Sağlık Okuryazarlığı Üzerine Sistematik Derleme

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 15, 143 - 168, 29.04.2021

Sevda Koç Akran

Öz

Bu araştırmada sağlık okuryazarlık konusunda yapılan çalışmalar, sistematik derleme yoluyla incelenmiştir. Sağlık okuryazarlık bilindiği üzere, bireyin sağlık konusunda bir takım bilgi ve becerilere sahip olması ve yaşamı boyunca kendisine sunulan sağlık hizmetlerinden faydalanmasıdır. Birey sağlık okuryazarlık becerisini kullanarak “sağlıklı yaşam” konusunda farkındalığını geliştirmektedir. Bu farkındalıkla, doğru ilaç kullanımı, dengeli beslenme, temizlik ve tedavi süreci gibi yaşamını kolaylaştıran bilgileri gerçek yaşamda davranışa dönüşmektedir. Böylelikle birey sağlık konusunda çevreden gelen birçok uyarıcıyı, zihinsel yapısında anlamlı bir şekilde kodlamaktadır. Uyarıcı-tepki ilişkisiyle karşılaştığı olumsuz durumları sağlıklı bir şekilde yönetmektedir. Bunun en güzel örneğini birey, 2019 yılında dünyayı etkisi altına alan Covid-19 salgınında görmüştür. Salgınla birlikte insan yaşamı bir anda değişmiş, sağlık okuryazarlık becerisi diğer bütün becerilerin önüne geçmiştir. Sosyal mesafe, maske kullanımı, hijyen gibi sağlıkla ilgili kurallara toplum olarak bu dönemde uyulmaya çalışılmıştır. Hatta tüm dünyada sağlık okuryazarlık konusunda yapılan çalışmalarda, salgının olumsuz etkisini azaltmada belirtilen kuralların ne kadar önemli olduğuna vurgu yapılmıştır. Bu çalışmada da sağlık okuryazarlığıyla ilgili yapılan çalışmalarda başka hangi? konulara dikkat çekildiği, araştırmaların yöntem, bulgular ve tartışma bölümlerinde nelerin? ele alındığı araştırılmıştır. Araştırma kapsamını 2015-2020 yılları arasında yayınlanan 19 makale oluşturmaktadır. Çeşitli veri tabanlarından ulaşılan makaleler araştırmacı tarafından incelenmiş ve buradan elde edilen veriler içerik analiz yöntemine tabi tutulmuştur. Yapılan içerik analizi sonucunda araştırmalarda tarama modelinin çoğunlukta kullanıldığı, en çok vurgulanan konunun “bilgi arama”, “bilgi yorumlama” ve “sağlık alanında oluşan farkındalık” olduğu görülmüştür. Ayrıca sağlık okuryazarlık hakkında 2019 yılında çalışmaların arttığı ve eğitim bilimleri alanında bu çalışmaların yoğunlaştığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada son olarak ulaşılan sonuçlar doğrultusunda çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Okuma, Yazma, Okuryazarlık, Sağlık, Sağlık okuryazarlık

SYSTEMATIC REVİEW ON HEALTH LITERACY

Öz

Studies on health literacy were examined through a systematic review in this study. Health literacy, as is known, is the individual's having certain knowledge and skills about health and benefiting from the health services provided to him/her throughout his/her life. The individual improves his/her awareness of “healthy living” by using health literacy skills. Information that facilitates his/her life such as correct medication use, balanced nutrition, cleaning and treatment process turn into real life behavior with this awareness. Thus, the individual encodes many stimulants about health from the environment in a meaningful way in his/her mental structure. He/she manages the negative situations he/she encounters with the stimulus-response relationship in a healthy way. The individual saw the best example of this in the Covid-19 epidemic that affected the world in 2019. Human life has suddenly changed with the epidemic and the health literacy skill has surpassed all other skills. Health-related rules such as social distance, using mask, and hygiene were tried to be followed as a society in this period. In fact, it has been emphasized how important the rules stated are in reducing the negative impact of the epidemic in studies on health literacy around the world. In this study, it was investigated which other issues were highlighted in studies on health literacy, what were discussed in the methods, findings and discussion sections of the research. The scope of the research consists of 19 articles published between 2015-2020. Articles accessed from various databases were examined by the researcher, and the data obtained from there were subjected to content analysis method. As a result of the content analysis, it was seen that the scanning model was used mostly in the studies and the most emphasized subject was "information searching", "information interpretation" and "awareness in the field of health". In addition, it was concluded that studies on health literacy increased in 2019 and these studies were concentrated in the field of educational sciences. Finally, various suggestions were presented in line with the results obtained in the study.

