Sanat Müzelerinin Demokratikleşmesinde Çevrimiçi Araçların Rolü: Türkiye Örneği

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 396 - 420, 20.09.2025

Sibel Alemdar Çatalbaş

Öz

Sanat müzeleri, kültürel mirasın korunması ve erişilebilirliğini sağlama işlevleriyle önemli kültürel kurumlardır. Müzelerin dijitalleşme süreci, sanat eserlerine erişimde coğrafi ve sosyal engelleri ortadan kaldırarak geniş bir kitleye ulaşmayı mümkün kılmaktadır. Çevrimiçi araçlar, özellikle fiziksel olarak müzeleri ziyaret edemeyen veya dezavantajlı gruplar için sanatla bağ kurma fırsatı sunar. Pandemi döneminde müzeler, dijital teknolojilerin sanata erişim sağlama ve toplumsal katkı sunma potansiyelini daha net ortaya koymuştur. Bu araçlar, bireylerin estetik deneyimlerini demokratikleşme yönünde önemli bir adım olarak değerlendirilmiştir.
Bu çalışma, Türkiye’deki sanat müzelerinin çevrimiçi faaliyetlerinin toplumun sanata erişimi üzerindeki etkisini ve bu faaliyetlerin demokratikleşmeye katkısını incelemektedir. Araştırma sorusu, çevrimiçi araçların sanat müzelerinin daha geniş bir kitleye ulaşmasını ve toplumsal erişimi nasıl etkilediği üzerine odaklanmaktadır. Çalışma, müze yetkilileriyle yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler ve çevrimiçi müze deneyimlerine katılan izleyicilerle yapılan anketler yoluyla gerçekleştirilmiştir.
Araştırma kapsamında Pera Müzesi, Sakıp Sabancı Müzesi, İstanbul Modern, Odunpazarı Modern Müze ve Arter gibi önemli sanat kurumlarının çevrimiçi platformları incelenmiştir. Literatür taraması ve vaka incelemelerinin yanı sıra, elde edilen nicel ve nitel veriler, çevrimiçi uygulamaların sanata erişimi demokratikleştirmede önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Özellikle Instagram, çevrimiçi müze etkinliklerinin duyurulmasında en etkili platform olarak öne çıkmaktadır.
Ana bulgular, çevrimiçi araçların, coğrafi engelleri ortadan kaldırarak daha geniş bir izleyici kitlesine erişim sağladığını, ancak yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyine göre memnuniyet düzeylerinde farklılıklar olduğunu göstermektedir. Kadınlar ve yükseköğretim mezunları çevrimiçi etkinliklerden daha fazla memnuniyet duyarken, 45 yaş üstü bireylerin memnuniyeti daha düşük seviyede kalmıştır. Çalışma, çevrimiçi teknolojilerin etkin kullanımının sanata erişimi artırdığı ve sanat müzelerinin toplumla daha güçlü bir bağ kurmasına katkıda bulunduğunu vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sanat Müzeleri , Çevrimiçi Erişim , Demokratikleşme , Erişilebilirlik , İzleyici Memnuniyeti

The Role Of Online Tools In The Democratisation Of Art Museums: The Case Of Turkey

Öz

Art museums are important cultural institutions with their functions of preserving cultural heritage and ensuring accessibility. The digitalisation process of museums makes it possible to reach a wide audience by eliminating geographical and social barriers in accessing works of art. Online tools offer the opportunity to connect with art, especially for those who cannot physically visit museums or disadvantaged groups. During the pandemic, museums have more clearly demonstrated the potential of digital technologies to provide access to art and make a social contribution. These tools have been evaluated as an important step towards democratising the aesthetic experiences of individuals.
This study examines the impact of online activities of art museums in Turkey on public access to art and their contribution to democratisation. The research question focuses on how online tools enable art museums to reach a wider audience and how they affect public access. The study was conducted through semi-structured interviews with museum officials and surveys of audiences who participated in online museum experiences.
Within the scope of the research, the online platforms of important art institutions such as Pera Museum, Sakıp Sabancı Museum, Istanbul Modern, Odunpazarı Modern Museum and Arter were analysed. In addition to the literature review and case studies, the quantitative and qualitative data obtained show that online applications play an important role in democratising access to art. Instagram, in particular, stands out as the most effective platform for publicising online museum events.
The main findings show that online tools provide access to a wider audience by eliminating geographical barriers, but there are differences in satisfaction levels according to age, gender and education level. While women and higher education graduates were more satisfied with online activities, the satisfaction of individuals over 45 years old remained at a lower level. The study emphasises that the effective use of online technologies increases access to art and contributes to a stronger connection of art museums with society.

