HIDIRELLEZ GELENEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 23, 363 - 376, 31.12.2024

Rümeysa Derdiyok , Fatıma Eyibinici

Öz

Hıdırellez is one of the seasonal festivals celebrated by Turks. This day is called the Day of Hızır. Hızır and Ilyas, two prophets, are the source of its name. May 5th is the start of Hıdırellez celebrations, which conclude on May 6th. Hızır is a saintly figure who, in accordance with Turkish belief, wanders among people in the springtime, giving abundance and health to those in need. Hızır is regarded as the springtime symbol, a representation of fresh life. During Hıdırellez, people prioritize cleanliness, as Hızır is believed to not visit unclean homes. On Hıdırellez Day, Hızır is believed to visit houses. According to this belief, locked doors are left open in Anatolia. In some parts of Anatolia, customs such as giving alms, fasting, and sacrificing animals are observed to accept prayers and wishes on Hıdırellez Day. Furthermore, it is believed that writing wishes on paper and throwing them into water will make them come true. Making a small model of the desired thing anywhere during Hıdırellez night is believed to result in Hızır's assistance and the realization of the wish. Hıdırellez celebrations are often held in storage areas. Hızır and Ilyas are expected to meet in fields, green areas, near water sources, and surrounded by rosebushes. Hıdırellez celebrations take place in areas that preserve nature-culture relationships. Religious symbols appear in the celebration locations and rituals. The places where Hıdırellez is celebrated hold great importance. In rural areas, there has been a noticeable decline in celebrations and a growing tendency for people to forget about Hıdırellez as time has gone on.

Anahtar Kelimeler

Hıdırellez, tradition, celebration, ceremony

HIDIRELLEZ GELENEĞİ

Öz

Hıdırellez, Türklerin mevsimlik kutladığı bayramlardan birisidir. Hızır günü olarak bilinmektedir. Adını ise Hızır ve İlyas peygamberlerden almaktadır. Hıdırellez kutlamaları 5 Mayıs gecesi ile başlamaktadır ve 6 Mayıs gecesi son bulmaktadır. Hızır, Türklerin inancına göre bahar mevsiminde insanlar arasında dolaşarak, zor durumdaki insanlara yardımda bulunan, bereket ve sağlık dağıtan ermiş bir kişidir. Hızır, baharın yani taze hayatın sembolü olarak bilinir. İnsanlar, Hıdırellez zamanı geldiğinde temizliğe daha çok önem verirler. Nedeni ise temiz olmayan evlere Hızır’ın uğramayacağı düşüncesidir. Çünkü Hıdırellez günü, Hızır Aleyhisselam’ın evleri ziyaret edeceğine inanılır. Bu inançla Anadolu’da kilitli yerler açık bırakılmaktadır. Anadolu’nun bazı yerlerinde Hıdrellez Günü yapılan duaların ve isteklerin kabul olması için sadaka verme, oruç tutma ve kurban kesme adeti bulunmaktadır. Bunlara ek olarak kâğıda yazılan bir dileğin suya atıldığı zaman kabul olma inancı da bulunmaktadır. Hıdrellez gecesi herhangi bir yere istedikleri şeyin küçük bir modelini yaparak Hızır’ın yardım edeceğine ve istenilen şeyin gerçekleşeceğine inanılır. Hıdırellez kutlamaları için seçilen mekanlar yeşillik alanlar olarak tercih edilir. Hızır’ın İlyas ile kırlarda, yeşil yerlerde, su kenarlarında ve gül fidanlarının bulunduğu yerlerde buluşacaklarına inanılır. Hıdırellez kutlamalarının yapıldığı yerler aynı zamanda doğa kültür ilişkisinin devam ettirildiği bir alandır. Kutlama mekânı ve kutlama esnasında yapılan ritüellerin dini simgeleri bulunmaktadır. Hıdırellez’in kutlandığı mekanlar büyük önem taşımaktadır. Kırsal alanlarda devam eden kutlamaların, kentsel yaşamın artmasıyla birlikte kutlamaların azaldığı ve insanların Hıdırellez’i unutmaya başlaması görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hıdırellez, gelenek, bayram, tören, kutlama

