ÂŞIK SEYRÂNÎ’NİN KUŞLAR DESTANI ÜZERİNE AYRINTILI BİR İNCELEME

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 12, 1082 - 1109, 29.10.2019

Betül Görkem

Öz

XIX.
yüzyılın önde gelen âşıklarından olan Seyrânî, irticalen şiirler söylemiş,
atışmalarda kendi söyleyiş gücünü göstermiştir. Âşığın en önemli ve dikkat
çeken yönlerinden biri de destan söylemedeki maharetidir. Bu çalışmada âşık
tarzı destan söyleme geleneği hakkında kısaca bilgi verilmiş ve Seyrânî’nin
destanının bu gelenek içindeki yerine dikkat çekilmiştir.Seyrânî’nin kuşlar
destanı, Millet Kütüphanesi’nde bir mecmuada (34 Ae Manzum 62) ve Millî
Kütüphane’deki iki cönkte (06 Mil Yz Cönk 22 ve 06 Mil Yz Cönk 99) yer
almaktadır. Çalışmada âşığın ‘kuşlar destanı’ (Dastan-ı Tuyur, Destan-ı Kuş) metni
okunmuş vebulunan yeni çeşitlenmelerle destan karşılaştırılarak tenkitli metin
oluşturulmuştur. ‘Kuşlar destanı’ Özkul Çobanoğlu’nun yaptığı destanların
tematik tasnifinde “Doğal Çevreyle İlgili Destanlar” ana başlığının “Doğal
Güzelliklerle İlgili Destanlar” alt başlığına bağlı olan “Hayvanlarla İlgili
Destanlar” grubunda yer almaktadır. Kuşlar hakkında söylenen destanlarda yer
alan kuşların, sadece bir mısrada adı anılarak bahsinin tamamlandığı
görülmektedir. Ancak Seyrânî tarafından söylenmiş olan bu metinin 45 dörtlüğünün41’inde
41 kuşun kendi ağızlarından konuşarak kendilerini anlattığı görülmektedir. Bu
anlamda Seyrânî kuşlar destanını farklı bir tarzda oluşturmuştur.Çalışmada,
destandaki kuşlar “yırtıcı kuşlar ve avcı kuşlar”, “kümes ve kafes kuşları”,
“göçmen kuşlar”, “su kuşları”, “avlanılan kuşlar”, “yerli kuşlar” ve “mitolojik
kuşlar” başlıkları altında incelenmiştir. Destan, içinde kullanılan
‘mantıku’t-tayr’ ifadesinden ve kuşları konu edinmesinden dolayı Mantıku’t-tayr’lada karşılaştırılmıştır.
Seyrânî’nin, bu destanı,Mantıku’t-tayr
eserinden ziyade, Hz. Süleyman kıssasının etkisiyle oluşturduğu
anlaşılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Âşık tarzı destan geleneği, Âşık Seyrânî, kuşlar destanı, mantuku't-tayr (kuş dili)

Kaynakça

• Akalın, L. Sami (1993) Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Baltacı, Halil (2013) “‘Saf Aşkın Üstadı’: Ahmed Gazzalî ve Tasavvuf Anlayışı”. Tasavvuf Dergisi, 32 (2013/2), 1-41.
• Ceylan, Ömür (2015) Kuşlar Dîvânı Osmanlı Şiir Kuşları, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çapraz, Erhan (2017)“Osmanlı Dönemi ‘Sözel Mizah Geleneği’ne Ait Bir Eser: Daʻvâ-yıTuyûr”. SUTAD (Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi), 41 (Bahar 2017), 137-158.
• Çobanoğlu, Özkul (2000) Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sevgi, H. Ahmet (2003) “Mantıku’t-tayr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. 28, 29-30.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Neml-suresi/3175/16-ayet-tefsiri - Erişim tarihi: 12.10.2019
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Neml-suresi/3175/16-ayet-tefsiri - Erişim tarihi: 12.10.2019
• https://www.kuslar.gen.tr/caylak.html - Erişim tarihi: 14.10.2019
• https://tr.wikipedia.org › wiki › Yerli_kuşlar – Erişim tarihi: 14.10.2019
• https://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=2fsdl17@d&tur=%DCveyik – Erişim tarihi: 02.10.2019
• http://yazmalar.gov.tr/eser/conk/1514 - Erişim tarihi: 25.09.2019
• http://yazmalar.gov.tr/eser/divan/189982 - Erişim tarihi: 25.09.2019