Anahtar Kelimeler

Reading, Writing, Literacy, Health, Health Literacy

Kaynakça

• Adegboyega, A., Nkwonta, C.A.& Edward, J. (2020). Health ınsurance literacy among ınternational college students: a qualitative analysis. Journal of International Students, 10(1):50-68.
• Akbal, E. & Gökler, ME. (2020). Covıd-19 salgını sürecinde eksikliği ortaya çıkan bir gerçek: sağlık okuryazarlığı. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5 (COVID-19 Özel Sayısı):148-55. Amalraj, S., Starkweather, C., Nguyen, C.&Naeim, A. (2009). Health literacy, communication, and treatment decision-making in older cancer patients. Oncology, 23:369-375.
• Arslan, A. (2013). Okuma becerisi ile ilgili makalelerde cinsiyet değişkeni . Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2 (2):251-265.DOI: 10.7884/teke.153.
• Aslan, A. (2018). Systematic Reviews and Meta-Analyses. Acta Med. Alanya, 2(2):62-63 [Turkish] DOI: 10.30565/medalanya.439541.
• Aslantekin, F. ve Yumrutaş, M. (2014). Sağlık okuryazarlığı ve ölçümü. TAF Prev Med Bull 2014;13(4):327-334.
• Baker, D. W., Wolf, M. S., Feinglass, J., Thompson, J. A., Gazmararian, J. A. & Huang, J. (2007). Health literacy and mortality among elderly persons. Archives of Internal Medicine, 167, 1503-1509. doi:10.1001/ archinte.167.14.1503.
• Baker, D. W. (2006). The meaning and the measure of health literacy. Journal of General Internal Medicine, 21(8):878–883. https://doi.org/10.1111/j.1525-1497.2006.00540.x
• Barwood, D., Jones, A. C., & O'Hara, E. (2020). Pre-service teachers’ mobilising health literacy in sun safety education. Australian Journal of Teacher Education, 45(5). http://dx.doi.org/10.14221/ajte.2020v45n5.4
• Bayık Temel, A & Çi̇men, Z. (2017). Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerde sağlık okuryazarlığı, sağlık algısı ve ilişkili faktörler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi ,33 (3):105-125 .
• Belet D. & Yaşar, Ş. (2007), Öğrenme stratejilerinin okuduğunu anlama ve yazma becerileri ile Türkçe dersine ilişkin tutumlara etkisi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3(1):69-86
• Berens, E.M., Vogt, D., Messer, M., Hurrelmann, K. & Schaeffer, D. (2016). Health literacy among different age groups in Germany: results of a cross-sectional survey. BMC Public Health. 2016 Nov 9;16(1):1151. doi: 10.1186/s12889-016-3810-6.
• Berkman, N. D., Davis, T.C. & McCormack, L. (2010). Health literacy: What is it? Journal of Health Communication, 15(2): 9-19.
• Berkman, N. D., Sheridan, S. L., Donahue, K. E., Halpern, D. J. & Crotty, K. (2011). Low Health Literacy and Health Outcomes: An Updated Systematic Review. Annals of Internal Medicine, 155(2):97-U89. doi: Doi 10.1059/0003-4819-155-2-201107190-00005.
• Budak, F. & Korkmaz, Ş. (2020). COVID-19 pandemi sürecine yönelik genel bir değerlendirme: Türkiye Örneği. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, (1), 62-79.
• Can, B.M. (2020). Covid-19 salgını ve sağlık okuryazarlığının önemi. SOYD, 1(2):31-37.
• Ceylan, O. (2020). Sağlık okuryazarlığının değerlendirilmesinde kullanılan Türkçe ölçekler. SOYD, 1(2):39-45.
• Chesser, A.K., Keene Woods, N., Smothers, K.& Rogers, N. (2016). Health literacy and older adults: a systematic review. Gerontology & Geriatric Medicine, 2: 1–13.
• Çatı, K., Karagöz, Y., Yalman, F. & Öcel, Y .(2018). Sağlık okuryazarlığının hasta memnuniyeti üzerine etkisi . Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14 (2018 ): 67-88.