Anahtar Kelimeler

Art Museums , Online Access , Democratisation , Accessibility , Audience Satisfaction

Kaynakça

• Alemdar, S. (2024). Türkiye'deki sanat müzelerinin çevrimiçi çalışmalarının topluma erişilebilirlik üzerinden değerlendirilmesi. [Doktora tezi, Işık Üniversitesi], Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 884285).
• Amestoy, V. A., Castiglione, C. (2023). Live and digital engagement with the visual arts. Journal of Cultural Economics, 47, 643–692. https://link.springer.com/article/10.1007/s10824-022-09466-3
• Art, N. G. (2022, January 28). Acquisition: James Luna. National Gallery of Art: https://www.nga.gov/press/acquisitions/2022/luna.html. Erişim Tarihi: 03. 10, 2025.
• Artan, E. Ç. (2014). Etkileşim Düzlemi ve Tüketim Mekânı Olarak Postmodern Müzeler İstanbul’daki Özel Müzeler Üzerine Bir İnceleme. İletişim Dergisi, 2012 Özel Sayı (2) 105-132. http://iletisimdergisi.gsu.edu.tr/tr/download/article-file/82905.
• Artun, A. (2018). Tarih Sahneleri-Sanat Müzeleri 1: Müze ve Modernlik (Dördüncü b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atagök, T. (1999). Müze- Toplum İlişkisinde Eğitim. T. Atagök içinde, Yeniden Müzeciliği Düşünmek. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım- Yayın Merkezi.
• Avgousti, A., Papaioannou, G. (2023). The Current State and Challenges in Democratizing Small Museums' Collections Online. Information Technology and Libraries, Chicago, 42 (1), 1-15. DOI: https://doi.org/10.6017/ital.v42i1.14099
• Aydın, S. (2017). Mark Rothko: Sanat ve Yönlendirme. http://medakitap.com/2017/08/02/mark-rothko-sanat-ve-yonlendirme-serdar-aydin/.
• Barker, E. (1999). Müzenin Toplumdaki Yeri. A. Artun (Dü.) içinde, Tarih Sahneleri: Sanat Müzeleri 2 – Müze ve Eleştirel Düşünce (Üçüncü Baskı b., 149-150). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Barnes, P. & McPherson, G. (2019). Co‐creating, co‐producing and connecting: museum practice today. The Museum Journal, 62 (2), 257–267. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/cura.12309
• Belfiore, E. (2010, 09 17). Art as a means of alleviating social exclusion: Does it really work? A critique of instrumental cultural policies and social impact studies in the UK 8, s. 93. International Journal of Cultural Policy, 8(1), 93. doi: 10.1080/102866302900324658.
• Booth, K. (2014, 09 25). The Democratization of Art: A Contextual Approach. 17(2), 207-221. doi:10.1080/10645578.2014.945353
• Borusiewicz, M. (2013). Bilim veya Eğlence. Avrupa Müze Tanımlarında Yeni Müzecilik. 03 03, 2025 tarihinde CEJSH : https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ceon.element-6e2abc96-1bab-3cc1-9d93-600c2650df52.
• Burdo, C. A. (2020). Exploring Art Democracy during the Pandemic. A Case Study Based on the Poldi Pezzoli Museum: the Effects of an Audience-Centred Approach. CBS Copenhagen Business School. Copenhagen, İsveç: MSc in Social Sciences Management of Creative Business. https://research.cbs.dk/en/studentProjects/exploring-art-democracy-during-the-pandemic-a-case-study-based-on.
• Burnham, R., Kai-Kee, E. (2020). Müze Dersleri- Yorum ve Deneyim. (A. Onacak Çev.) (2. baskı). Koç Üniversitesi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 2012)
• Chiswick, B. (1983). The Earnings and Human Capital of American Jews. The Journal of Human Resources, 18(3), 313-336.
