Üstün zekâlı ve yetenekli çocuğu olan annelerin problem çözme becerilerinin bir yordayıcı olarak ebeveyn yetkinliği

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 106 - 130, 07.08.2019

Umut Haydar Coşkun , Tuğçe Merve Sağır Alev Girli

Öz

Araştırmanın amacı üstün zekalı ve yetenekli çocuğu olan annelerin ebeveyn yetkinlik düzeylerinin problem çözme becerilerini yordayıp yordamadığının belirlenmesi ve üstün zekalı ve yetenekli çocuğu olan annelerin ebeveyn yetkinlik ile problem çözme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesidir. Bu amaçla, İzmir, Aydın ve Manisa’da ikamet eden, çocuğu üstün zekâlı ve yetenekli tanısı ile bilim sanat merkezinde eğitim alan 280 anne araştırmanın örneklemini; Problem Çözme Envanteri, Anneler için Ebeveyn Yetkinlik Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu araştırmanın ölçme araçlarını oluşturmuştur. Yapılan regresyon analizi sonucunda anneler için ebeveyn yetkinlik ölçeği alt boyutları olan duygusal destek, sağlık, boş zaman yönetimi ve disiplin alt boyutları üstün zekalı ve yetenekli çocuğu olan annelerin problem çözme düzeylerinin %29’unu açıklamaktadır. Bir diğer ölçek alt boyutu olan okul desteği ise, annelerin problem çözme becerilerini manidar bir şekilde yordamamaktadır. Ayrıca annelerin problem çözme ve ebeveyn yetkinlik toplam puanlarının çocuklarının cinsiyetine, çocuk sayılarına, evlilik birlikteliği durumuna, eşinin ve kendisinin eğitim durumuna, algıladığı ekonomik gelire göre farklılaşmadığı görülmektedir.  Ebeveyn yetkinlik ölçeği alt boyutlarına bakıldığında ise, yalnızca çocuk sayısı değişkeninde okul ve boş zaman yönetimi alt boyutunda tek çocuklu annelerin 2 çocuklu ve 3 çocuklu annelere göre anlamlı düzeyde farklılaştığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üstün zekâ, üstün yetenek, özel yetenekli, ebeveyn yetkinlik, özyeterlik, problem çözme

Parental efficiency as a predictor of problem solving skills of mothers who have gifted kids with special talents

Öz

The aim of the study is to determine whether parental efficiency levels of mothers who have gifted kids with special talents predict problem solving skills and to investigate parental efficiency and problem-solving skills in terms of several variables. With this aim, the sample includes 280 mothers whose kids are being educated in a science and art center with the diagnosis of being gifted with special talents living in İzmir, Aydın and Manisa; the research tools include Problem Solving Inventory, Parenthood Efficiency Scale for Mothers and Personal Information Form. As a result of the analysis performed, subdimensions of Parenthood Efficiency Scale for Mothers illustrates that emotional support, health, spare time management and discipline explain 29% of problem-solving skills of mothers who have gifted kids with special talents. School support, which is another scale subdimension, does not predict problem solving skills of mothers in a significant way. It is also seen that total points of mothers for problem solving skills and parenthood efficiency do not change depending on gender of the kids, number of the kids, the marriage togetherness status and the education status of their and their husbands, the perceived economic conditions. When the subdimensions of Parenthood Efficiency Scale are investigated, it is concluded that in school and spare time management subdimensions, only in a number of kids’ variable, mothers with one kid differ from mothers with 2 or 3 kids in a significant way.

Anahtar Kelimeler

Gifted, talented, parental efficacy, maternal efficacy, self-efficacy, problem solving

