İslam Felsefesinde Aklın Mahiyeti ve Sınıflandırmasına Genel Bir Bakış

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 3, 163 - 170, 15.10.2018

Muhammet Sait Kavşut

Öz

İnsani
yetilerin en üst mertebesini oluşturan akıl gücü, insanı diğer canlılardan
ayıran ve ona ‘insan’ niteliği kazandıran düşünme ve anlama melekesini
tanımlar. Aklın mahiyeti ve fonksiyonları, antik çağın sistematik döneminden
itibaren felsefi düşünüşün temel problematiklerinden biri olmuştur. Gerek Hristiyan
skolastikleri, gerekse de İslam meşşâilerinin akıl kuramlarının şekillenmesinde
karakteristik bir etki bırakarak, bu alandaki çalışmalara öncülük eden isim ise
Aristo’dur. Bu çalışma, Aristo ile başlayıp İbn Sina’yla zirve noktasına ulaşan
peripatetik akıl kuramı ile Safevî İran’ının en önemli entellektüel
siması olan Molla Sadrâ’nın aklın mahiyetine ilişkin düşüncelerini ele
almaktadır. 

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Akıl Kuramı, Meşşai felsefe, Molla Sadra

Kaynakça

• Afrodisî, İskender, (1971), Fi’l-Akl ala Ra’yi Aristotales, (Bedevî, Şurûh alâ Aristo Mefkûdetun fi’l-Yûnâniyyeti ve Resâilü’l-Uhrâ, içinde), Beyrut.
• Aristotales, (2011), De Anima -Ruh Üzerine-, (çev. Zeki Özcan), Birleşik Yayınevi, Ankara.
• --------, Nicomachean Ethics -Nikomakhos’a Etik-, (1998), (çev. Saffet Babür), Ayraç Yay., Ankara.
• --------, (1996), Metafizik, (çev. Ahmet Arslan), Sosyal yay., İstanbul.
• Bolay, Hayri, (1989), ‘Akıl’, TDV İsl. Ans., II/238-242, İstanbul.
• Durusoy, Ali, (1993), İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Kainattaki Yeri, İFAV yay., İstanbul. Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed b. Muhammed, (1405), Fusûlü’l-Müntezea, (tah. Fevzî Neccâr), Mektebetü’z-Zehrâ, Tahran.
• --------, (1325/1907), Risale fî Meâni’l-‘Akl, (el-Mecmû’ içinde), Mısır.
• --------, (2017), Risale fî Meâni’l-‘Akl -Aklın Anlamları Üzerine-, (çev. Mahmut Kaya, Felsefe Metinleri içinde), Klasik Yay., İstanbul.Hyman, Arthur, (2002), İbn Rüşd’ün Akıl Teorisi ve Eski Şârihler, (çev. Atilla Arkan), Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sa. 6, s.51-52, Sakarya.
• İbn Manzur, Cemalüddin Ebu’l-Fazl, (1993), Lisanü’l-Arab, Dâr-u Sâdır, III. Baskı, Beyrut.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, (2017), Fa’al Akıl Cisimle İçiçe bulunan Heyûlânî Akıl ile İttisâl Eder mi? (çev. Mahmut Kaya, Felsefe Metinleri içinde), Klasik Yay., İstanbul.
• --------, (1950), Telhîsu Kitâbi’n-Nefs, (nşr. Ahmed Fuâd el-Ehvânî), Kahire.
• İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah, (1404), eş-Şifâ:en-Nefs, (thk. Said Zâyid-İbrahim Medkûr), Mektebetu Ayetullah Mer’aşî, Kum.
• İsfahânî, Ragıb, (1991), Müfredât-u Elfazi’l-Kur’ân, Daru’l-Ma’rife, Beyrut.
• Karlığa, H. Bekir, (1999), ‘İbn Rüşd’, TDV İsl. Ans., XX/257-288, İstanbul.
• Kindî, Ebu Yusuf Yakub b. İshak, (2017), Risâle fi’l-Akl -Akıl Üzerine-, (çev. Mahmut Kaya, Felsefe Metinleri içinde), Klasik Yay., İstanbul.
• Mollâ Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî, (1981), el-Esfârü’l-Erba’a, (el-Hikmetü'l-Müte'âliye fî Esfâri'l ‘Akliyyeti'l-Erba'a), (nşr. Rızâ Lutfî), Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, III. Baskı, Beyrut.
• --------, (1395), el-Mebde ve’l-Meâd, (tsh. S. Celaleddin Aştiyanî), Encümen-i Hikmet ve Felsefe-i İran, Tahran.
• --------, (1417), İttihadu’l-Âkıl ve’l-Ma’kûl, (Mecmûa-i Resâ'il-i Felsefî Sadri'l-Müte'ellihîn içinde, thk. ve tsh. Hâmid Nâcî İsfahânî), I. Baskı, İntişârât-i Hikmet, Tahran.
• Ross, David W., (1993), Aristoteles, (çev. A. Arslan), Ege Üniversitesi Yay., İzmir.