• Değerli, H. & Tüfekçi, N. (2018). Toplumun sağlık okuryazarlık düzeyenin belirlenmesi. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15): 467-488.
• Demir Atalay, T. (2015). yazma becerisi açısından örnek bir kitap incelemesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 54, Erzurum:727-777.
• Di̇nçer, A. (2017). Üniversite öğrencilerinin sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi . STED / Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 26 (1):20-26.
• Dadaczynski, K., Rathmann, K., Hering, T. & Okan, O. (2020). The Role of School Leaders’ Health Literacy for the Implementation of Health Promoting Schools. Int. J. Environ. Res. Public Health 2020, 17, 1855; doi:10.3390/ijerph17061855.
• Demirtaş, E. (2019). Öğretmen adaylarının sağlık okuryazarlıkları ve sağlıkla ilgili yaygın inanışlara ilişkin biyolojik muhakemeleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, M. & Çeti̇nkaya, F . (2019). Akademisyenlerde Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin Olumlu Sağlık Davranışlarıyla İlişkisi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 28(3):135-141.
• Frederieke S. Diemer, Yentl C. Haan, Rani V. Nannan Panday, Gert A. Van Montfrans, Glenn P. Oehlers & Lizzy M. Brewster (2017). Health literacy in Suriname. Social Work in Health Care, 56:4, 283-293, DOI: 10.1080/00981389.2016.1277823.
• Gazmararian, J. A., Kripalani, S., Miller, M. J., Echt, K. V., Ren, J. & Rask, K. (2006). Factors associated with medication refill adherence in cardiovascular-related diseases: A focus on health literacy. Journal of General Internal Medicine, 21:1215-1221.
• Gezer, M.Y. (2020). Bir fabrikada çalışan işçilerin sağlık okuryazarlıklarının belirlenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sanko Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Gaziantep.
• Gül, G. (2007). Okuryazarlık Sürecinde aile katılımının rolü . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(01):17-32 . DOI: 10.1501/Ozlegt_0000000105
• Hamilton-Ekeke, J.T, Patricia Abam, R. & Ogobiri,E. (2020). Health Literacy in the Promotion of Wellness Among Secondary School Students in Bayelsa State, Nigeria. Journal of Health Education Teaching, 2020; 11(1):1-7 www.jhetonline.com.
• Hansberry, D.R., Agarwal, N.& Baker, S.R. (2015). Health literacy and online educational resources: an opportunity to educate patients. AJR Am J Roentgenol. 2015 Jan; 204(1):111-6. doi: 10.2214/AJR.14.13086.
• Hernandez, L. M. (Ed.). (2013). Health Literacy: ımproving health, health systems, and health policy around the world: Workshop Summary. National Academies Press.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1):26-33.
• Karadede, M. (2021). Tip 2 diyabetli yaşlıların oral antidiyabetik ilaçlar hakkında inançlarının ve sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Keller, A.O., Vuyk, A.& Knox, J. (2019). Urban partnerships to address health literacy in high need populations. Metropolitan Universities, 30(2):84-93, (June 2019), DOI: 10.18060/22786.
• Keleher, H. & Hagger, V. (2007). Health literacy in primary health care. Australian Journal of Primary Health, 13(2):24-30.
• Kobayashi, L. C., Wardle, J., Wolf, M. S. & Wagner, C. V. (2014). Aging and functional health literacy: a systematic review and meta-analysis. The Journals of Gerontology Series B, Psychological and Social Sciences, 71, 445–457.
• Kurudayıoğlu, M. & Tüzel, S. (2010). 21. yüzyıl okuryazarlık türleri, değişen metin algısı ve Türkçe eğitim.TÜBAR-XXVIII-/2010-Güz:283-298.