Kaynakça

• Aksoy, V. ve Diken, İ. H. (2009). Annelerin ebeveynlik öz yeterlik algıları ile gelişimi risk altında olan bebeklerin gelişimleri arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalara bir bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 10(01), 59-68.
• Ayvacı, H.Ş. ve Bebek, G. (2019). Türkiye’de üstün zekâlılar ve özel yetenekliler konusunda yürütülmüş tezlerin tematik incelenmesine yönelik bir çalışma. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 45, 267-292.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychogical Review, 84(2), 191-215.
• Bandura, A. (1988). Self-efficacy conception of anxiety. Anxiety Research, 1(2), 77-98.
• Bandura, A. (1994). Self-efficacy. İçinde V. S. Ramachaudran (Ed.), Ency clopedia of human behavior (pp. 71–81). New York: Academic Press.
• Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, J. ve Pastorelli, C. (2001). Self-efficacy beliefs as shapers of children’s aspirations and career trajectories. Child Development, 72, 187–206.
• Bohlin, G.,ve Hagekull, B. (1987). Good mothering: Maternal attitudes and mother–infant interaction. Infant Mental Health Journal, 8, 352 – 363.
• Bojczyk, K. E., Haverback, H. R. ve Pae, H. K. (2018). Investigating maternal self-efficacy and home learning environment of families enrolled in head start. Early Childhood Education Journal, 46(2), 169-178.
• Bolat, Y. ve Tekin, M. (2017). Üstün yeteneklilerin eğitimi araştırmalarında eğilimler: yöntem bilimsel bir analiz, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 8 (27), 609-629.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum. Ankara: Pegem Yayınları.
• Callard-Szulgit R. (2003). Parenting and Teaching The Gifted. Lanham, MD: Scarecrow Education.
• Coleman, P. K. ve Karraker, K. H. (1998). Self-efficacy and parenting quality: Findings and future applications. Developmental Review, 18(1), 47-85.
• Coleman, P. K. ve Karraker, K. H. (2000). Parenting self-efficacy among mothers of school e age children: Conceptualization, measurement, and correlates. Family Relations, 49(1), 13-24.
• Çam, S. (2016). İletişim becerileri eğitimi programının öğretmen adaylarının ego durumlarına ve problem çözme becerisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(12), 16-27.
• Çubukçu, Z. ve Girmen, P. (2007). Öğretmen adaylarının sosyal öz-yeterlik algılarının belirlenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1). 123-142.
• Dağlıoğlu, E. (2015). Erken çocuklukta üstün yetenek. F. Şahin (Ed.) Üstün Zekalı Ve Üstün Yetenekli Öğrencilerin Eğitimi (pp. 75-92). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Dağlıoğlu, H. E. ve Alemdar, M. (2010). Üstün yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3), 849-860.
• David, H. (2017). Seeking Help for Young Gifted Children with Emotional or Educational Problems: Who Looks for Counseling? Part I: Between the Telephone Call and the Meeting. Journal for the Education of Gifted Young Scientists, 5(1), 55-68.
• Deater-Deckard, K. D. ve Panneton, R. (2017). Parental Stress and Early Child Development. Boston: Springer International Publisihing.
• Demir, S. (2015). Anneler için ebeveyn yetkinlik ölçeğinin uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2015(5), 282-297.
• Emir, S. (2017). Özel Yeteneklilerin Eğitiminde Program Tasarımı. Ankara: Pegem Yayınevi.
• Eren, F., Ömerelli-Çete, A., Avcil, S. ve Baykara, B. (2018). Üstün yetenekli çocuklarda ve ailelerinde duygusal ve davranışsal özellikler. Noropsikiatri Arsivi, 55(2), 105-112.
• Heerman, W. J., Taylor, J. L., Wallston, K. A. ve Barkin, S. L. (2017). Parenting self-efficacy, parent depression, and healthy childhood behaviors in a low-income minority population: A cross-sectional analysis. Maternal and Child Health Journal, 21(5), 1156-1165.
• Heppner, P. P. ve Petersen, C. H. (1982). The development and implications of a personal problem-solving inventory. Journal of Counseling Psychology, 29(1), 66-75.
• Ivleva, M. (2018). Evolution of the ideological content of the notion “giftedness”. 2nd International Conference on Culture, Education and Economic Development of Modern Society, Moskova. Atlantic Press.
• Jung, J. Y. ve Young, M. (2019). The occupational/career decision-making processes of intellectually gifted adolescents from economically disadvantaged backgrounds: A mixed methods perspective. Gifted Child Quarterly, 63(1), 36-57.
• Junttila, N., Vauras, M., ve Laakkonen, E. (2007). The role of parenting self-efficacy in childrenś social and academic behavior. European Journal of Psychology of Education, 22(1), 41-61.
