatory-monitoring-and-human-rights/, 30.06.2018.
• KAYALIDERE, G. ve ŞAHİN (2014). Sosyal Devlet Anlayışı Çerçevesinde Türkiye’de Sosyal Koruma Harcamalarının Gelişimi ve Yoksulluk. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. 2(2), 57-75.
• KUÇURADI, I. (1996). Felsefe ve İnsan Hakları. İnsan Haklarının Felsefi Temelleri. Kuçuradi, I. (ed.), (s.49-54) Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara.
• LEVIN, L. (1987). Human Rights: Questions and Answers, United Nations (UN). Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), 7 Place de Fontenoy, Paris.
• MANION, M., R. RALSTON, T. MATTHEWS, and I. ALLEN (2017). Budget Analysis as a Tool to Monitor Economic and Social Rights: Where the Rubber of International Commitment Meets the Road of Government Policy. Journal of Human Rights Practice. 9(1), 146–158.
• MERİÇ, M. (2013). “Bütçe Sistemlerinde Dönüşüm ve Değişim”, Kamu Bütçesinde Yeni Yaklaşımlar, Figen Altuğ, Ahmet Kesik, Murat Şeker (Ed.), ISBN:978-975-02-2372-3, Seçkin Yayınları, Ankara.
• MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (2019). https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri, 17.12.2019.
• MUTUA, M. (1996). The Ideology of Human Rights. Virginia Journal of International Law. 36, 589-657.
• O’CONNEL, R. (2017). Human Rights and Fiscal Oversight: A Case Study of the Northern Ireland, 2011–15 Budget. Journal of the Institute of Public Administration. 65(3), 83–99.
• O’CONNEL, R. (2013). Recovering the History of Human Rights: Public Finances and Human Rights. Human Rights and Public Finance Budgets and the Promotion of Economic and Social Rights, Aoife Nolan, Rory O’Connell ve Colin Harvey (Eds.), Oxford and Portland, Oregon.
• OHCHR (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights) (2009). Report of the High Commissioner for Human Rights on Implementation of Economic, Social and Cultural Rights. E/2009/90, United Nations Office at Geneva, Switzerland.
• OHCHR (The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights) (2008). Frequently Asked Questions on Economic, Social and Cultural Rights. Fact Sheet No. 33, United Nations Office at Geneva, Switzerland.
• PWESCR (Programme on Women’s Economic, Social and Cultural Rights) (2015). Human Rights for All International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights A Handbook. Programme on Women’s Economic, Social and Cultural Rights, The Netherlands.
• SHUE, H. (1996), Basic Rights: Subsistence, Affluence and U.S. Foreign Policy, Princeton University Press, USA.
• ŞAHİN TAŞĞIN, N. (2017). Yoksulluk İnsan Hakları ve Sosyal Hizmetler, Değişen Anlayışlar: Refah Devletinden Hayırseverliğe Yoksulluktan Sosyal Dışlanmaya. (1.Baskı) Nika Yayınları, Ankara.
• T.C. HAZİNE ve MALİYE BAKANLIĞI (2019). Analitik Bütçe Sınıflandırılmasına İlişkin Rehber, www.hmb.gov.tr, 20.12.2019.
• T.C. KALKINMA BAKANLIĞI (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara.
• T.C. KALKINMA BAKANLIĞI (2011). Orta Vadeli Program (2012-2014), Ankara.
• T.C. STRATEJİ VE BÜTÇE BAŞKANLIĞI (2018). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Ankara.
• T.C. TÜRKIYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (TBMM) (2006). 2007 Malî Yılı Merkezî Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı İle 2005 Malî Yılı Genel ve Katma Bütçe Kesin Hesap Kanunu Tasarılarının Plan ve Bütçe Komisyonu Görüşme Tutanakları, https://www.tbmm.gov.tr/butce/2007/pbk29112006.htm,16.12.2019
• T.C. 1982 ANAYASASI (1982). Resmi Gazete. 9/11/1982 tarih ve Sayı:1786.
• THE UNITED NATIONS (2007). An Evaluation of the Obligation to Take Steps to the ‘Maximum of Available Resources’ under an Optional Protocol to the Covenant. E/C.12/2007/1 Committee on Economic, Social and Cultural Rights, Switzerland.
• TOPRAK, D., AĞCAKAYA, S. ve GÜL, H. (2016). Sosyal Devlet Yaklaşımı Açısından Türkiye’de 1980 Sonrası Eğitim Harcamalarının Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 31(1), 123-165.
• TUNÇ, A. (2015). Yeni Kamu Yönetimi Anlayışı Açısından “Sosyal Yardım Yönetimine Yönelik Bir Değerlendirme. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi. 7(13), 190-206.
• THE UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME (2015). Human Rights and the Millennium Development Goals: Making the Link. Oslo Governance Centre. Oslo, Norway.
• VİYANA BEYANNAMESİ VE EYLEM PROGRAMI, 25 Temmuz 1993, https://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/Vienna.aspx, 29.12.2019.
• WRIGHT, S. (2001). International Human Rights, Decolonisation and Globalisation. Becoming Human. Routledge. London.
• YENTÜRK, N. (2012). Türkiye’de Sosyal Koruma Harcamaları: 2006-2013 Harcama İzleme Güncelleme Notu. https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/bilginotusosyalkoruma.pdf, 20.12.2019.
• YILDIZ, S. ve UĞUR, A. (2016). Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme ve Ülke Deneyimleri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi. 5(3), 271-292.