• Clover, D. E. (2015). Kanada, İskoçya ve İngiltere'deki Çağdaş Kamu Sanat Galerileri ve Müzelerinde Sosyal ve Çevresel Değişim İçin Yetişkin Eğitimi. International Journal of Lifelong Education, 34(3), 300-315. doi:10.1080/02601370.2014.993731
• Çakır, S. Y. Aktuğlu, I. (2023). Ziyaretçi deneyimi ve sanal müzeler: Müzelerin web sitelerine yönelik bir analiz. Selçuk İletişim Dergisi, 16 (2), 235-266. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3137266
• Fiore, J. (2019, 05 28). 10 Artists Who Rebelled against the Patrons and Institutions That Supported Their Work. Artsy: https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-10-artists-rebelled-patrons-institutions-supported-work.
• Giannini, T., Bowen, J. P. (2023). Global cultural conflict and digital identity: Transforming museums. MDPI HERITAGE Journal, 6 (2), 1986–2005. https://doi.org/10.3390/heritage6020107
• Geddes, B. (1999). What Do We Know About Democratization After Twenty Years? Annu. Rev. Polit. Sci., 44(115), 117.
• Gül, T. B., Kavut, İ. E. (2025). Dijital Göçebeler için Mobil Yaşam ve Mekânsal Tasarım Çözümlerinin İncelenmesi. İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 10(1), 119-148. doi:https://10.5281/zenodo.15033124
• Hadjinicolaou, N. (1998). Sanat Tarihi ve Sınıf Mücadelesi (İkinci b.). (H. Spatar, Çev.) İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları: Bellek Yitimi Kültüründe Zamanı Belirlemek. (K. Atakay, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Kahraman, M. E. (2020). Müze ve Sanat. İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Karakuş, D. P. (2012, 06 30). Müzelerde Uygulanabilecek Müze Eğitim Etkinlikleri. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 2(1), 131 - 138.
• Kist, C., Tran, Q. T. (2021). Breaking Boundaries, Creating Connectivities: Enabling Access to Digitized Museum Collections. İnteraktif Kültürel Miras ve Sanat Konferansı bildirisi (s. 406-422). İsviçre: Springer Nature Switzerland.
• Köse, F., Özbaş, B. Ç. (2023). Çağdaş Müzecilikte Eski/Yeni Bir Kavram: “Müze Okuryazarlığı”. R. Yağcı (Ed.), Müzecilikte Yeni'nin Peşinde içinde (55-69). Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Lillemose, J. (2006). Conceptual Transformations Of Art: From Dematerialisation of the Object to Immateriality In Networks. (J. Krysa, Dü.) Curating Immateriality: The Work of the Curator in the Age of Network Systems (Vol. 1).
• Lorente, J. P. (2016). Milenyum Başında Çağdaş Sanat Müzelerinin Topografik İncelemesi. Çağdaş Sanat Müzeleri (Ş. Öztürk, Çev.) içinde İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Lukasik, B. N. (2017). Audience Outside The Museum. The Józef Piłsudski Museum . Sulejówek: Rocznik. doi:10.5604/01.3001.0010.5264.
• Luna, J. (2019, 01 31). Artifact Piece. Tarihinde Marabau at the Museum: https://marabouatthemuseum.com/2019/01/31/james-luna-artifact-piece/ Erişim Tarihi: 01.01.2022.
• Mathews, P., Gouma-Peterson, T. (2008). Sanat, Cinsiyet – Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri. (E. S. A. Antmen, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Matthew Fuller, C. G. (1997). The Web Stalker. I/O/D: https://anthology.rhizome.org/the-Web-stalker. Erişim Tarihi: 20.01.2021.