• Kanlı, E. ve Emir, S. (2013). Probleme Dayalı Fen ve Teknoloji Öğretiminin Üstün Zekalı ve Normal Öğrencilerin Başarı ve Yaratıcı Düşünme Düzeylerine Etkisi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 7(2), 18-45.
• Karakuş, F. (2010). Üstün yetenekli çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlükler, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 6(1), 127-144.
• Kirişçi ve Sak (2018). Özel yetenek tanımı sınıflamaları ve kuramları. İçinde M.A. Melekoğlu ve U. Sak (Ed.), Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek (pp. 135-152). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Krossbakken, E., Torsheim, T., Mentzoni, R. A., King, D. L., Bjorvatn, B., Lorvik, I. M., ve Pallesen, S. (2018). The effectiveness of a parental guide for prevention of problematic video gaming in children: A public health randomized controlled intervention study. Journal of Behavioral Addictions, 7(1), 52-61.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2013). Özel Yetenekli Bireyler Strateji ve Uygulama Planı (2013-2017). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Ogelman, H. G. ve Topaloğlu, Z. Ç. (2014). 4-5 yaş çocuklarının sosyal yetkinlik, saldırganlık, kaygı düzeyleri ile anne-babalarının ebeveyn özyeterliği algısı arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 241-271.
• Özbay, Y. (2013). Üstün Yetenekli Çocuklar Ve Aileleri. Ankara: Hangar Marka İletişimi ve Reklam Hizmetleri.
• Redshaw, M. E. (2007). Mothers of babies requiring special care: attitudes and experiences. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 15(2), 109-120.
• Robinson, A. ve Clinkenbeard, P. R. (2008). History of giftedness: Perspectives from the past presage modern scholarship. İçinde S. I. Pfeiffer (Ed.) Handbook of Giftedness in Children (pp. 13-31). Boston: Springer.
• Robinson, N. M. (2008). The social world of gifted children and youth. . İçinde S. I. Pfeiffer (Ed.) Handbook of Giftedness in Children (pp. 33-52). Boston: Springer.
• Rohde, J. F., Bohman, B., Berglind, D., Hansson, L. M., Frederiksen, P., Mortensen, E. L., ... ve Rasmussen, F. (2018). Cross-sectional associations between maternal self-efficacy and dietary intake and physical activity in four-year-old children of first-time Swedish mothers. Appetite, 125, 131-138.
• Saranlı, A. G. (2015). Üstün Yeteneklilerin Ailelerinin Eğitimi. F. Şahin (Ed.) Üstün Zekâlı ve Üstün Yetenekli Öğrencilerin Eğitimi (pp. 210-233), Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
• Saranli, A. G. ve Metin, N. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda gözlenen sosyal-duygusal sorunlar. Journal of Faculty of Educational Sciences, 45(1).
• Shim, S. Y. ve Lim, S. A. (2019). Paternal self-efficacy, fathering, and children’s behavioral problems in Korea. Journal of Child and Family Studies, 1-9, 139-163.
• Silverman, L. K. (1993). Counceling the gifted and talented. Denver: Love Publishing.
• Sönmez, V. ve Alacapinar, F. G. (2011). Örneklendirilmis Bilimsel Arastirma Yöntemleri. Ankara: Ani Yayincilik.
• Taylan, S. (1990). Heppner’in problem çözme envanterinin uyarlama, güvenirlik ve geçerlik çalışmaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Uysal, H. ve Akman, B. (2016). Sosyal yetkinlik ve davranış değerlendirme ölçeği’nin türkçe’ye uyarlama çalışması. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 419-446.
• Üstün, A., ve Bozkurt, E. (2003). İlköğretim okulu müdürlerinin kendilerini algılayışlarına göre problem çözme becerilerini etkileyen bazı mesleki faktörler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11(1), 13-20.
• Winner, E. (1996). Gifted children, Myths and realities. New York: Basic Books.
• Wonsun, S. (2018) Empowered parents: the role of self-efficacy in parental mediation of children’s smartphone use in the United States, Journal of Children and Media, 12(4), 465-477.
• Worrell, F. C., Subotnik, R. F., Olszewski-Kubilius, P. ve Dixson, D. D. (2019). Gifted students. Annual review of psychology, 70, 551-576.
• Yıldız., S., Altay, N. ve Kılıçarslan-Toruner E. (2017). Health, care and family problems in gifted children: A literature review. Journal for the Education of Gifted Young Scientists, 5(3), 15-24.
• Yurtsever Kılıçgün, M. (2017). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların annelerinin öz yeterlilik durumlarının incelenmesi. Eğitime Farklı Bakış, 1, 91-101. Zeidner, M. ve Matthews, G. (2017). Emotional intelligence in gifted students. Gifted Education International, 33(2), 163-182.
• Zhang, Y. ve Jin, S. (2016). The impact of social support on postpartum depression: The mediator role of self-efficacy. Journal of Health Psychology, 21(5), 720-726.