Kaynakça

• Artun, E. (2011). Çukurova Halk Kültüründe Törenler, Bayramlar, ġenlikler. Fethiye III. Uluslararası Türk Kültürü Kurultayı, 21-23.
• Akın, V. 23 NİSAN MİLLÃ HAKİMİYET VE ÇOCUK BAYRAMI'NIN TARİHÇESİ. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(3), 91-96.
• Apak, F. T. (2013). Rize-Çamlıhemşin-Yazlık Köyü örneğiyle mevsimlere ilişkin inanç, bayram ve ritüeller. Acta Turcica-Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 5(1), 1-15.
• Artun, E. (2007). Türk halk kültüründe Hıdrellez. View Article: http://turkoloji. cu. edu. tr/HALKBILIM/erman_artun_turk_halk_kulturunde_hidrellez. pdf.
• Arslan, M. (2015). Kutsal ve Seküler Arasında: Hıdrellez ve Türbe Kültleri Çevresinde Gelişen Eğlence Kültürü. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 91-104
• Avcı, N. (2007). Resmi bayram ve törenlerin kutlanma şekilleri ile ilgili öğretmen ve öğrenci görüşleri üzerine bir değerlendirme (Afyonkarahisar ili örneği) (Master's thesis, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• ÇALIŞKAN, Ş. S. (2015). Türklerde Hıdrellez İnancı: Makedonya Örneği. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS), 3(2015), 380-392.
• Çek, S. (2022). Sinop’ta Yaşayan Hıdırellez Kutlamaları. Milli Folklor, 17(133), 234-246.
• Çetin, Y. D. D. Ç. Z., & Lehçeleri, Ç. T. (2004). Tatar Türklerinin mevsimlerle ilgili gelenekleri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 153.
• Çelik, M. A., Kopar, İ., & Bayram, H. (2018). Doğu Anadolu Bölgesi’nin mevsimlik kuraklık analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1741-1761.
• Çay, M. A. (1990). Hıdırellez kültür-bahar bayramı (Vol. 8). Kültür Bakanlığı.
• Döğüş, S. (2015). ANADOLU’DA HIZIR-İLYAS KÜLTÜ VE HIDRELLEZ GELENEĞİ. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (74), 77-100.
• İlyas, A. (2018). YEREL BASINA GÖRE 1935-1950 YILLARI ARASINDA URFA’DA MAHALLİ VE MİLLİ BAYRAM KUTLAMALARI. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BUSBED), 8(16), 202-217.
• Kahraman, N., & Arıkan, R. (2015). Orta Asya’dan Bilecik’e Hıdırellez. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(1), 13-28.
• Kalafat, Y. (1995). Doğu Anadoluda eski Türk inançlarının izleri (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü) . KARADAĞ, N., & Oyunları, K. S. (1978). Türkiye İş Bankası yayınları.
• TURSUN, F. K. (2014). CEYHAN'DA BİR MEVSİMLİK BAYRAM: TEPGEÇ/TEPREŞ. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 17(31).
• Karaman, R. (2008). Anadolu’da Nevruz Kutlamaları. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(13)129-145
• Murat, Ş. E. N. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerine Rastlayan Haftalarda Fazla Çalışma. MESS Sicil İş Hukuku Dergisi, S, 18.
• Özkan, İ. (2020). Bulgaristan Türklerinde Nevruz ve Hıdırellez Kutlamaları. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2(1), 1-24.
• SEVİMLİ, Y. ve SÖNMEZDAĞ, AS (2017). Özel gün tatlıları: Kültür turizminin önemi. Uluslararası Kırsal Turizm ve Kalkınma Dergisi (IRTAD) E-ISSN: 2602-4462 , 1 (2), 18-28.
• Tozoğlu, A. E., Kaymaz, E., & Sezen, Ö. S. (2022). Ankara'da Millî Bayram Kutlamaları: Erken Cumhuriyet Dönemi'nde Kamusallığın Performatif Biçimleri. Journal of Ankara Studies, 10(2).
• Turan, F. A. (2008). Anadolu'daki Hıdırellez Kutlamalarına Dair İnanmalar, Ritüeller, Yasaklar Ve Yaptırımlar. Gazi Türkiyat, 1(2), 101-111.
• Teke, S. G. (2016). Değişen kültürel mekânlar, dönüşen gelenekler: Ankara’da Hıdırellez kutlamaları ve Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 44-59.
• Uzun, H. (2010). Milletin iradesiyle oluşan bir bayram: Atatürk’ü Anma 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı ve Atatürk döneminde kutlanışı. Karadeniz Araştırmaları, (24), 109-125.
• Ükten, Y. D. (2022). Aksaray Hamidiye Yerleşimi Kirim Tatarlarinin Halk Takvimi Ve Hidirellez Kutlamalari Üzerine Bir İnceleme. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2), 222- 236.
• Yiğit, A., & Sinmez, Ç. Ç. (2014). Sivas Folklorunda Davar Yüzü (Saya Gezme) ve Koç Katımı Töreni. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 4(1), 19-25.
• Yücesoy, A. G. G. E., Okmeydan, S. B., & Ekici, M. (2023). Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Olarak Bahar Bayrami: Hıdırellez.