• Mazlum, Ö. (2022). Müze iletişimi ve müze web siteleri üzerine bir inceleme. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 100-136. https://doi.org/ 10.30561/sinopusd.1106395
• Moiety, L. (2022). User Experience Of Art Museums Online. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Malmö Üniversitesi, Bilgisayar Bilimi ve Medya Teknolojisi Bölümü.
• MoMA Poll. (1970). WikiArt: https://www.wikiart.org/en/hans-haacke/moma-poll-1970. Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Mullen, M. (1923). An Approach to Art. Wisconsin Madison: The Barnes Foundation, The University of Wisconsin.
• Nessel, B. (2017, 10 13). Müze Dışındaki İzleyici. Muzealnictwo, (58) 307-315. doi:10.5604/01.3001.0010.5264
• Nochlin, L. (2017). Müzeler ve Radikaller: Bir Olağanüstü Durumlar Tarihi. A. Artun, & A. Artun (Dü.), Tarih Sahneleri-Sanat Müzeleri 2: Müze ve Eleştirel Düşünce (Üçüncü Baskı b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okan, B. (2015, 12). Günümüzde Müzecilik Anlayışı. Anadolu Üniversitesi Sanat & Tasarım Dergisi, 5(2), 187-198. doi:https://doi.org/10.20488/austd.24699.
• Przeworski, A., & Limongi, F. (1997). Modernization: Theories and facts. World Politics, 49(2), 155-183.
• Preziosi, D. (2006). Sanat Tarihi ve Müzecilik: Görüneni Okunabilir Hale Getirmek. E. S. Macdonald (Ed.), A Companion to Museum Studies içinde (50-64). Malden, USA: Blackwell Publishing.
• Rice, D. (1991). The Art Idea in The Museum Setting. JSTOR, 25(4), 127-136. doi:https://doi.org/10.2307/3332910
• Schermelleh, E., Moosbrugger, K., Müller, H, H. (2003) Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures, Methods of Psychological Research, 8 (2), 23-74, https://www.researchgate.net/publication/251060246
• Sheriff, S. R. J., Vuorre, M., Riga, E., Przybylski, A. K., Adams, H., Harmer, C. J., Geddes, J. R. (2023). A co-produced online cultural experience compared to a typical museum website for mental health in people aged 16–24: A proof-of-principle randomised controlled trial. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 22 (1), 745– 757. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34294126/
• Sitzia, E. (2018). The ignorant art museum: beyond meaning-making. International Journal of Lifelong Education, 37 (1), 73-87. https://doi.org/10.1080/02601370.2017.1373710.
• Tate Art. (2025, 03 10). Do Women Have To Be Naked To Get Into the Met. Museum? [Görsel]. Tate Modern. https://www.tate.org.uk/art/artworks/guerrilla-girls-do-women-have-to-be-naked-to-get-into-the-met-museum-p78793.
• Tezcan, A. K., Ödekan, A. (2006). Müze Eğitiminin Tarihsel Gelişimi. itüdergisi, 3 (1), 47-58.
• Walsh, D., Hall, M., Clough, P., Foster, J. (2020). Characterising online museum users: A study of the national museums Liverpool Museum Website. International Journal On Digital Libraries, 21, 75–87. https://link.springer.com/article/10.1007/s00799-018-0248-8
• Yüzer, N.D., Boyraz, B. (2023). Günümüz Sanat Müzelerinde İnternet Kullanımı ve Koleksiyonların Çevrimiçi Erişilebilirliğine Dair Bir Araştırma. International Social Sciences Studies Journal, 115, s. 8613-8620. doi:http://dx.doi.org/10.29228/sssj.725 36
• Zacks, A., Cameron, D. F., & Abbey, D. S. (1970). Public Attitudes Toward Modern Art. ICOM (international council of museum), 22(3/4), 127-211. https://icom.museum/en/ressource/public-attitudes-toward-modern-art/