• Lamanauskas, V. & Augienė, D. (2019). Identifying primary school teachers` health literacy. Journal of Turkish Science Education, 16 (4):451-466.
• Malatyalı, İ. (2018). Üniversite öğrencilerinin sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• McDougall, G. J., Jr., Mackert, M. & Becker, H. (2012). Memory performance, health literacy, and instrumental activities of daily living of community residing older adults. Nursing Research, 61:70-75. doi:10.1097/NNR.0b013e31823b18f4.
• Miles, M, B.& Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage
• Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International, XV, 3: 259-267.
• Okan, O., Bollweg, T.M., Berens, E.M., Hurrelmann, K., Bauer, U.& Schaffer, D. (2020). Coronavirus-Related Health Literacy: A Cross-Sectional Study in Adults during the COVID-19 Infodemic in Germany. Int. J. Environ. Res. Public Health 2020, 17, 5503; doi:10.3390/ijerph17155503.
• Önal, İ. Tarihsel değişim sürecinde yaşam boyu öğrenme ve okuryazarlık: Türkiye deneyimi. Bilgi Dünyası, 2010, 11(1):101-121.
• Özkan S., Tüzün H., Dikmen A.U.&İlhan M.N. (2020). Salgınlarda Toplum Davranışı ve Sağlık Okuryazarlığı, J Biotechnol and Strategic Health Res. 2020;1(Özel Sayı):105-110.
• Rababah, J.A., Al-Hammouri, M.M., Drew, B.R.& Aldalaykeh, M. (2019). Health literacy: exploring disparities among college students. BMC Public Health. 2019 Oct 29;19(1):1401. doi: 10.1186/s12889-019-7781-2.
• Ryan, T. G. (2020). Building mental health literacy within Ontario (Canada) health and physical education. International Online Journal of Education and Teaching (IOJET), 7(4): 1252-1264. http://iojet.org/index.php/IOJET/article/view/938.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, (2018). Ankara ili Sincan ilçesi birinci basamak sağlık personelinde sağlık okuryazarlığı ile ilgili eğitim programı geliştirilmesi. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1085 (Erişim Tarihi: 15.03.2021,https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/SOYA%20S%C4%B0NCAN%20RAPORU.pdf adresinden indirilmiştir).
• Şahin, A. (2011). Farklı Yöntemlerle Okuma Yazma Öğrenmiş 5. Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Erişleriyle Okuma Hızlarının Karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fak. Dergisi, 41, 423-433.
• Ubbes, V.A.& Ausherman, J.A (2018). A Historical ınterpretation of how 19th and 20th century boks contributed an early language and vocabulary for health literacy. The Health Educator Fall 50(2):26-40.
• Vogt, D., Schaeffer, D., Messer, M., Berens, E.M. & Hurrelmann, K. (2017). Health literacy in old age: results of a German cross-sectional study. Health Promotion International, 2018;33:739–747.
• Wolf, M. S., Feinglass, J., Thompson, J., & Baker, D. W. (2010). In search of “low health literacy”: Threshold vs. gradient effect of literacy on health status and mortality. Social Science & Medicine, 70:1335-1341. doi:10.1016/j. socscimed.2009.12.013.
• Woloshyn, V. & Savage, M. J. (2018). Sharing Narratives to Foster Mental Health Literacy in Teacher Candidates. The Canadian Journal for the Scholarship of Teaching and Learning, 9 (2). Retrieved from https://ir.lib.uwo.ca/cjsotl_rcacea/vol9/iss2/8.
• World Health Organization Regional Office for Europe (WHO; 2013). Standards for sexuality education in europe. Federal Centre for Health Education (BZgA): Cologne.
• Xinmeng, Y., Si, T. &Fangrong, R. (2019). A Statistical Study of Health Literacy at a University in Jiangsu, China. International Journal of Management, Economics and Social Sciences, 8(3):205 – 222.